مثلث ایران – عراق – ترکمنستان، راه‌حلی برای امنیت انرژی اروپا؟
همزمان با تلاش رهبران اروپایی برای یافتن گزینه‌های تازه برای واردات انرژی، یک راه‌حل بالقوه از منطقه‌ای که انتظار آن نمی رود پدیدار می‌شود: مثلث انرژی ایران-عراق-ترکمنستان.
الیف سلین چالیک
میدل ایست نیوز: بحران انرژی اروپا هنوز به پایان نرسیده است. تلاش‌ها برای تنوع بخشی به منابع انرژی در اروپا از زمان جنگ اوکراین که تأمین گاز از سوی روسیه را به خطر انداخت، با چالش‌های قابل توجهی مواجه شده است. در حین اینکه رهبران اروپایی به دنبال گزینه‌های انرژی هستند در همان حین هم یک راه‌حل بالقوه از منطقه‌ای که انتظار آن نمی‌رود از مثلث انرژی ایران-عراق-ترکمنستان ظهور می‌کند. اروپا می‌تواند از طریق ذخایر گاز دست‌نخورده در این منطقه به امنیت انرژی پایدار و بلندمدت دست یابد. با این حال، عدم اطمینان سیاسی و موانع ژئوپولیتیکی به طور مداوم پیشرفت را مختل می‌کند.
به گزارش میدل ایست مانیتور، ایران؛ کشوری که چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی را در جهان دارد، به طور مداوم تلاش کرده تا وابستگی خود به چین به عنوان خریدار اصلی را کاهش دهد. این کشور با وجود تحریم‌ها، اما به دلیل زیرساخت‌های پیشرفته‌اش موقعیت خود را به عنوان یک هاب ترانزیت مهم انرژی حفظ کرده است. نیازهای رو به افزایش عراق به انرژی این کشور را در موقعیتی قرار می‌دهد که به عنوان یک نقطه اتصال بین منابع انرژی آسیای مرکزی و بازار بین‌المللی عمل کند.
دیپلماسی انرژی رویکرد اساسی برای باز کردن این پتانسیل است. آغاز انتقال گاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه در مارس 2025 تحت یک توافق سه‌جانبه، تمایل به همکاری منطقه‌ای در حوزه انرژی را در ایران و ترکمنستان نشان می‌دهد. به گفته وزیر انرژی ترکیه، الب ارسلا‌ن بایرکتار، این توافق یک حرکت تاریخی به سمت امنیت انرژی است و ترکیه قصد دارد به یک هاب انرژی بزرگ تبدیل شود.
اهمیت این توسعه به قدری زیاد است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. یک توافق گسترش‌یافته می‌تواند گاز ترکمنستان را از طریق ترکیه به بازارهای اروپایی وارد کند و منبع جایگزینی برای گاز روسی باشد. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه پیش‌تر اعلام کرده بود که کشورش به عنوان یک هاب انرژی عمل می‌کند. به گفته اردوغان ترکیه صرفا یک کشور ترانزیت نخواهد بود بلکه در آن در باره قیمت‌گذاری و توزیع نیز تصمیم گیری خواهد شد .
اگر اروپا به طور جد قصد دارد منابع انرژی خود را متنوع کند باید وضعیت را به دقت زیر نظر داشته باشد. اتحادیه اروپا به منابع گاز جایگزین نیاز دارد اما در تعامل معنادار با ترکمنستان و ایران پیشرفت کافی نشان نمی‌دهد.
تحریم‌های امریکا علیه ایران، به عنوان مثال، به این معنی است که شرکت‌ها و سیاست‌گذاران اروپایی در مورد توافقات تجاری با تهران در پروژه‌های مرتبط با انرژی احتیاط می‌کنند. گرچه برای دور زدن تحریم های ایران گزینه‌هایی مانند معاملات سواپ گاز وجود دارد، اما بروکسل فاقد عزم سیاسی برای اجرای آن‌هاست.
علاوه بر این، نبود زیرساخت کامل خطوط لوله از آسیای مرکزی به اروپا چالشی بزرگ به شمار می‌آید. برای دهه‌ها، اختلافات حقوقی درباره وضعیت دریای خزر، با وجود نقش آن در حمل و نقل گاز ترکمنستان از طریق آذربایجان و ترکیه، مانع از پیشرفت خط لوله گاز ترانس‌خزر شده است.
همچنین باید به نقش روسیه هم توجه کرد. به طور تاریخی، مسکو بر ترکمنستان فشار وارد کرده است تا گاز خود را به جای اروپا به چین صادر کند. کنترل روسیه بر بازارهای جهانی انرژی به این معنی است که قطعاً در برابر ایجاد هر مسیر جدید ترانزیت انرژی چالش‌هایی ایجاد خواهد کرد.
با این حال، این چالش‌ها غیرقابل حل نیستند. اتحادیه اروپا می‌تواند با ارائه حمایت دیپلماتیک برای ابتکارات زیرساختی و در همان حین مذاکره برای کاهش تحریم‌ها در تجارت انرژی و ایجاد روابط قوی‌تر با ترکمنستان، این بن‌بست را حل کند.
وابستگی اتحادیه اروپا به واردات گاز طبیعی مایع (LNG) از ایالات متحده و قطر از نظر مالی و ژئوپولیتیکی پایدار نیست. وابستگی شدید به این واردات پرهزینه، خطر قابل توجهی برای رقابت صنعتی و ثبات امنیت انرژی اروپا به همراه دارد.
گاز ترکمنستان که مسیر انتقال آن از طریق ایران و ترکیه است، پتانسیل خوبی برای تحول اروپا دارد، به شرطی که بروکسل اقدام قاطعانه‌ای انجام دهد. چین و هند شروع به تقویت روابط انرژی خود با کشورهای آسیای مرکزی کرده‌اند. اتحادیه اروپا باید سریع عمل کند در غیر اینصورت رقبای جهانی قوی تر این فرصت را از دست او خواهند گرفت.
کریدور انرژی تشکیل شده توسط ایران-عراق-ترکمنستان، چشم‌اندازهای حیاتی در حوزه انرژی برای اروپا دارد. اما صرفاً داشتن دسترسی بالقوه به منابع انرژی کافی نیست؛ اروپا باید با عزم و اراده دیپلماتیک وارد عمل شود.
آیا اروپا تصمیم می‌گیرد از این فرصت حیاتی یعنی کریدور انرژی ایران-عراق-ترکمنستان بهره‌برداری کند یا اجازه می‌دهد سیاست‌های قدیمی و ترس‌های ژئوپولیتیکی سرنوشت انرژی‌اش را کنترل کنند؟ انتخاب اروپا تعیین خواهد کرد که آیا قاره به ثبات انرژی پایدار دست می‌یابد یا خود را در معرض ناترازی‌های آینده قرار خواهد داد.
