تحرکات ترکیه در شمال عراق و سوریه؛ آیا اختلافات مرزی دلیل اقدامات اردوغان است؟

میدل ایست نیوز: سیاست‌های توسعه‌طلبانه‌ی اردوغان در منطقه، به ویژه در یک دهه‌ی اخیر توجه بسیاری از تحلیلگران روابط بین‌الملل را به خود جلب کرده است. رویکردهای تهاجمی اردوغان گونه‌ای منحصر به فرد از اقداماتی است که در راستای احیای شکوه امپراطوری عثمانی، پدیده‌ای جالب توجه در قرن بیست و یکم محسوب می‌شود. مهم ترین بخش از توسعه‌طلبی های اردوغان در سیاست خارجی، در کشورهای عراق و سوریه قابل مشاهده است؛ اقداماتی که تناقض ذاتی بین واقعیت و بهانه‌های اردوغان را به نمایش می‌گذارند.

تحرکات ترکیه در شمال عراق

روابط دو کشور ترکیه و عراق، مجموعه‌ای از همکاری و رقابت است؛ تبادلات تجاری میان دو کشور به بیش از 15 میلیارد دلار می‌رسد و مبادلات در حوزه‌ی انرژی نیز به میزان قابل توجهی میان بغداد و آنکارا در جریان است.

با این وجود مسائل تنش زا نیز میان ترکیه و عراق وجود دارد.

اختلافات دیرین ترکیه با حزب کارگران کردستان و حضور بخشی از نیروهای پ‌.ک.ک در شمال عراق، استانهای شمالی این کشور را به صحنه‌ی دائم تحرکات نظامی ترکیه بدل کرده است.

ارتش ترکیه بیش از 20 پایگاه و باند فرودگاه در شمال عراق دارد و تعداد حملات نظامی که در این مناطق صورت داده، خارج از حد شمارش است.

در جدیدترین حملات ترکیه به شمال عراق، نیروهای ترکیه، روستایی در شمال دهوک را بمباران کرده و آسیبهای جدی به زمین‌های کشاورزی آن مناطق وارد نمودند. ترکیه برای نبرد علیه نیروهای پ.ک.ک از اختلافات میان احزاب کرد نیز استفاده می‌کند، روابط آنکارا با اقلیم و حزب دموکراتیک کردستان روابط نزدیکی است؛ چنانکه اقلیم روزانه 450 هزار بشکه نفت به ترکیه صادر می‌کند.

این روابط نزدیک بعلاوه‌ی عدم داشتن عزم جدی توسط رهبران اقلیم، بغداد، و حتی آمریکا و روسیه سبب شده تا ترکیه بتواند بدون کمترین مانعی به اجرای اقدامات خود بپردازد.

آب و سرزمین نیز از دیگر موارد مورد اختلاف مقامات ترکیه و عراق هستند. رودهای دجله و فرات که منبع اصلی تامین آب عراق به حساب می‌آیند از ترکیه سرچشمه می‌گیرند و در سالهای اخیر با سدسازی‌های غیراصولی ترکیه تحت عنوان پروژه‌ی گاپ، سهم آب عراق بیش از 30 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.

مقامات عراقی معتقدند ترکیه از آب بعنوان ابزاری برای نفوذ استفاده می‌کند، به نحوی که اگر مقاومت جدی در برابر اقدامات خود در شمال عراق مشاهده نماید، بیش از پیش مانع انتقال آب به عراق خواهد شد.

از طرفی، با توجه به نزاع های سرزمینی گذشته بسیاری معتقدند اردوغان هنوز برای تصرف خاک شمال موصل تلاش می‌کند.

در مجموع بنظر میرسد اقدامات اردوغان در شمال عراق را می‌توان در چند وجه امنیتی، اقتصادی و زیست محیطی ارزیابی کرد.

تحرکات ترکیه در شمال سوریه

منافع ترکیه در سوریه علاوه بر مبارزه با نیروهای پ.ک.ک، وجود نظام سیاسی ناهمسو با این کشور در دمشق است.

اردوغان با حمایت از اسلام‌گرایان اخوان‌المسلمین در منطقه به دنبال استقرار افراد این حزب در مصر، سوریه و دیگر کشورها بود اما پس از آنکه در بحران سوریه نتوانست منفعتی در این راستا به دست آورد، اقدامات تنش آمیزی را در شمال سوریه آغاز کرد.

این اقدامات البته با این بهانه صورت گرفت که پ.ک.ک در شمال سوریه حکومتی خودمختار ایجاد کرده و اگر با آن مقابله نشود، امنیت ترکیه و سوریه، هر دو به خطر خواهد افتاد.

اردوغان پیش از حملات موسوم به چشمه‌ی صلح در سوریه، اعلام کرد که قصد مقابله با جدایی طلبان را دارد، هیچ چشمداشتی به خاک سوریه ندارد و در قالب دفاع مشروع تحرکاتی را انجام خواهد داد، حملاتی که تلفات زیادی برجای گذاشت.

ترکیه تنها در ادلب 12 پست دیده‌بانی دارد و پایگاه‌های بسیاری را برای سازماندهی حملات خود تاسیس نموده است، بسیاری معتقدند اقدامات ترکیه در استان های شمالی سوریه، منجر به ناامنی و تحرکات هرچه بیشتر گروه‌های تروریستی خواهد شد.

دلایل توسعه‌ی نفوذ ترکیه در سوریه نیز، تک بعدی نیست؛ اختلافات میان دمشق و آنکارا علاوه بر ابعاد سیاسی و امنیتی، ابعاد سرزمینی و زیست محیطی نیز دارد و در این مورد نیز مانند عراق، بحران آب نقش جدی در منازعات دو کشور ایفا می‌کند.

قوانین بین‌المللی

بر اساس قطعنامه 3314 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اعزام دسته‌ها، گروه‌ها، نیروهای نامنظم یا مزدوران مسلح توسط یک دولت به منظور انجام عملیات مسلحانه علیه دولت دیگر تجاوز محسوب شده و در قالب دفاع مشروع قابل تبیین نمی‌باشد.

بر مبنای اصل منع توسل به زور نیز همه‌ی کشورها باید در روابط بین‌المللی خود از تهدید به زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دیگر کشورها خودداری کنند. لذا اقدامات ترکیه چه در عراق و چه در سوریه تماما در تضاد با قواعد بین‌المللی است و رسیدگی‌های لازم توسط نهادهای سیاسی و قانونی بین‌المللی را می طلبد.

ابعاد بشردوستانه

در طی جنگ ترکیه با پ.ک.ک در شمال عراق، 1500 نفر آواره و 22 روستا خالی از سکنه شدند، زمین‌های کشاورزی آسیب دید و تعداد زیادی از مردم مجبور به ترک محل زندگی خود شدند، تلفات غیرنظامی نیز به بیش از ده هزار نفر می رسد.

در سوریه، تنها در یکی از حملات ترکیه به شمال این کشور، 30 هزار غیرنظامی کشته شدند. عملیاتی که تجاوزی جنایتکارانه علیه صلح بود.

همچنین اقدامات ترکیه بعنوان عوامل برهم زننده‌ی امنیت، سبب قدرت گرفتن گروه‌های تروریستی گشته و بصورت غیرمستقیم نیز جنایت علیه حقوق بشر به حساب می‌آید.

فرجام

از نخستین روزهای به قدرت رسیدن اردوغان و حزب عدالت و توسعه، کرد‌ها چالشی جدی برای دولت آنکارا به حساب می‌آمدند، با وجود نگرانی‌هایی که ترکیه از جدایی طلبی و تحرکات کرد‌ها داشت، ترجیح داد میدان نبرد با نیروهای پ.ک.ک را به خارج از مرزهای خود انتقال دهد.

این موضوع، بعلاوه‌ی نیاز اردوغان به تقویت احساسات ملی گرایانه در میان مردم ترکیه، بعنوان نوعی سرپوش بر مشکلات داخلی، سبب شده تا سیاست خارجی آنکارا بر مبنای اقدامات تهاجمی در منطقه تعریف شده و آزادانه به تحرکات نظامی در کشورهایی مانند عراق و سوریه بپردازد.

احیای امپراطوری عثمانی و رویکرد نوعثمانی‌گرایانه‌ی اردوغان نیز به نیرومحرکه‌ای برای این امر تبدیل شد تا نفوذ آنکارا در منطقه با توسل به زور را روز به روز گسترش دهد.

اقدامات ترکیه علاوه بر پیامدهای امنیتی، تلفات غیرنظامی زیادی نیز در پی دارد، لذا مجازات دولت ترکیه توسط قدرت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی امری ضروری است.