تلاش اردوغان برای بهبود روابط با پوتین در بحبوحه بی‌اعتمادی عمیق مسکو به آنکارا

سمیح آیدیز

میدل ایست نیوز: دیدار رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، با همتای روس خود در شهر سوچی در جنوب روسیه در حالی صورت می‌پذیرد که اردوغان مصمم است تا مناسبات کشورش را با روسیه بهبود بخشد؛ آن هم در شرایطی که شکاف‌های عمیق میان ترکیه و روسیه در ماه‌های اخیر، روابط میان این دو کشور را تا حدی به سردی کشانده است.

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که اقدامات متعدد آنکارا همچون برگزاری دیدارهای دوجانبه با مقامات اوکراینی و هموار نمودن مسیر گسترش ناتو به سمت شرق نقش مهمی در افزایش بی‌اعتمادی پوتین نسبت به اردوغان داشته‌اند.

اردوغان در تلاش برای کسب اعتبار بین‌المللی 

اردوغان این روزها سخت در تلاش است تا با متقاعد کردن پوتین برای بازگشت به توافق غلات، یک موفقیت بین‌المللی را برای کشورش رقم بزند. این توافق که سال گذشته با میانجی‌گری ترکیه و سازمان ملل به امضا رسید، این امکان را برای اوکراین فراهم می‌آورد تا غلات خود را از طریق دریای سیاه به بازارهای جهانی صادر کند. اما به رغم تلاش‌های صورت گرفته از سوی سازمان ملل و ترکیه برای جلوگیری از انحلال ابتکار کریدور غلات دریای سیاه، روسیه در ماه ژوئیه سال جاری از این توافق خارج شد.

در آن زمان اردوغان به واسطه ارائه این ابتکار مورد تحسین مجامع بین‌المللی قرار گرفت و بدون شک احیای مجدد این توافق می‌تواند موجب شود تا اردوغان در نشست آتی مجمع عمومی سازمان ملل که قرار است در اواخر این ماه برگزار شود، دوباره به کانون توجهات بین‌المللی بازگردد.

نیاز شدید اردوغان به ایجاد نگرشی مثبت در سطح بین‌المللی نسبت به ترکیه، به ویژه پس از درگیری اخیر نیروهای امنیتی ترک قبرس شمالی با نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در این جزیره و در پی آن بیانیه شورای امنیت سازمان ملل در محکومیت این اقدام، موضوعی است که بیش از پیش احساس می‌شود.

از سوی دیگر، رئیس جمهوری ترکیه در جریان دیدار با همتای اوکراینی خود، ولودیمیر زلنسکی، در استانبول از قصد پوتین برای سفر به ترکیه در ماه آگوست (مرداد) به منظور گفتگو در مورد توافق غلات خبر داد؛ امری که نه تنها تا به امروز محقق نشده بلکه اکنون قرار است تا اردوغان خود به دیدار رهبر روسیه برود.

در همین راستا، وزیر امورخارجه ترکیه، هاکان فیدان، نیز هفته گذشته به منظور فراهم‌سازی مقدمات دیدار اردوغان و پوتین و نیز رایزنی در خصوص احیای قراداد غلات با همتای روس خود، سرگی لاوروف، در مسکو دیدار و گفتگو کرد.

دعوت اردوغان از پوتین؛ بلوف سیاسی یا واقعیت؟

اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که چرا اردوغان با چنان اطمینان ‌خاطری از سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهوری روسیه به کشورش سخن گفت؛ آن هم در شرایطی که به وضوح مشخص بود ولادیمیر پوتین در پی تحولات داخلی اخیر روسیه و شورش گروه شبه نظامی «واگنر» به رهبری یوگنی پریگوژین علیه دولت، قادر به ترک مسکو نخواهد بود.

به نظر پروفسور ایلتر توران، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بیلگی استانبول، اردوغان به خوبی از این موضوع آگاه است که پوتین در حال حاضر امکان سفر به کشورهای دیگر را ندارد؛ اما از آنجا که وی کنترل کاملی بر رسانه‌های جمعی ترکیه دارد، می‌تواند این داستان را به هر نحوی که بخواهد به خورد مخاطبان داخلی بدهد.

توران در همین رابطه گفت: “پوتین با با اجتناب از سفر به ترکیه نه تنها نارضایتی‌اش را از اقدامات اخیر اردوغان نشان داد، بلکه این سیگنال را به آنکارا فرستاد که وقتی پای روابط میان روسیه و ترکیه به میان می‌آید، این مسکو است که دست بالاتر را دارد.”

هاکان آکسای، کارشناس برجسته مسائل ترکیه نیز بر این باور است که دیگر کمتر کسی در مسکو پیدا می‌شود که به اردوغان و سیاست‌هایش اعتماد داشته باشد.

آکسای در مصاحبه‌ای که با پایگاه خبری المانیتور داشت، گفته است: “حس بیزاری مشترکی که پوتین و اردوغان نسبت به غرب داشتند، موجب شد تا دو طرف تمایل بسیاری برای تقویت روابط و همکاری‌های بیشتر داشته باشند، اما در حال حاضر پوتین احساس می‌کند که اردوغان پس از پیروزی مجدد در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چرخشی ناگهانی به سمت غرب داشته و تا حد بسیار زیادی تغییر کرده است.”

اکسای بر این عقیده است که بخش اعظمی از خشم مسکو نسبت به آنکارا، از اقدام اخیر مقامات ترکیه مبنی بر آزادی تعدادی از فرماندهان اوکراینی که به اسارت ارتش روسیه درآمده بودند ناشی می‌شود. این فرماندهان نظامی در حالی آزاد شدند که پیشتر در چارچوب تبادل اسرا بین روسیه و اوکراین، به ترکیه فرستاده شده بودند و قرار بود تا پایان جنگ در ترکیه بمانند، اما اردوغان با آزاد کردن آنها در جریان سفر زلنسکی به ترکیه در ماه ژوئیه برخلاف توافقات صورت گرفته با مسکو عمل کرد.

یکی دیگر از اقداماتی که موجب افزایش بدبینی و بی اعتمادی مقامات کرملین نسبت به اردوغان شده، اعلام حمایت وی از پیوستن کی‌یف به ناتو در خلال دیدار با زلنسکی بود. بنابراین، به نظر می‌رسد اقداماتی چون خروج روسیه از قرارداد غلات، پا در هوا نگه داشتن اردوغان برای دیدار مستقیم و رو در رو با پوتین و همچنین توقف یک کشتی باری ترکیه در مسیر اوکراین توسط نیروهای ارتش روسیه، همگی حاکی از نارضایتی شدید روسیه نسبت به اقدامات ترکیه هستند.

مناسبات اقتصادی میان ترکیه و روسیه به رغم اختلافات همچنان پابرجاست

در حال حاضر ارزش روابط اقتصادی میان ترکیه و روسیه به میلیاردها دلار می‌رسد، اما حتی این حجم از مبادلات تجاری نیز نتوانسته اختلافات موجود میان دو کشور در حوزه مسائل منطقه‌ای و ژئوپولیتیک از سوریه و لیبی گرفته تا قفقاز جنوبی و قبرس را حل‌و‌فصل کند.

تحلیلگران بر این باورند که با وجود اختلافات عمیق میان مسکو و آنکارا، پوتین هیچ‌گاه قادر نخواهد بود تا تمامی مناسبات موجود با این کشور را بر هم زند. از طرفی، بن‌بست در جلب اعتماد روسیه و احیای توافق غلات نیز قطعا به ضرر اردوغان خواهد بود؛ چراکه وی در تلاش است تا با انعقاد قراردادی جدید مابین روسیه و اوکراین این پیام را به غرب بدهد که متحدی ضرروی برای آنهاست و این توانایی را دارد تا به عنوان واسطه‌ای میان روسیه و غرب عمل کند.

اردوغان در گذشته هیچ‌گاه تمایل خود را برای ایجاد مشارکت استراتژیک با روسیه را پنهان نکرد؛ چرا که تعمیق روابط با روسیه در کاهش اثرات منفی روابط رو به وخامت میان آنکارا و با غرب بسیار موثر بود.

با این حال، اکنون به نظر می‌رسد که رئیس جمهوری ترکیه پس از پیروزی در انتخابات ماه مارس، چرخشی ناگهانی به سمت غرب داشته و تلاش دارد تا روابط کشورش با دولت‌های غربی را در سطوح و زمینه‌های مختلف بهبود بخشد.

تمامی این مسائل موجب شده تا حل و فصل اختلافات عمیق میان آنکارا و مسکو، اگر نگوییم غیرممکن، اما بسیار سخت و دشوار شود.

سوالی که آستانه دیدار سران دو کشور در شهر سوچی مطرح می‌شود این است که آیا پوتین حاضر می‌شود تا با قبول و انعقاد قرارداد جدید غلات، اردوغان را با یک دستاورد بزرگ راهی نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل کند یا نه؟