میدل ایست نیوز: گروهی که خود را «القربان» یا «العلاهیه» می‌نامد و به الوهیت امام علی بن ابی طالب، پسرعموی پیامبر اسلام باور دارد، اخیراً در استان ذی‌قار در جنوب عراق پدیدار و موجب نگرانی ساکنان محلی و مقامات عراقی شده است. مبنای فکری این گروه را «قربانی کردن خود» تشکیل می‌دهد و بر همین اساس، از طریق قرعه‌کشی فردی برای خودکشی انتخاب می‌شود.
به گزارش الجزیره، عراق سال‌ها و شاید دهه‌هاست با چالش‌های امنیتی داخلی و خارجی روبه‌رو است. اما تا سه سال پیش، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که این کشور با چالشی استثنایی از سوی یک گروه زیرزمینی شیعی مواجه شود که پیروانش طی آیینی خاص، اقدام به خودکشی داوطلبانه می‌کنند. این پدیده نه تنها مراجع دینی را نگران کرده، بلکه دستگاه‌های امنیتی عراق را نیز به چالش کشیده است که تلاش می‌کنند به سرنخی برای شناسایی رهبران اصلی این گروه دست یابند تا به زوایای پنهان آن پی ببرند.
با افزایش فعالیت گروه «قربان» در شهرهای میانی و جنوبی عراق، نگرانی‌ها درباره تأثیرات مخرب این گروه بر جوانان افزایش یافته است. به ویژه که تحت پیگرد قرار دادن اعضای این گروه و بازداشت ده‌ها نفر از آنان نشان داد اعضای این گروه، بخش اعظم قربانیان خودکشی آئینی را تشکیل می‌دهند.
گروه «قربان» چگونه گروهی است؟
گروه «قربان» حدود سه سال پیش در شهر ناصریه مرکز استان ذی‌قار، به‌عنوان یک جنبش مذهبی ظاهر شد و سپس در استان‌های جنوبی عراق گسترش یافت. این گروه، کسی را به عنوان رهبر خود معرفی نکرده و مرجع دینی آن و حتی منابع مالی آن ناشناخته است. اما اعتقادات پیروان آن بر ایمان به فقط خداوند متمرکز است و امام علی را ولی امر مسلمین می‌دانند و به پیامبر اسلام باور ندارند. اعضای این گروه، سنت‌های اسلامی رایج را رد می‌کنند و آیین‌های خاص خود را دارند.
درباره اعتقادات این گروه روایت‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که این گروه امام علی را به‌عنوان خدا می‌پرستد، به همین علت به «العلاهیه» مشهور شده است و برخی دیگر بر این باورند که اعضای گروه در عشق به امام علی دچار افراط شده‌اند و خودکشی می‌کنند تا در بهشت به او ملحق شوند.
دکتر «مخلد حازم» کارشناس امور امنیتی، این گروه را یکی از عجیب‌ترین فرقه‌های مذهبی توصیف می‌کند چرا که پیروان این گروه باور دارند که خودکشی، آنها را به امام علی نزدیک‌تر می‌کند.
برای اجرای این آیین، اعضا قرعه‌کشی می‌کنند و فردی که قرعه به نام او می‌افتد، باید به صورت داوطلبانه به زندگی خود پایان دهد. این مراسم معمولاً در ماه محرم با جدیت بیشتری برگزار می‌شود، چرا که در دهم این ماه، سالروز شهادت امام حسین نوه پیامبر اسلام گرامی داشته می‌شود.
ارتباط گروه «قربان» با مسئله ظهور امام زمان(عج)
به رغم وجود اطلاعات اندک و ابهامات فراوان درباره گروه «قربان» که در زیرزمینی بودن فعالیت آن ریشه دارد، برخی کارشناسان معتقدند آیین‌های اعضای آن با باورهای مربوط به تعجیل ظهور امام مهدی ارتباط دارد. به نظر می‌رسد این باور، بخش پنهان و غیرعلنی تفکر این گروه را تشکیل می‌دهد. علاء حمید، پژوهشگر عراقی در زمینه انسان‌شناسی چنین دیدگاهی دارد و معتقد است گروه «قربان» یک بُعد باطنی و اعلام نشده دارد که به جدال بر سر مفهوم «انتظار» در باورهای شیعیان مربوط می‌شود.
از قدیم در مکتب تشیع دو تصور درباره انتظار برای ظهور امام مهدی وجود داشته است: «انتظار مثبت» که بر فراهم کردن مقدمات ظهور امام از طریق اصلاح جامعه و تلاش تاکید دارد و «انتظار منفی» که بر اجرای آیین‌ها و رفتارهایی استوار است که تصور می‌شود ظهور امام را تسریع می‌کند، حتی اگر این رفتارها با باورهای دینی و اجتماعی در تضاد باشد.
به گفته علاء حمید، گروه «قربان» ترکیبی از قربانی شدن برای امام علی و تمایل به تعجیل در ظهور امام مهدی را در خود دارد که تناقضی عجیب ایجاد کرده است. زیرا خودکشی اعضا به معنای پایان کار این گروه است، در حالی که تعجیل ظهور امام مهدی، مستلزم بقای آنها است. این تناقض موجب شده است رفتار گروه «قربان» در میان جنبش‌های مذهبی باطنی، بی‌سابقه باشد.
ابعاد امنیتی و سیاسی فعالیت گروه «قربان»
گروه «قربان» از نظر امنیتی تهدیدی جدی برای ثبات داخلی عراق محسوب می‌شود، زیرا فعالیت‌های غیرمعمول و نگران کنندۀ آن نوعی گسست اجتماعی را نشان می‌دهد.
بزرگ‌ترین چالش نیروهای امنیتی عراقی برای مقابله با این گروه، ساختار زیرزمینی و زنجیره‌ای آن است که به سایر احزاب و سازمانهای زیرزمینی شباهت دارد. در این سیستم، هر عضو فقط با فردی که او را جذب کرده در ارتباط است و سایر اعضای گروه را نمی‌شناسد. به گزارش منابع خبری عراقی، این تاکتیک کار دستگاه‌های امنیتی را سخت کرده است زیرا دستگیری یک عضو، منجر به شناسایی سایر اعضای گروه نمی‌شود.
بر اساس اطلاعات منابع امنیتی در استان ذی‌قار، اعضای گروه از کانال‌های خصوصی و بسته در تلگرام برای اطلاع‌رسانی در مورد مراسم قرعه‌کشی برای انتخاب افرادی که قرار است خودکشی کنند، استفاده می‌کنند. معمولا اعضای گروه به سرعت در مکانی مشخص گردهم می‌آیند و قرعه کشی را انجام می‌دهند. سپس مراسم خاصی را برگزار می‌کنند که شامل خواندن برخی دعاهای مذهبی و روشن کردن شمع است. این مراسم به گونه‌ای است که گویا برای فردی که انتخاب شده است مراسم ازدواج در بهشت برگزار می‌شود. به گفته منابع اطلاعاتی، پس از پایان مراسم قرعه کشی، فرد منتخب عمدتا بدون کمک دیگران، خود را حلق‌آویز می‌کند.
مخلد حازم، کارشناس امنیتی هشدار می‌دهد، شواهد موجود حاکی است که این گونه گروه‌ها هر لحظه ممکن است به جرقه‌ای تبدیل شوند که آتش به پا می‌کند. با تسریع گسترش این گونه گروه‌ها، ممکن است دولت نتواند آنها را مهار کند که این مسئله خطر گسترش خشونت در جامعه را افزایش خواهد داد.
علاوه بر نگرانی‌های امنیتی، بیم آن می‌رود که افزایش نفوذ گروه «قربان» باعث درگیری با سایر گروه‌های مذهبی شود. این مسئله می‌تواند آغازگر یک درگیری شیعه- شیعه با ابعاد مختلف باشد. هرچند این گروه ادعای اسلامی بودن دارد، اما در حقیقت به نظر می‌رسد در راستای برنامه‌هایی فعالیت می‌کند که از خارج از مرزها مدیریت می‌شود.
کارشناسانی که الجزیره با آنان گفت‌وگو کرده است بر این باورند که فعالیت‌های گروه «العلاهیه» تهدیدی فزاینده برای امنیت عراق است، به ویژه اگر به تحولات اخیر در خاورمیانه ارتباط داده شود.
مخلد حازم، کارشناس امنیتی هشدار می‌دهد با وجود پنهان کاری اعضای این گروه، ممکن است آنها در زمان و مکانی خاص، اقداماتی پیش‌بینی نشده انجام دهند که آتش ناآرامی‌های داخلی را به ویژه در مناطقی که طوایف مختلف در آنجا زندگی می‌کنند شعله‌ور کند.
مخلد همچنین به بُعد سیاسی فعالیت این گروه اشاره کرد چرا که برخی اعضای گروه «قربان» تلاش کرده‌اند مقتدی صدر را به‌عنوان «خداوندگار معنوی» خود معرفی کنند. اما صدر به‌سرعت این ادعاها را رد و با آن مقابله و تلاش کرد هیچ ارتباطی با این گروه نداشته باشد.
واثق الجابری، تحلیلگر سیاسی، معتقد است مشکل در توانایی اعضای این گروه برای فرار به ایران و سایر کشورها است چرا که آنها گذرنامه عراقی دارند و ظاهرشان عادی است به همین علت شناسایی آنها دشوار است و می‌توانند آزادانه رفت و آمد کنند.
عوامل اجتماعی مؤثر بر رشد گروه‌های انحرافی
کارشناسانی که الجزیره با آنها گفت‌وگو کرد در این باره هم عقیده‌اند که گروه «قربان» از مناطقی که از نظر فرهنگی و اقتصادی سطح پایینی دارند برای گسترش تفکراتش بهره‌برداری می‌کند. علاء حمید، پژوهشگر اجتماعی معتقد است بیشتر قربانیان این گروه از میان جوانان هستند.
تحلیلگران بر این باورند که شرایط کنونی عراق زمینه‌ای مساعد برای رشد گروه‌های فکری انحرافی فراهم کرده است. این گروه‌ها از نارضایتی مردمی که ریشه در بی‌عدالتی، سلطه احزاب سیاسی، گسترش مواد مخدر و ضعف آگاهی دینی و فرهنگی دارد سوء استفاده می‌کنند.
پیدایش مکرر این گونه گروه‌ها و جذب شدن بسیاری از جوانان به آنها با وجود مواردی مثل گروه «قربان» که به خودکشی منجر می‌شود، نشان دهندۀ موجی از ناامیدی و نداشتن امید به تغییر یا اصلاح اوضاع وخیم کشور است.
طبق گزارش‌ها، بیشتر اعضای گروه «قربان» کمتر از 20 سال سن دارند و عمدتا در حاشیه شهرهای بزرگ، روستاها و نواحی دورافتاده که دچار فقر و جهل و بیکاری هستند، زندگی می‌کنند. حامد کنانی، کارشناس اجتماعی بر این باور است که گروه «قربان» با بهره‌گیری از شرایط اجتماعی و امنیتی، تلاش می‌کند افراد آسیب‌پذیر را به ویژه در مناطق میانی و جنوبی عراق جذب کند.
افزایش چشمگیر آمار خودکشی در این مناطق، نشانه‌ای خطرناک از گسترش این پدیده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در سه سال گذشته، بیش از 2000 مورد خودکشی در عراق ثبت شده است به طوری که 1073 مورد خودکشی در سال 2022 و حدود 700 مورد در سال 2023 و حدود 300 مورد در نیمه نخست سال 2024 ثبت شده است.
فقط در استان بصره، دفتر حقوق بشر در هشت ماه نخست سال 2024، بیش از 150 مورد خودکشی یا اقدام به خودکشی ثبت کرده که بیشتر آنها مربوط به جوانان به ویژه جوانانی در بازه سنی 18 تا 35 سال بوده است.
در خصوص ابعاد قانونی این پدیده باید گفت قوانین عراق به طور مستقیم اقدام به خودکشی را جرم تلقی نمی‌کند و برای آن مجازاتی تعیین نشده است. با این حال افرادی که دیگران را به خودکشی تشویق یا به اجرای آن کمک کنند، طبق ماده 408 قانون مجازات‌های عراق تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.