میراث زیر آوار؛

نگاهی به تخریب سیستماتیک آثار باستانی و تاریخ هزاران ساله غزه

میدل ایست نیوز: بنا بر گزارش دفتر رسانه‌ای دولتی غزه، ۲۰۸ اثر باستانی از ۳۲۵ اثر شناخته‌شده در این منطقه، اکنون نابود شده اند در حالی که ناظران چنین حملاتی را در راستای تلاشی سازمان‌یافته برای ریشه‌کن کردن هویت فرهنگی یک ملت از مسجد عمری یادگار دوران های کهن گرفته تا کلیسای سنت پورفیریوس سومین کلیسای کهن جهان ارزیابی می کنند.

به گزارش خبرگزاری آناتولی، ارتکاب نسل کشی اسرائیل علیه فلسطینیان طی دو سال گذشته ، تنها به تخریب زیرساخت‌ها و خانه‌ها در نوار غزه محدود نشده ، بلکه اکثریت قریب به اتفاق آثار تاریخی و باستانی را نیز هدف قرار داده است؛ بناهایی که شاهد تمدن‌های هزاران ساله متوالی بوده‌اند.

در همین حال، فلسطینیان و سازمان‌های حقوق بشری این رویداد تلخ را تلاشی برای محو هویت فرهنگی و تمدنی ملت فلسطین می دانند ضمن آنکه بنا بر گفته مقامات فلسطینی و همچنین بر اساس ویدئوهای منتشر شده توسط ارتش اسرائیل، افزون بر ویرانگری و تخریب، برخی از آثار باستانی نادر نیز توسط نیروهای اسرائیلی به سرقت رفته اند.

نوار غزه از مناطق بسیار کهن به شمار می آید که تمدن‌های فرعونی، یونانی، رومی، بیزانسی، کنعانی و فنیقی را به خود دیده و در نهایت وارد دوران اسلامی به ویژه عهد مملوکی و عثمانی شده است . وجود چنین میراثی، ارزش فرهنگی و تاریخی غزه را مجسم و ریشه‌دار بودن مردم فلسطین در این سرزمین را تأیید می‌کند.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط دفتر رسانه‌ای دولتی غزه، اسرائیل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، ۲۰۸ مکان از مجموع ۳۲۵ مکان تاریخی و میراث فرهنگی در نوار غزه را تخریب کرده است.

تخریب گسترده بخش قدیمی غزه

اسماعیل الثوابته، مدیرکل دفتر رسانه‌ای دولتی در غزه در این باره تصریح می کند: بیشتر این ویرانی‌ها و تخریب‌ها در بخش قدیمی شهر غزه یا همان (البلدة القدیمة) رخ داده است در حالی که پیشینه این شهر باستانی، به تمدن فنیقی ها برمی‌گردد و قدمتی حدود 1500 سال قبل از میلاد مسیح دارد. این منطقه شامل چهار محله اصلی الشجاعیه، الزیتون، التفاح و الدرج است که هدف بمباران گسترده هوایی و حملات توپخانه ای اسرائیل، قرار گرفته‌اند.

* مهم‌ترین بناهای آسیب‌دیده

اول: بخش قدیمی غزه

مسجد العمری

مسجد العمری از بزرگترین و یکی از قدیمی‌ترین مساجد غزه پس از مسجدالاقصی و مسجد احمد پاشا الجزار در عکا به شمار می آید.

این مسجد بیش از ۱۴۰۰ سال پیش در محله الدرج در مرکز البلده القدیمه، بنا نهاده شد و در طول تاریخ از معبد بت‌پرستان به کلیسای بیزانسی و سپس در دوران عمر بن الخطاب و بعد از فتح فلسطین در سال 936 میلادی به مسجد تبدیل شد.

این مکان در جنگ‌های صلیبی یک بار دیگر به کنیسه تبدیل شد اما باز هم در عهد مملوکی به مسجد تغییر ماهیت داد و به چیزهای جدیدی به معماری آن افزوده شد تا اینکه در تا در دوران عثمانی، توسعه‌های بیشتری در آن صورت گرفت. این مسجد در دسامبر ۲۰۲۳، بر اثر بمباران اسرائیل، تقریباً به طور کامل ویران شد.

کلیسای سنت(قدیس) پورفیریوس

قدیمی‌ترین کلیسای غزه و سومین کلیسای کهن در جهان که به قرن پنجم میلادی باز می‌گردد و آرامگاه قدیس پورفیریوس در آن قرار دارد. این کلیسا چندین بار به شکل مستقیم هدف قرار گرفت به طوری که در حمله ۱۹ اکتبر ۲۰۲۳ ساختمان نگهبانان کلیسا فرو ریخت و تلفاتی در میان آوارگان ساکن در آن بر جای گذاشت.

مسجد کاتب ولایة

این مسجد که با کلیسای پورفیریوس دیوار مشترک دارد، مساحتی حدود 377 متر مربع دارد و تاریخ ساخت آن به دوران ناصر محمد بن قلاوون یکی از پادشاهان دوره مملوکی بین سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۴۱ میلادی بازمی‌گردد.
این مسجد در هفدهم اکتبر 2023 به شدت هدف حملات توپخانه ای قرار گرفت و خسارت‌های گسترده ای به آن وارد شد.

مسجد سید الهاشم

این مسجد، در محله الدرج در شرق شهر غزه واقع شده است و تصور می‌شود محل دفن هاشم بن عبد مناف، پدربزرگ پیامبر اسلام، باشد. این مسجد نیز در هفتم دسامبر ۲۰۲۳ بر اثر حملات هوایی دچار آسیب‌های جدی شد.

بیمارستان الاهلی العربی معروف به المعمدانی

این بیمارستان یکی از قدیمی‌ترین بیمارستان‌های منطقه است که توسط هیئت تبشیری ها یا مبلغان مسیحی وابسته به کلیسای اسقفی انگلیکان در سال ۱۸۸۲ تأسیس شد. همچنین، این (بیمارستان) یکی از سه مکان مذهبی اصلی مسیحیان در غزه است که در کنار کلیسای قدیس پورفیریوس و کلیسای لاتینی قرار دارد.

در حملات اسرائیل، ساختمان‌های داخلی و کلیسای آن به شدت هدف حمله مستقیم قرار گرفتند ضمن آنکه این بیمارستان به دلیل کشتار ۱۷ اکتبر ۲۰۲۳ که در پی بمباران حیاط آن حدود ۵۰۰ آواره و بیمار شهید شدند، نامش به شکل بسیار زیادی بر سر زبان‌ها افتاد.

کاخ پاشا (قصر الباشا)

این کاخ در محله الدرج واقع شده است و یکی از مظاهر عمرانی آمیخته به هنر و معماری دو تمدن مملوکی و عثمانی به شمار می آید. طبقه پایین این بنا در سال ۲۰۱۰ به موزه تبدیل شد و بسیاری از آثارباستانی بی نظیر کهبه دوران تمدن های سابق در سرزمین های فلسطینی برمی گردند، در آن نگهداری می شد. این کاخ نیز در دسامبر ۲۰۲۳ بر اثر بمباران اسرائیل دچار ویرانی گسترده‌ای شد.

بازار باستانی القیساریه

تأسیس این بازار به عصر مملوکی بازمی‌گردد و به بازار طلا نیز شهرت دارد. اطراف این بازار از ابتدای جنگ هدف حمله بوده و آسیب‌های فراوانی دیده است.

بازار مردمی و عمومی الزاویه

این بازار در واقع امتداد تاریخی بازار القیساریه است و مسجد جامع بزرگ العمری در یکی از ورودی‌های اصلی آن قرار دارد. این بازار نیز در جریان جنگ، بسیاری از مغازه‌ها و ساختمان‌هایش، در اثر بمباران گسترده هوایی اسرائیل متحمل ویرانی وسیعی شدند.

حمام السمره

این حمام، آخرین حمام تاریخی باقی‌مانده از دوره عثمانی در محله الزیتون به شمار می آید که در ژانویه ۲۰۲۴ مستقیماً هدف قرار گرفت و زیر آوار تخریب شد.

دوم: مناطق دیگر غزه

مقام الخضر در دیر البلح

این مکان قدیمی‌ترین صومعه مسیحی در فلسطین است که در دوران بیزانس ساخته شد و در شهر دیرالبلح در مرکز نوار غزه قرار دارد. این صومعه در طول جنگ هدف حمله قرار گرفت و متحمل آسیب‌های جزئی شد.

گنجینه آثار باستانی غزه

این گنجینه محلی برای نگهداری آثار باستانی جمع‌آوری شده طی سال‌های مختلف بود که ارتش اسرائیل در ژانویه ۲۰۲۳ با انتشار یک ویدئو، تخریب و سرقت محتویات آن را مستند کرد.

بندر باستانی الأنثیدون یا البلاخیه

این بندر که قدمت تأسیس آن توسط کنعانی‌ها به ۸۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد، در شمال غرب غزه توسط ارتش اسرائیل تخریب و تسطیح شده است. گفتنی است نام این بندر باستانی از یک واژه یونانی برگرفته شده است و در نوار غزه، در شمال غربی شهر غزه و نزدیکی شهر بیت لاهیا قرار دارد.

با خاک یکسان کردن اماکن و سرقت  آثار باستانی

ارتش اسرائیل در طول ماه‌های نسل‌کشی تنها به بمباران این مکان‌ها بسنده نکرده ، بلکه اقدام به تخریب و تسطیح کامل برخی از آن‌ها و همچنین سرقت آثار باستانی نادر کرده است به طوری که «ناریمان خله»، مدیر موزه «کاخ پاشا» پیشتر در مصاحبه ای با خبرگزاری آناتولی تاکید کرد، برخی از آثار نادری که در صدر گنجینه‌های موزه قرار داشتند، در پی ورود زمینی ارتش اسرائیل در دسامبر ۲۰۲۳ به سرقت رفتند.