چگونه عراق می‌تواند از سوریه پس از اسد حمایت کند
بعید است که عراق در جایگاه محرک دیپلماسی منطقه‌ای در قبال سوریه قرار گیرد. با این‌وجود، بغداد می‌تواند از طریق کمک‌های بشردوستانه و دنبال‌کردن دو دیپلماسی، عضو فعال تعامل دیپلماتیک منطقه‌ای و بین‌المللی با دمشق باشد.
منبع: اندیشکده مرکز استیمسون امریکا
نویسنده: کاوا حسن
میدل ایست نیوز: سقوط خاندان اسد در سوریه، یک رویداد غافلگیرکننده، و یک تغییر بالقوۀ بازی در خاورمیانه است.
همه تلاش‌ها برای حرکت از اقتدارگرایی به حکومت دموکراتیک پیچیده است، اما انتقال سوریه ممکن است باتوجه به سرعت سقوط بشار اسد و چالش‌های داخلی و خارجی دلهره‌آور، پردردسرترین در چند سال اخیر باشد.
خیلی چیزها ممکن است بر اساس محاسبات پیش نرود. علی‌رغم تلاش‌های اولیه هیات تحریر الشام (HTS) برای همکاری با کشورهای غربی و بازیگران منطقه‌ای و پذیرش اقلیت‌های قومی و بقایای نظام قدیم، سوریه ممکن است وارد یک جنگ داخلی جدید با پیامدهای فاجعه‌بار شود و از مرزهای آن هم فراتر رود.
بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای، به‌ویژه عراق، باید از این فرصت نادر استفاده کنند و بدون تحکیم سلطه بر حاکمان جدید، تعامل با حاکمان جدید را آغاز کنند که این باتوجه‌به نیاز هیات تحریر برای به رسمیت شناخته‌شدن عملی است. قدرت‌های خارجی، با درس‌گرفتن از اشتباهات در موارد مشابه مانند افغانستان، باید در ازای لغو تحریم‌ها که تأثیر مثبتی بر مردم و اقتصاد سوریه دارد، خواسته‌های روشن، زمان‌دار و واقعی را برای حکمرانی خوب، بر اساس عدالت و انتقال قدرت ارائه کنند.
عراق نیاز فوری به راهبردی برای سوریه دارد
نقش همسایه سوریه، عراق، بسیار مهم است. رویکرد بغداد تاکنون محتاطانه بوده است، اما عراق نیاز فوری به راهبردی برای سوریه دارد که فراتر از نگرانی‌‌هایی امنیتی معتبر باشد.
نخبگان حاکم عراق هم مانند دیگر نقاط جهان، از سقوط سریع رژیم اسد شوکه شدند. در ابتدا، دولت عراق و گروه‌های طرف‌دار ایران از دولت سوریه دفاع کردند و حمله هیات تحریر شام را به تصرف برق‌آسای یک‌سوم عراق در سال 2014 توسط داعش تشبیه کردند. محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، مرزهای عراق را تقویت و سعی کرد عراق را از درگیری دور کند و درخواست برخی از احزاب شیعه در ائتلاف حاکم و شبه‌نظامیان طرف‌دار ایران برای مداخله نظامی در حمایت از اسد را رد کرد. بااین‌وجود، برخی از شبه‌نظامیان از مرز به سوریه عبور کردند. دو روز پیش از سقوط دمشق، وزیر امور خارجه عراق میزبان همتایان سوری و ایرانی خود در بغداد بود. آنها حملات تحریرالشام و متحدانش را محکوم کردند و از برنامه‌ریزی برای نشست‌های بیشتر با شرکای منطقه‌ای خبر داد.
باتوجه‌به اینکه احمد الشرع، رهبر هیئت تحریر شام خود از اعضای سابق القاعده و داعش بوده و ویرانی‌هایی که این گروه‌ها بر عراق وارد کردند، پیروزی سخت بر داعش و تهدید پیوسته‌ای که اسرای داعش در اختیار نیروهای کرد سوریه دموکراتیک (SDF) دارد، نگاه امنیتی که بغداد به تحولات در سوریه قابل درک است. بااین‌حال، سیاست دولت عراق به‌تدریج و بااحتیاط به سمت تعامل با دولت جدید سوریه پیش می‌رود. در تاریخ ۲۶ دسامبر ۲۰۲۴، رئیس اطلاعات عراق با الشرع در دمشق دیدار و درباره مسائل امنیتی، حفاظت از مرزهای عراق و آزادی اعضای گروه‌های مسلح عراقی زندانی در سوریه گفت‌وگو کردند. منابع آگاه بر این باورند که اکنون ارتباط و هماهنگی منظم بین نهادهای امنیتی عراق و سوریه در مورد تهدید داعش و حفاظت از مرزها وجود دارد.
بااین‌حال، سیاست کنونی عراق در سوریه بسیار عقب‌تر از دیپلماسی پویای کشورهای عربی، ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا است که همگی به‌سرعت دیپلمات‌های ارشد را به دمشق فرستادند، کمک‌های بشردوستانه ارائه کردند و فراتر از نگرانی‌های امنیتی فعالانه در تحولات درگیر شدند. به‌عنوان‌مثال، عربستان سعودی دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی را برای حمایت از انتقال قدرت در سوریه و فشار برای لغو تحریم‌ها بسیج می‌کند. قطر وعده داده است که برای تقویت قدرت مالی دولت سوریه، مقدار زیادی کمک مالی به سوریه بکند تا آن کشور بتواند حقوق کارکنان را پرداخت کند.
سقوط اسد یک فرصت منحصربه‌فرد برای عراق
علی‌رغم خطراتی که امنیت عراق را تهدید می‌کند، سقوط اسد یک فرصت منحصربه‌فرد برای عراق و در قالب بزرگ‌تر منطقه است تا به سوری‌ها کمک کنند کشور جدیدی بسازند و با همسایگان در صلح زندگی کنند. برای اکثر مردم عراق، پایان سلسله اسد به معنای پایان رژیمی است که دولت عراق پس از صدام را از با صدور تروریسم و کپتاگون (صنعت کپتاگون سوری مسئول حدود ۸۰٪ از تولید جهانی ماده مخدر کپتاگون است) بی‌ثبات کرد. برخی از رهبران عراق، از جمله روحانی بانفوذ مقتدی صدر، حیدر العبادی، و برهم صالح، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور سابق، از سقوط اسد استقبال کردند و خواستار تعامل فعال عراق با سوریه جدید شدند. بااین‌حال، شبه‌نظامیان طرف‌دار ایران و برخی احزاب شیعه بانفوذ با زلزله تغییرات در دمشق مخالفت کردند، زیرا مسیر استراتژیک انتقال سلاح و پول به حزب‌الله لبنان را از دست دادند.
دیکتاتوری اسد جامعه سوریه را متلاشی، رشد طبیعی جامعه مدنی را خفه و زندگی سیاسی را فرسوده کرد. بااین‌حال، قیام سال 2011 منجر به ظهور یک جامعه مدنی جنینی در داخل کشور و دیاسپورا شد. دولت عراق و نخبگان حاکم به دلیل مشکلات فرقه‌ای و سیاسی داخلی پس از صدام حسین و حمایت از رژیم سوریه در جریان قیام سال 2011، سوریه را عمدتاً از طریق تهدید امنیتی ناشی از داعش، النصره، و سایر گروه های جهادی سلفی می‌شناسند.
این عدم ارتباط منجر به ایجاد یک شکاف بزرگ در شناخت عراقی‌ها، به‌جز اقلیم کردستان میزبان پناهندگان سوری بوده‌اند، نسبت به بخش‌های غیرمذهبی و مدنی جامعه مدنی نوپای سوریه شده است که هم مخالف رژیم اسد و هم گروه‌های اسلامی بودند.
سوءظن عمیق دولت عراق و نخبگان به دولت تحت رهبری تحریر الشام باعث ایجاد تردید در مورد تمایل و ظرفیت الشرع برای کنترل عناصر رادیکال و جنگجویان خارجی در داخل تحریر الشام و ایجاد یک کشور فراگیر شده است. در مورد این موضوعات، دولت موقت سوریه می‌تواند از طریق سیاست‌های مشخص برای مبارزه با داعش و تضمین امنیت مرزهای عراق و سوریه، به رهبران عراقی اطمینان دهد.
دولت عراق در انتظار نتیجه کنفرانس گفت‌وگوی ملی سوریه
یک کارشناس عراقی که نخواسته نامش فاش شود می‌گوید، دولت عراق منتظر نتیجه کنفرانس گفت‌وگوی ملی برای تصمیم‌گیری در مورد گام‌های بعدی برای تعامل با دمشق است.
اجرای استراتژی سوریه که تحت‌تأثیر ایران و متحدانش نباشد، دشوار خواهد بود. به گزارش رسانه‌ها و افراد آشنا به این سفر، دیدارهای اخیر السودانی با رهبران ایران در تهران «ناامیدکننده» بود؛ زیرا ایران با انحلال گروه‌های مسلح و ادغام آنها با نیروهای امنیتی عراق مخالفت کرد. بااین‌حال، دولت عراق ممکن است اتاق مانور در مورد خروج برنامه‌ریزی‌شده نیروهای امریکایی داشته باشد که نشان‌دهنده تضعیف ایران و متحدانش پس از 7 اکتبر 2023 است.
بعید است که عراق در جایگاه محرک دیپلماسی منطقه‌ای در قبال سوریه قرار گیرد. با این‌وجود، بغداد می‌تواند از طریق کمک‌های بشردوستانه و دنبال‌کردن دو دیپلماسی، عضو فعال تعامل دیپلماتیک منطقه‌ای و بین‌المللی با دمشق باشد.
کمک به سوری‌هایی که نیاز مبرم به آن دارند، پیامی قوی به مردم سوریه می‌دهد که عراق در کنار آنها می‌ایستد. دو کشور همچنین باید برای احیای روابط اقتصادی دوجانبه بر اساس منافع متقابل تلاش کنند. در سال 2010 عراق بزرگترین مقصد صادراتی برای دارو، فرآوری مواد غذایی و منسوجات سوریه بود.
جهاد یازیگی، سردبیر گزارش سوریه و کارشناس مسائل اقتصادی می‌گوید: «سال‌هاست درباره بازسازی خط لوله‌ای که میادین نفتی عراق را به بنادر سوریه وصل می‌کند، صحبت‌هایی صورت گرفته است. اگر سوریه ثبات پیدا کند، این مسیر ترانزیتی منبع درآمد خوبی برای سوریه و یک مسیر ترانزیتی ارزان برای صادرات نفت عراق خواهد بود. زمینه دیگر همکاری پروژه‌های مشترک در مدیریت مشترک رودخانه فرات و آبیاری زمین های کشاورزی است.»
نقش اقلیم کردستان در استراتژی عراق پس از اسد
اقلیم کردستان عراق نیز می‌تواند نقش مهمی در استراتژی عراق پس از اسد داشته باشد. احزاب کرد حاکم روابط قوی با همتایان کرد در سوریه دارند. بزرگترین نگرانی کردهای سوریه این است که چگونه می‌توانند خودمختاری مناطق کردنشین را در یک سوریه یکپارچه تأمین کنند و از ظهور مجدد داعش جلوگیری کنند. اختلاف کردها مانع از موضع واحد در قبال حاکمان جدید در دمشق است، اما دیدار اخیر بین مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کرد و مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه در اربیل، این امید را ایجاد کرد که آنها ممکن است مایل به تشکیل یک هیئت مشترک باشند.
دیدار در داووس بین مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان و اسد حسن الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه، زمینه خوبی برای تعامل بیشتر فراهم کرد. نگرانی‌های امنیتی فوری‌تر، درگیری بین نیروهای SDF و ارتش ملی سوریه مورد حمایت ترکیه و اینکه آیا دولت ترامپ به حمایت ایالات متحده از کردها ادامه خواهد داد یا خیر وجود دارد.
تغییرات بزرگ در خاورمیانه، محور مقاومت تحت رهبری ایران را به‌شدت تضعیف کرده است. در نتیجه، دولت عراق فرصتی بی‌نظیر برای توسعه و اجرای استراتژی سوریه دارد که فراتر از نگرانی‌های امنیتی معتبر است و ثبات و بهبود سوریه را به‌عنوان اولویت اصلی امنیت ملی تعریف می‌کند.
