چرا پیشروی نیروهای پشتیبانی سریع در سودان مصر را نگران کرده است؟

عمر امام

میدل ایست نیوز: از منظر قاهره، هیچ خبر خوشی از سودان، کشوری که از آوریل ۲۰۲۳ درگیر جنگ داخلی شده، نمی‌رسد. در روزهای اخیر، سقوط شهر الفاشر، آخرین پایگاه ارتش سودان در منطقه دارفور، نگرانی‌های مصر را دوچندان کرده است. با توجه به مرز مشترک ۱۲۷۰ کیلومتری میان مصر و سودان، تحولات اخیر برای قاهره اهمیت حیاتی دارد.

شهر الفاشر در پایان ماه اکتبر ،در حالی که ارتباطات قطع شده بود، به دست نیروهای شبه‌نظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» افتاد و از آن زمان گزارش‌های گسترده‌ای از جنایات این نیروها منتشر شده و تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده انبوهی از اجساد است.

سقوط الفاشر بحران انسانی سودان را وخیم‌تر خواهد کرد. از جمله جنایات نیروهای پشتیبانی سریع می‌توان به پاکسازی قومی گروه‌های غیرعرب و جلوگیری از خروج امن حدود ۳۰۰ هزار غیرنظامی گرفتار در شهر اشاره کرد.

پیامدهای ناخواسته برای مصر

چشم انداز تشکیل یک دولت غیررسمی تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع در دارفور، برای مصر ،که تنها ۳۵۰ کیلومتر با این منطقه فاصله دارد، نگران‌کننده است. این تحول آسیب‌پذیری‌های مصر در حوزه‌های امنیتی، مهاجرتی و دیپلماتیک را تشدید می‌کند. مصر در ۲۸ اکتبر اعلام کرد با تجزیه سودان مخالف است و خواستار آتش‌بس انسانی شد.

قاهره از ارتش سودان حمایت سیاسی و دیپلماتیک کرده اما از مداخله نظامی مستقیم پرهیز کرده است. با این حال، محمد حمدان دقلو (معروف به حمیدتی)، فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، مصر را به انجام حملات هوایی علیه نیروهایش به نفع ارتش سودان متهم کرده است.

سقوط الفاشر کنترل کامل نیروهای پشتیبانی سریع بر غرب سودان؛ از جمله بر منطقه مرزی راهبردی در شمال‌غرب سودان، در نقطه اتصال سودان، مصر، لیبی و نزدیک به چاد را تثبیت می‌کند. نیروهای پیشتیبانی سریع در ژوئن امسال این منطقه را تصرف کرد و بین چهار کشور گذرگاهی تحت سلطه شبه‌نظامیان میان ایجاد نمود که به قاچاق سلاح و انسان کمک می‌کند. این مسیر همچنین امکان نفوذ شبه‌نظامیان به صحرای غربی مصر ،منطقه‌ای وسیع و با مرزهای نفوذپذیر را، فراهم می‌سازد.

وضعیت امنیتی مصر پیش‌تر نیز به دلیل بی‌ثباتی در لیبی تحت فشار بوده است. مرز ۱۱۱۵ کیلومتری مصر با لیبی به نقطه داغ قاچاق سلاح تبدیل شده و برخی از این سلاح‌ها به دست گروه‌های افراطی مانند داعش رسیده‌اند؛ گروهی که سال‌ها با ارتش مصر در سینا جنگیده است. نیروهای پشتیبانی سریع روابط نزدیکی با گروههای اسلام‌گرا در آفریقا دارد و همین امر نگرانی قاهره از افزایش تروریسم را تشدید می‌کند.

مصر همچنین نگران موج جدید آوارگان است. حدود ۱۲ میلیون سودانی به دلیل جنگ آواره شده‌اند و ۱.۵ میلیون نفر از آن‌ها به مصر پناه آورده‌اند. این جمعیت در کنار ۳.۵ میلیون پناهنده دیگر از لیبی، سوریه، یمن، عراق و سایر نقاط جهان که پیش‌تر در مصر ساکن شده‌اند، افزوده شده‌اند.

پناهجویان سودانی عمدتاً در اطراف شهرهایی مانند قاهره و اسکندریه زندگی می‌کنند و از خدمات عمومی کمتری بهره می‌برند. حمل‌ونقل، بهداشت، آموزش و خدمات اجتماعی تحت فشار شدید قرار دارند. با سقوط الفاشر، موج جدیدی از آوارگان به راه افتاده و ده‌ها هزار نفر از جهنم نیروهای پشتیبانی سریع گریخته‌اند.

تصویری در حال تغییر

در شرایطی که مصر با مجموعه‌ای از مشکلات از جمله تورم و کمبود آب دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، تلاش دارد از جمعیت رو‌به‌رشد پناهجویان خود به عنوان ابزاری برای جلب حمایت مالی جامعه بین‌المللی به‌ویژه اروپا، استفاده کند؛ قاره‌ای که از احتمال ورود میلیون‌ها پناهجو از طریق مدیترانه به شدت نگران است.

حمایت مصر از ارتش سودان با سیاست دیرینه این کشور در پشتیبانی از نهادهای رسمی دولتی، در برابر گروه‌های شبه‌نظامی و بازیگران غیردولتی، هم‌راستا بوده است؛ سیاستی که پیش‌تر در لبنان، لیبی، و حتی سوریه نیز مشاهده شده است. ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرماند ارتش سودان، بارها به مصر سفر کرده و همواره با استقبال گرم و رسمی مواجه شده است. با این حال، مصر به‌خوبی می‌داند که برخی کشورهای خاورمیانه به صورت مخفیانه از نیروهای پشتیبانی سریع حمایت می‌کنند.

سقوط الفاشر به دست نیروهای پشتیبانی سریع ، سودان را عملاً به دو بخش تقسیم می‌کند: شرق که پایتخت خارطوم هم جزئی از آن است تحت کنترل ارتش قرار می گیرد و غرب ،که دارفور را در بر می‌گیرد ،تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع قرار می گیرد.

این تقسیم‌بندی، قدرت چانه‌زنی مصر در سیاست‌های حوزه نیل را تضعیف می‌کند؛ حوزه‌ای که سودان پیش‌تر متحد مصر در برابر سیاست سدسازی اتیوپی و کنترل جریان آب به سمت مصر و سودان بود.

دسترسی گسترده‌تر نیروهای پشتیبانی سریع به منابع لیبی، از جمله سوخت و سلاح، جنگ را طولانی‌تر خواهد کرد و احتمالاً پای بازیگران خارجی بیشتری را به میدان باز خواهد کرد؛ امری که موجب بی‌ثباتی بیشتر در ساحل آفریقا می شود؛ جایی که گروه‌های تروریستی در آن روز‌به‌روز فعال‌تر می‌شوند. برای مصر، این موضوع مستقیماً با امنیت ملی گره خورده است.

برخی تحلیلگران بر این باورند که ممکن است جنگ داخلی سودان به مرحله‌ای برسد که مصر ناگزیر به مداخله مستقیم شود؛ به‌ویژه اگر نیروهای پشتیبانی سریع دامنه نفوذ خود را از دارفور فراتر برده و وارد ایالت شمالی سودان شوند ،منطقه‌ای که تنها ۱۷۷ کیلومتر با مرزهای جنوبی مصر فاصله دارد.

چنین نزدیکی جغرافیایی می‌تواند خاک مصر را در تیررس پهپادهای نیروهای پشتیبانی سریع قرار داده و تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی این کشور ایجاد کند.

در این میان، قاهره همچنان بر لزوم برقراری آتش‌بس تأکید دارد؛ خواسته‌ای که از سوی سازمان ملل متحد و ایالات متحده نیز مطرح شده، اما تاکنون با بی‌توجهی طرف‌های درگیر مواجه شده است. سقوط شهر استراتژیک الفاشر، به‌احتمال زیاد، روحیه نیروهای پشتیبانی سریع و حامیان منطقه‌ای آن‌ها را تقویت کرده و امید به پیشروی‌های بیشتر را در آنان زنده نگه داشته است.

اکنون که دارفور به‌طور کامل در کنترل نیروهای پشتیبانی سریع قرار گرفته، مسیر مصر برای مهار پیامدهای فاجعه‌بار جنگ سودان بیش از هر زمان دیگری تنگ و دشوار شده است.