تأثیر کشورهای خاورمیانه بر دلارزدایی در بریکس

میدل ایست نیوز: بیش از ۱۵ سال پیش، رهبران برزیل، روسیه، هند و چین در یکاترینبورگ گرد هم آمدند تا یک گروه تشکیل دهند. این گروه به BRIC معروف شد.

همان‌طور که دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور وقت روسیه، اظهار داشت: “سرعت توسعه اقتصادهای ما در نهایت شکل‌دهنده بسیاری از فرایندهای اقتصادی در جهان خواهد بود.” مدودف افزود: “آنها یک عامل تعیین‌کننده برای پتانسیل صنعتی و تا حد زیادی برای امنیت جهانی هستند؛ بنابراین هدف ما بدون تغییر باقی می‌ماند: ما می‌خواهیم پایه‌های جمعی و حقوقی زندگی بین‌المللی را تقویت کنیم”

پذیرش اعضای جدید

آفریقای جنوبی یک سال بعد به این گروه پیوست و نام گروه به بریکس (BRICS) تغییر کرد. تا سال‌ها پس از آن، تا حد زیادی بدون تغییر باقی ماند.

در سپتامبر سال گذشته، سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، ریاست پانزدهمین اجلاس سران بریکس را برعهده داشت و در آن بریکس را به‌عنوان “گروهی از ملت‌ها، مشارکت برابر کشورهایی با دیدگاه‌های متفاوت اما مشترک برای جهانی بهتر” توصیف کرد.

وی ادامه داد: ما به‌عنوان پنج کشور بریکس درباره اصول، استانداردها، معیارها و رویه‌های روند توسعه بریکس که مدت‌ها مورد بحث بوده، به توافق رسیده‌ایم.

ما در مورد مرحله اول این روند توسعه توافق کرده‌ایم و مراحل بعدی پیگیری خواهند شد. وی در پایان از آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی، و امارات متحده عربی برای عضویت کامل دعوت کرد.

چهار کشور از این 6 کشور – مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از خاورمیانه هستند. تحلیلگران بلافاصله شروع به پرسیدن این سؤال کردند که چگونه بر این گروه تأثیر خواهند گذاشت.

سقوط دلار

در روزهای اولیه بریکس، یک عبارت در تیتر خبرهای غربی قرار گرفت: «نیاز به یک ارز جهانی جدید». امروز، باتوجه‌ به سنگینی تحریم‌های غرب علیه روسیه، تعجبی ندارد که مسکو بخواهد از رواج دلار بکاهد. در ماه مه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت ۹۰ درصد از پرداخت‌ها بین روسیه و چین اکنون به روبل یا یوان است.

وی در جریان مذاکرات با شی جین‌پینگ گفت: ما با هم اصول انصاف و نظم جهانی دموکراتیک را که منعکس‌کننده واقعیت‌های چندقطبی و مبتنی بر حقوق بین‌المللی و عدالت در جهان است، پیش می‌بریم.

پوتین در سخنانش به‌صراحت اعلام کرد که این یک تصمیم اقتصادی صرف نیست؛ بلکه ارتباط تنگاتنگی با بلندپروازی‌های سیاسی داشت و به دنبال برابری در صحنه جهانی بود.

باتوجه‌ به اینکه ذخایر دلار روسیه در ایالات متحده پس از حمله مسکو به اوکراین مسدود شده است، دیگر کشورها اکنون نگران این شدند که اگر روابط با غرب تیره شود، ممکن است همین اتفاق برای آنها و پولشان هم بیفتد؟

دیدگاه‌های مختلف

بنابراین، مسئله دلارزدایی ضروری‌تر شده است. امروز تحلیلگران این را می‌پرسند که آیا عضویت کشورهای غرب آسیا در گروه بریکس باعث تسریع در دلارزدایی که روسیه آن را رهبری می‌کند، خواهد شد یا برعکس؟

پائولو نوگوئرا باتیستا (کوچک)، اقتصاددان برزیلی، مدیر سابق صندوق بین‌المللی پول (IMF)، فکر می‌کند اجماع در این باره ممکن است دشوار باشد.

او می‌گوید: «حتی زمانی که تنها پنج کشور دور میز مذاکره بودند، دشواری دستیابی به توافق بر سر گام‌های مشخص، به‌ویژه در ایجاد و اجرای صندوق پولی و بانک توسعه بریکس، واقعاً گیج‌کننده بود».

او همچنین می‌گوید در مذاکرات و توسعه سازوکارهای مالی مربوط به دلارزدایی در کشورهای عضو بریکس استعداد و شایستگی فنی وجود ندارد؛ اما به نظر می‌رسد آنها برای پایان‌دادن به اعتیاد به دلار مشتاق هستند.

تأثیر عربستان

به‌عنوان‌مثال، در داووس سال گذشته، محمد الجدعان، وزیر دارایی عربستان سعودی، گفت که کشورش هیچ مشکلی در مورد بحث درباره چگونگی تسویه ترتیبات تجاری ندارد، چه با دلار امریکا باشد، چه با یورو و یا با ریال سعودی.”

قرارداد نفتی بین ایالات متحده و عربستان سعودی ماه گذشته منقضی شد و بلندپروازی‌های گروه بریکس برای کاهش نقش دلار در معادلات تجاری این گروه را تقویت کرد.

درحالی‌که نزدیک به ۸۰ درصد تجارت جهانی نفت هنوز به دلار انجام می‌شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که سطح آن تا این حد بالا باقی بماند. حرکت‌های بعدی عربستان سعودی بدون شک تأثیر زیادی در بحث خواهد داشت.

جست‌وجو برای جایگزین‌ها مقوله‌ای جدید نیست. در سال ۲۰۱۹، بانک‌های مرکزی عربستان سعودی و امارات پروژه مشترکی به نام Aber را برای راه‌اندازی یک ارز دیجیتال واحد با انتشار دوگانه برای تراکنش‌های بین بانک‌های تجاری در کشورهایشان راه‌اندازی کردند.

دیگران در حال بررسی گزینه‌ها

ایران پس از سال‌ها تحریم‌های غرب، اکنون بهتر از دیگر کشورها از مشکلات تجارت غیردلاری آگاه است.

در سال‌های اخیر، سازوکاری برای تجارت با هند به روپیه ایجاد کرده و با ترکیه برای تسهیل پرداخت‌ها به یورو و طلا همکاری کرده است.

امارات متحده عربی همچنین در ژوئیه ۲۰۲۳ توافقنامه‌ای را برای ایجاد مکانیزمی برای تجارت دوجانبه با ارزهای محلی با هند امضا کرد. سپس شرکت نفت هند برای اولین‌بار به شرکت ملی نفت ابوظبی به روپیه هند پرداخت کرد.

در همین راستا، علی مصلحی، وزیر مصر سال گذشته به رویترز گفت: “مذاکراتی در حال انجام است تا بتوانیم با ارزهای محلی کشورهایی مانند هند، روسیه یا چین تجارت کنیم.”

این یک مسئله بزرگ برای قاهره است – گردش مالی سالانه تجارت مصر با کشورهای گروه بریکس حدود ۴۶ میلیارد دلار است که بیش از یک‌سوم کل تجارت خارجی آن را تشکیل می‌دهد.

بررسی افق‌های جدید

هلا حلمی السعید، وزیر برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی مصر در مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ گفت: برزیل و روسیه یکی از صادرکنندگان اصلی غلات و مصر یکی از واردکنندگان اصلی در سراسر جهان هستند.

وزیر مصری افزود: با اضافه‌شدن کشورهای جدیدی مانند مصر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و دیگران، این امر کمک زیادی به زنجیره تأمین و همکاری حوزه‌هایی از جمله کشاورزی دیجیتال، تحقیقات کشاورزی و سازگاری کشاورزی با تغییرات آب‌وهوایی خواهد کرد.

موقعیت مهم ژئواستراتژیک مصر با کانال سوئز به‌عنوان یک مسیر تجاری برجسته جهانی می‌تواند به نفع سایر کشورهای بریکس باشد.

چین و هند هم اینک بریکس را از نظر توسعه فناوری جدید به یک گروه قدرتمند تبدیل کرده‌اند، اما عربستان سعودی و امارات متحده عربی چیز بیشتری از جمله سرمایه‌گذاری هنگفت در زمینه‌های پیشرفته مانند رباتیک و بیوتکنولوژی اضافه می‌کنند.

میخائیل خاچاتوریان، استاد اقتصاد روسی و کارشناس اقتصادی در حوزه بریکس می‌گوید: با درنظرگرفتن اعضای جدید، کشورهای بریکس حدود ۴۵ درصد از پروژه‌های جهانی اجرا شده در این زمینه‌ها را در سال ۲۰۲۴ پوشش خواهند داد، منطقی است که انتظار داشته باشیم تا سال ۲۰۳۰ این میزان به ۶۵ تا ۷۰ درصد برسد.

تازه‌واردان خاورمیانه

امارات متحده عربی با کوچک‌ترین کشور در بریکس، چیزهای زیادی برای ارائه و به‌دست‌آوردن دارد. بال کریشن از کارگزار سرمایه‌گذاری Century Financial مستقر در امارات می‌گوید، یک مزیت بزرگ از عضویت امارات در این گروه دسترسی عمیق‌تر آن به یک بازار قابل‌توجه و روبه‌رشد است.

کریشن گفت: مجموع بریکس بیش از ۲۷ تریلیون دلار تولید ناخالص ملی و بیش از سه میلیارد نفر جمعیت دارد که مشتریان گسترده‌تری را برای کالاها و خدمات امارات متحده عربی باز می‌کند.

برای ایران، منافع عمدتاً به‌صورت کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و بازار روبه‌رشد نفت و گاز به دست می‌آید، اگرچه چین در حال حاضر مشتری است و رقبای نفتی در میان اعضای جدید هستند. باتوجه‌به عواقب احتمالی تحریم‌های غرب، مشخص نیست که سایر اعضای جدید تا چه حد از تعامل با ایران خوشحال خواهند شد.

بااین‌حال، چین، هند، و روسیه در حال حاضر سیگنال‌های قوی ارسال کرده‌اند که نشان می‌دهد برای یافتن راه‌هایی برای روابط اقتصادی قوی‌تر با تهران آماده هستند و این برای ایران که انتخاباتی تازه برگزار کرده بسیار خوب است.

سیاسی یا اقتصادی؟

برخی از ماهیت سیاسی عضویت بریکس، به‌ویژه نقش آن در دنیای چندقطبی جدید که در آن ایالات متحده دیگر قدرت مطلق نیست، صحبت می‌کنند، اما همه با این موضوع راحت نیستند. به‌عنوان‌مثال، هند به دنبال کم‌اهمیت جلوه‌دادن این جنبه، و تمرکز بر اقتصاد و تجارت بوده است، به همین دلیل است که امیدوار است ارتباطات پیرامون تجارت خود با ایران را متعادل کند.

درحالی‌که تحلیلگران در مورد مزایای عضویت عربستان در بریکس نظر روشنی دارند و اعضای اصلی بریکس تمایل دارند عربستان سعودی را در صفوف خود ببینند به نظر می‌رسد تصمیم‌گیرندگان در ریاض هنوز در این باره تصمیمی نگرفته‌اند.

در اول ژانویه ۲۰۲۴، مصر، اتیوپی، ایران و امارات به طور رسمی به آن ملحق شدند، اما آرژانتین پس از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید این دعوت را رد کرد. عربستان سعودی اگرچه رسماً این دعوت را نپذیرفته، اما اعلام کرده که همچنان علاقه‌مند است.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در هنگام اعلام این توسعه گفت: وزن، برجستگی و اهمیت نامزدها و جایگاه بین‌المللی آنها برای ما فاکتورهای اصلی است.”

بدون عربستان سعودی، این “وزن” اقتصادی به میزان قابل‌توجهی تأثیرگذاری کمتری خواهد داشت.