پشت پرده افزایش انتقادات مصر از اسرائیل چیست؟
رئیس‌جمهور مصر جنگ اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی سیستماتیک» توصیف کرد؛ تغییری بی‌سابقه در مواضع رسمی قاهره که هم‌زمان با هشدار مقامات این کشور درباره خطر اشغال کامل غزه و سناریوی مهاجرت اجباری فلسطینیان به سینا صورت می‌گیرد؛ سناریویی که به گفته قاهره امنیت ملی مصر و معاهده صلح با اسرائیل را تهدید می‌کند.
میدل ایست نیوز: توصیف اخیر عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر، از جنگ غزه به‌عنوان «نسل‌کشی سیستماتیک» ممکن است برخی را شگفت‌زده کرده باشد. این رهبر مصری که همواره رویکردی محتاطانه نسبت به اسرائیل داشته و تلاش کرده مصر را به‌عنوان میانجی در این مناقشه معرفی کند، حتی گفت این جنگ اکنون به مرحله‌ای از نابودی رسیده که هدف آن حذف کامل مسئله فلسطین است.
این تغییر در لحن هم‌زمان با اظهارات مشابه از سوی بدر عبدالعاطی وزیر خارجه مصر صورت گرفت؛ کسی که جنگ را «لکه‌ای بر وجدان جامعه جهانی» خواند و از عبارت «نسل‌کشی سیستماتیک» برای توصیف حملات بی‌وقفه اسرائیل به غزه استفاده کرد. چند روز بعد، در ۹ اوت، عبدالعاطی اعلام کرد کشورش با تمام توان مانع از خالی شدن ساکنان از غزه خواهد شد.
افزایش این لحن تند در مواضع رسمی با نقش دیرینه مصر به‌عنوان میانجی اصلی در تضاد است؛ نقشی که همواره با زبان دیپلماتیک همراه بوده تا بی‌طرفی مصر حفظ شود و هیچ‌یک از طرف‌های درگیر تحریک نشوند. با این حال، این رویکرد هرگز به معنای سکوت کامل مصر در برابر جنگ و جنایات اسرائیل نبوده است.
با این وجود، این نخستین بار است که مصر از واژگانی اینچنین تند برای توصیف کشتار و ویرانی‌های اعمال‌شده توسط اسرائیل علیه مردم غزه استفاده می‌کند.
برای کسانی که تغییرات در موضع مصر را از نزدیک دنبال کرده‌اند، این شدت گرفتن لحن چندان غافلگیرکننده نیست. این تغییر در پی مجموعه‌ای از تحولات مهم رخ داده که مصر را در موقعیتی دشوار قرار داده و اکنون این لحن تندتر، پرسش‌هایی را درباره آینده روابط مصر و اسرائیل مطرح می‌کند.
افزایش نارضایتی
ابراز خشم مصر پس از شکست تلاش‌های مشترک این کشور با قطر برای دستیابی به توافقی جهت آزادی مرحله‌ای گروگان‌های اسرائیلی در ازای آتش‌بس صورت گرفت؛ گروگان‌هایی که در دست گروه‌های مختلف فلسطینی از جمله حماس هستند.
قاهره و دوحه از ماه مارس امسال، زمانی که اسرائیل به‌طور ناگهانی آتش‌بس را لغو کرد، در تلاش برای دستیابی به توافق بودند. این اقدام اسرائیل باعث شد آتش بس دوماهه در غزه قربانی منافع سیاسی داخلی و ائتلافی شود.
در اواسط اوت، حماس چارچوب پیشنهادی آتش‌بس را که توسط استیو ویتکوف فرستاده ویژه دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا، در ماه ژوئن ارائه شده بود، پذیرفت. اما اسرائیل تاکنون پاسخی به این ابتکار جدید نداده است. این سکوت، به‌احتمال زیاد، نتیجه‌ای را که مصر پس از پنج ماه مذاکره به آن رسیده، تأیید می‌کند: اینکه اسرائیل برای جان گروگان‌های خود در غزه اهمیتی قائل نیست.
اعضای جناح راست افراطی در دولت اسرائیل، وضعیت کنونی را فرصتی بی‌نظیر برای گسترش قلمرو اسرائیل و نابودی کامل رؤیای تشکیل کشور مستقل فلسطینی می‌دانند. آن‌ها با تکیه بر حمایت بی‌قید و شرط دونالد ترامپ حمله‌ای را به شهر غزه با هدف تصرف کامل و اشغال سراسر این باریکه آغاز کرده‌اند.
در همین حال، فلسطینی‌ها در کرانه باختری اشغالی شرایط غیرقابل تحملی که را تجربه می‌کنند که شامل ساخت شهرک‌های یهودی جدید، اقدامات الحاقی و اجرای قوانین تبعیض‌آمیز برخلاف حقوق بین‌الملل است. این تحولات در زمانی رخ می‌دهد که چند کشور اعلام کرده‌اند قصد دارند در ماه سپتامبر کشور فلسطین را به رسمیت بشناسند؛ اقدامی که اشغال برنامه‌ریزی‌شده غزه توسط اسرائیل را به‌عنوان حرکتی پیش‌دستانه برای بی‌اثر کردن این شناسایی‌ها جلوه می‌دهد.
تمام این مسائل موجب نارضایتی شدید قاهره شده‌اند، و ریشه‌های این خشم در ملاحظات امنیت ملی مصر نهفته است.
فاجعه‌ای اسرائیلی
اما فراتر از تهدیدی که این تحولات برای امنیت ملی مصر ایجاد می‌کنند، شرایط انسانی در غزه است که به سطحی فاجعه‌بار رسیده است. میزان کمک‌های بشردوستانه‌ای که وارد این منطقه ویران‌شده می‌شود، به‌شدت ناکافی است. سازوکار توزیع کمک‌ها که با حمایت امریکا و تحت عنوان «بنیاد بشردوستانه غزه» فعالیت می‌کند، کاملاً شکست خورده و مراکز آن به تله‌های مرگ برای نیازمندان تبدیل شده‌اند.
در ۲۲ اوت، نهاد «طبقه‌بندی یکپارچه امنیت غذایی» اعلام کرد که قحطی‌ای کاملاً ساخته دست بشر در شهر غزه شکل گرفته و خطر افزایش تصاعدی مرگ‌ومیر را به همراه دارد.
این وضعیت بار دیگر توجه‌ها را، به‌ویژه در شرایطی که برخی طرف‌ها تلاش دارند مسئولیت بحران انسانی غزه را از دوش اسرائیل برداشته و به مصر منتقل کنند، به نقش مصر در رساندن کمک به غزه جلب کرده است.
السیسی بارها تأکید کرده که کشورش تمام تلاش خود را برای رساندن کمک به غزه انجام داده است. به همین دلیل، طرف مصری گذرگاه رفح ،تنها راه زمینی ارتباط با غزه، را باز نگه داشته است. اما از ماه مه ۲۰۲۴، طرف فلسطینی این گذرگاه، تحت اشغال اسرائیل قرار گرفته و این مسئله از اهمیت ژئو‌استراتژیک مصر به‌عنوان بازیگر اصلی در غزه کاسته است.
کامیون‌های حامل کمک‌ها روزها، و گاهی هفته‌ها، در صحرای سینا معطل می‌مانند تا اجازه ورود به غزه را دریافت کنند. اغلب اوقات، این کامیون‌ها پس از عبور از رفح و طی ده‌ها کیلومتر مسیر در داخل اسرائیل از طریق گذرگاه کرم ابو سالم که تحت کنترل اسرائیل است، دوباره به سینا بازگردانده می‌شوند؛ چرا که مقامات اسرائیلی با محموله های آن‌ها مخالفت می‌کنند.
در بازدیدی که «المجلة» در اواخر نوامبر ۲۰۲۳ از رفح داشت، گزارش‌هایی از دشواری‌های کامیون‌های کمک‌رسان و زمان طولانی انتظار در شهر شمالی سینا پیش از ورود به غزه منتشر شد.
مصر با تلاش برای ورود کمک‌ها، می‌خواهد غزه قابل سکونت باقی بماند؛ در حالی که اسرائیل در پی آن است که این منطقه را به جایی غیرقابل زندگی تبدیل کند. مصر همچنین می‌خواهد مانع از ورود صدها هزار فلسطینی به خاک خود شود که ممکن است برای فرار از گرسنگی و حملات اسرائیل به مصر پناه بیاورند، چرا که به‌خوبی می‌داند این مسئله راه را برای خالی شدن جمعیت غزه و از دست رفتن همیشگی آن باز خواهد کرد.
سناریوی کابوس‌وار
تصمیم کابینه امنیتی اسرائیل برای اشغال کامل شهر غزه، روابط این کشور با مصر را پیچیده‌تر کرده و خطر تبدیل آن به یک بحران انفجاری را به همراه دارد. این طرح شامل جابجایی اجباری نزدیک به یک میلیون نفر به جنوب غزه، در فاصله‌ای چند کیلومتری از مرز مصر است. چنین اقدامی شرایط انسانی را، به‌ویژه با پیشروی ارتش اسرائیل به سمت جنوب، وخیم‌تر خواهد کرد.
این طرح می‌تواند موج عظیمی از مهاجرت ساکنان غزه به منطقه سینای مصر را به راه اندازد و این سناریویی کابوس‌وار برای تصمیم‌گیرندگان در قاهره است که از آغاز جنگ نسبت به چنین احتمالی هشدار داده‌اند.
رانده شدن اجباری فلسطینی‌ها به سینا، نقض آشکار معاهده صلح ۱۹۷۹ میان اسرائیل و مصر ،نخستین توافق صلح میان یک کشور عربی و اسرائیل ،خواهد بود. واکنش مصر به این اقدام هنوز مشخص نیست. اخیراً فرماندار سینای شمالی، که فرمانده ارتش دوم میدانی مصر و رئیس پیشین اطلاعات نظامی کشور بوده، اعلام کرده که مصر در صورت تعرض (ورود فلسطینی ها) به خاکش، واکنشی خشن نشان خواهد داد.
در ۵ اوت، عبدالفتاح السیسی تأکید کرد که مصر هرگز گذرگاهی برای جابجایی فلسطینی‌ها نخواهد بود. چند روز بعد، او طرح اسرائیل برای اشغال غزه را رد کرد. این موضع قاطع مصر، تردیدهایی جدی درباره توانایی اسرائیل برای پیشبرد برنامه‌اش در غزه ایجاد کرده است.
همین موضع‌گیری، مصر و اسرائیل را در مسیر برخورد مستقیم قرار داده است ،مگر اینکه یکی از طرفین به‌سرعت عقب‌نشینی کند. اینکه در نهایت کدام طرف عقب‌نشینی کند، تعیین خواهد کرد که آیا اسرائیل فعلاً در مرزهای کنونی‌اش باقی می‌ماند یا اینکه این مرزها به‌طور دائمی تغییر کرده و چهره کل منطقه را دگرگون خواهند ساخت.
