میدل ایست نیوز: عربستان سعودی، سرزمینی که همواره با نفت و زیارت حج مترادف بوده است، این روزها به دلیل رونق چشمگیر بخش گردشگری‌اش در صدر اخبار قرار دارد.
این کشور تنها در سه ماهه نخست سال جاری شاهد ورود رقم سرسام‌آور 7.8 میلیون گردشگر بوده که درآمدی بالغ بر 9.86 میلیارد دلار را برایش به همراه داشته است.
چنین رشد بی‌سابقه‌ای نه تنها موجب تحرک اقتصاد عربستان سعودی شده، بلکه توجه مقامات این کشور را به سوی پتانسیل‌های بکر و دست‌نخورده موجود در حوزه‌های غیرنفتی نیز جلب کرده است.
همچنین، درآمد سرسام‌آور عربستان آن هم در عرض یک دوره کوتاه سبب شده تا این کشور در رده کشورهایی همچون امارات متحده عربی قرار بگیرد که در حال حاضر درآمدی 44.4 میلیارد دلاری از بخش گردشگری دارد. بنابراین واضح است که عربستان سعودی نه تنها وارد عرصه رقابت در حوزه گردشگردی شده، بلکه حتی توانسته برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت را نیز به چالش بکشد.
عربستان از دیرباز به واسطه وجود شهرهای مقدس مکه و مدینه و برپایی مناسک حج واجب و عمره از مقاصد اصلی گردشگری مذهبی به شمار می‌رفته و هر ساله نیز میلیون‌ها مسلمان را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند که خود طبیعتا موجب افزایش درآمدهای این کشور به ویژه در بخش‌های خدماتی همچون هتلداری، صنعت غذایی و سفر و گردشگری می‌شود.
سند چشم‌انداز 2030 عربستانسعودی اهداف بلندپروازانه‌تری را دنبال می‌کند و هدف آن تنوع بخشیدن به اقتصاد این کشور، کاهش وابستگی به نفت و سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش‌های مختلف از جمله گردشگری است. این طرح که از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، ارائه شده شامل پروژه‌های تحول‌آفرینی همچون ایجاد منطقه تفریحی در دریای سرخ و ابر شهر نئوم با بودجه 500 میلیارد دلاری است.
هدف از اجرای تمامی این طرح‌ها و ابتکارات نیز باز کردن درهای این کشور به روی طیف وسیعی از گردشگران بین‌المللی است. یکی دیگر از اقدامات ریاض برای جذب گردشگران خارجی، لغو تدریجی برخی محدودیت‌ها و نیز بازبینی در سیاست‌های مرتبط با اخذ ویزا همچون اجرای سامانه ویزای الکترونیکی است که موجب تسهیل ورود گردشگران خارجی به این کشور شده است.
توسعه گردشگری؛ راهکار ریاض برای برون رفت از اقتصاد نفتی
درآمدزایی اخیر 9.86 میلیارد دلاری حاصل از بخش گردشگری توانسته به عنوان محرکی قوی و فوری، کمک شایانی به اقتصاد عربستان کند. این رقم به ویژه در مقایسه با میزان درآمد سایر کشورهای فعال در حوزه گردشگری بسیار قابل‌توجه است.
رونق بخش گردشگری در هر کشوری معمولا به معنای افزایش تولید ناخالص داخلی آن کشور (GPD) و ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر است. در عربستان سعودی نیز این صنعت در حال تبدیل شدن به یکی از بخش‌های حیاتی اقتصاد این کشور است؛ حوزه‌ای که در همین مدت کوتاه توانسته موجب افزایش میزان تولید ناخالص داخلی سالانه شود.
همچنین انتظار می‌رود با روند رو به رشد ورود گردشگران خارجی به این کشور، فرصت‌های شغلی بیشتری به ویژه در بخش‌های هتلداری، خرده فروشی و حمل‌و‌نقل نیز ایجاد شود.
در حال حاضر، عربستانسعودی با وضعیت اقتصادی شکننده‌ای روبروست که نمونه‌ای از آن کسری حساب جاری است. بنابراین، به نظر می‌رسد درآمدهای حاصل از بخش گردشگری بتواند تا حد بسیار زیادی این نگرانی را مرتفع ساخته، موجب متوازن‌تر شدن تراز پرداخت‌ها شود و نیز ذخائر مالی را تقویت کند.
از سوی دیگر، درآمدهای کلان ناشی از تقویت حوزه گردشگری نویدبخش آغاز مرحله جدیدی در راستای تنوع‌بخشی به اقتصاد عربستان است. همچنان که ریاض تلاش می‌کند تا وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کاهش دهد، به دنبال آن است تا با ایجاد نمودار اقتصادی متعادل مشتمل بر درآمدهای حاصل از حوزه گردشگری، میزان آسیب‌پذیری خود در قبال نواسانات بازار جهانی نفت را نیز به حداقل برساند.
یکی دیکر از پیامدهای مثبت جهش گردشگری جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. رشد اقتصادی عربستان نه تنها همچون آهنربایی سرمایه‌گذاران خارجی را برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری این کشور و سایر بخش‌های مرتبط جذب خواهد کرد، بلکه زمینه ساز مشارکت‌های بین‌المللی نیز خواهد شد؛ این همکاری‌ها خواه در زمینه استراتژی‌های بازاریابی در جهت ارتقاء گردشگری باشد و خواه در زمینه انتقال فناوری به منظور فعالیت‌های پایدار، انتظار آن می‌رود که موجب غنی شدن چشم‌انداز صنعت گردشگری عربستان سعودی در ابعاد مختلف باشند.
حفظ باورها و ارزش‌ها همزمان با گسترش تبادلات فرهنگی
رونق صنعت گردشگری همواره موجی از تبادلات فرهنگی را نیز با خود به همراه دارد. در حال حاضر، این کشور محافظه‌کار با دیدگاه‌های جهانی مختلف و گوناگونی مواجه شده است که می‌توانند گامی به سوی هنجارهای اجتماعی مترقی‌‌تر باشد.
با این حال، قرار گرفتن در معرض دیدگاه‌های مختلفی از سراسر جهان، سوالاتی را در مورد باورهای فرهنگی جامعه عربستان ایجاد می‌کند؛ به عنوان مثال اینکه چگونه جامعه سنتی و محافظه‌کار عربستانسعودی قادر است تا میان آداب و رسوم و هنجارهای مذهبی و ریشه‌دار خود و نگرش‌های لیبرال گردشگران بین‌المللی توازن منطقی ایجاد کند؟
اثر دومینویی رونق گردشگری بر سایر بخش‌های اقتصادی
بدون شک، ورود انبوهی از گردشگران به عربستانسعودی آن هم در چنین مدت زمان کوتاهی موجب افزایش قابل‌توجه تقاضا در بخش‌های مرتبط دیگر همچون هتلداری می‌شود. بدیهی است در چنین شرایطی، هتل‌ها، استراحتگاه‌ها و سایر مراکز اقامتی باید آمادگی پذیرش میلیون‌ها گردشگر را داشته باشند که این امر به خودی خود موجب رونق بخش‌های مرتبط دیگری همچون ساخت‌و‌ساز، طراحی داخلی و مدیریت تسهیلات رفاهی می‌شود. علاوه بر این، بخش‌هایی چون زیرساخت‌های عمومی از جمله جاده‌ها، فرودگاه‌ها و سیستم‌های حمل‌و‌نقل عمومی نیز باید ارتقاء یافته تا توان مقابله با چنین حجم از تقاضایی را داشته باشند.
دولت عربستان سعودی در تلاش است تا در راستای اهداف خود در زمینه تحولات دیجیتال در این کشور، فناوری‌های مرتبط با شهرهای هوشمند را نه تنها در پروژه ابرشهر نئوم بلکه در دیگر شهرهای این کشور به کار گیرد تا از این طریق شرایط را برای گردشگران ورودی تسهیل کند. چنین سیاستی به معنای افزایش خدمات مبتنی بر اپلیکیشن‌های هوشمند برای راهنمایی گردشگران، کیوسک‌های هوشمند، درگاه‌های پرداخت الکترونیکی و سایر فناوری‌های مشابهی است که گردشگران و مسافران انتظار آنها را دارند.
و در نهایت اینکه تبدیل شدن به یک کشور گردشگرپذیر مستلزم برخورداری از طیف متنوع و گسترده‌ای از غذاهاست. به احتمال زیاد، این تغییر نه تنها می‌تواند موجب رونق صنعت غذا و نوشیدنی در عربستانسعودی شود بلکه شاید موجب ایجاد تغییراتی در ذائقه مردمان این کشور نیز شود؛ مردمانی که به طور سنتی تحت تاثیر غذاها و سبک آشپزی خاورمیانه‌ای قرار دارند.
گردشگری و چالش‌های پیش روی عربستان
بدون شک افزایش تعداد گردشگران ورودی به یک کشور، می‌تواند آن کشور را با پیامدهای زیست محیطی روبرو سازد و عربستان سعودی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین، به منظور کاهش اثرات منفی ناشی از بخش گردشگری بر روی محیط زیست، ضروری است تا این کشور بر روی شیوه‌های پایداری چون برنامه‌های مدیریت آلودگی هوا، مدیریت پسماند و مصرف منابع طبیعی سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام دهد.
از سوی دیگر، از آنجا که عربستان سعودی در یک منطقه حساس ژئوپولیتیکی قرار دارد، به نظر می‌رسد موضوع امنیت نیز یکی از چالش‌های پیش روی این کشور باشد. بنابراین به منظور تامین امنیت گردشگران بین‌المللی و نیز منافع اقتصادی خود، لازم است تا ریاض سرمایه‌گذاری بر روی دو حوزه امنیت فیزیکی و سایبری را در دستور کار خود قرار دهد.
افزایش چشمگیر تعداد گردشگران ورودی به عربستانسعودی و درآمدهای میلیاردی حاصل از آن، تغییرات بی‌سابقه‌ای را در چشم‌انداز اقتصادی و اجتماعی عربستان رقم زده است، اما باید توجه داشت که این چشم‌انداز می‌تواند برای دیگر کشورهایی که تلاش می‌کنند تا در قرن 21 تحولی بزرگ را در اقتصاد خود ایجاد کنند بسیار راهگشا خواهد بود.
تبدیل یک اقتصاد تک‌سویه و وابسته به فروش نفت و سوخت‌های فسیلی به اقتصادی که از بخش‌های متنوع و روبه رشدی همچون گردشگری تشکیل شده، می‌تواند الگویی برای سایر کشورهایی باشد که به دنبال سازگاری و در عین حال شکوفایی اقتصادی آن هم در این بازار جهانی همواره در حال تغییر هستند.
