روابط آنکارا و تل‌آویو در حال گسترش است؟

میدل ایست نیوز: در آگوست سال جاری روابط ترکیه و اسرائیل پس از چند سال به بالاترین حد دیپلماتیک و اعزام سفیر ارتقا یافت. روابط دو طرف با فراز و نشیب زیادی مواجه بوده است.

به گزارش میدل ایست نیوز، تنش روابط ترکیه و اسرائیل از 12 سال پیش و حمله نیروهای اسرائیلی به یک کاروان کمک‌رسانی به غزه آغاز شد. این ناوگان که به نام «کاروان آزادی» برای شکستن محاصره اقتصادی غزه به سوی این منطقه در حرکت بودند، با حمله کماندوهای اسرائیلی به مقصد نرسید. در جریان این حمله ۱۰ تن از فعالان طرفدار حقوق فلسطینی‌ها کشته شدند و دو کشور به آستانه قطع کامل روابط رسیدند.

در سال ۲۰۱۲ نیز در جریان حملات اسرائیل به غزه، ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان به یکی از منتقدان بین‌المللی اسرائیل بدل شدند. ترکیه در آن سال از سازمان ملل خواست که علیه اسرائیل وارد عمل شود.

اما در سال ۲۰۱۶ دو طرف بار دیگر روابطشان را از سرگرفتند و ترکیه بار دیگر برای اسرائیل سفیر معرفی کرد؛ وضعیتی که به مدت دو سال به شکل شکننده‌ای ادامه پیدا کرد و در نهایت بعد از درگیری‌های سال ۲۰۱۸، بار دیگر روابط دو طرف تیره شد.

در سال ۲۰۱۸ اسرائیل تظاهراتی را که توسط فلسطینیان در غزه پس از افتتاح سفارت آمریکا در قدس به راه افتاد به‌سختی سرکوب کرد و آنکارا به‌عنوان اعتراض، سفیر اسرائیل را اخراج و تل‌آویو نیز در مقابل کنسول ترکیه را اخراج کرد.

رویدادهای جدید

در آگوست سال جاری رئیس جمهور اسرائیل پس از ۱۲ سال به دعوت اردوغان به آنکارا سفر کرد و در همین سفر برای اعزام سفیر تصمیم گیری شد. هم‌زمان با تقویت روابط ترکیه و اسرائیل،‌ یک کشتی نظامی ترکیه برای نخستین‌بار در بیش از یک دهه گذشته در بندر حیفای اسرائیل پهلو گرفت.

همچنین دولت اسرائیل از تصویب توافقنامه هوانوردی میان این رژیم و ترکیه خبر داده که به شرکت‌های هوایی اسرائیل اجازه پرواز از مبدأ و مقصد استانبول و شهرهای دیگر ترکیه را خواهد داد.

یکی دیگر از زمینه‌های همکاری مشترک ترکیه و رژیم اسرائیل طرح ارتباطات الکتریکی بین‌المللی اوراسیا از مسیر بنادر رژیم اسرائیل به جزیره کرت یونان، قبرس، ترکیه و اروپا است. طرح ارتباطات الکتریکی بین‌المللی اوراسیا یک جایگزین قابل‌اعتماد برای انتقال انرژی در اروپا جهت گسترش بازار انرژی به خارج از مرزهای آن است. این طرح یک پروژه بزرگ زیرساخت انرژی است که هدف آن اجرای یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های ارتباطات در جهان معاصر است. علاوه بر این، طرح مذکور به‌عنوان اولین پل انرژی بین اروپا و آسیا، شبکه‌های برق را در دو قاره برقرار می‌کند.

اهداف و منافع دو کشور

با وجود بحران‌های بسیار میان دو دولت، طرفین هیچ‌گاه مناسبات خود را کامل قطع نکردند و سطح مراودات بازرگانی و تجارت بین طرفین در سال‌های گذشته افزایش نیز داشت. سال گذشته، میزان مبادلات تجاری ترکیه و اسرائیل به ۸ میلیارد دلار رسید که با تفاوتی معنی‌دار، تراز به‌نفع ترکیه بود، چرا که توانسته است ۶ میلیارد دلار به سرزمین‌های اشغالی کالا بفرستد و ۲ میلیارد دلار مواد خام وارد کند.

منافع اقتصادی علاوه بر تجارت در حوزه‌ی گردشگری نیز وجود دارد؛ پیش‌بینی می‌شود که با گسترش روابط آنکارا و تل‌آویو در سال، بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار نفر از اسرائیل به‌عنوان گردشگر به ترکیه سفر کنند.

از دیگر سو، اهمیت سیاست خارجی ترکیه در حوزه امنیتی و اقتصادی شرق مدیترانه، برای دولت اردوغان به‌شکلی اغراق‌آمیز برجسته شده است. تیم اردوغان به این جمع‌بندی رسیده است که حضور قدرتمندانه در مدیترانه و شمال آفریقا، مستلزم آن است که تمام موانع از سر راه روابط ترکیه با مصر و اسرائیل برداشته شوند تا دو هدف حیاتی یعنی دستیابی به منابع نفت و گاز و نفوذ در شمال آفریقا، عملی شود.

اسرائیل در سه سال گذشته در یونان و قبرس دست به اقدامات مهمی زده و صنایع دفاعی این دو کشور مهم عضو اتحادیه اروپا را عملاً تحت تصرف و اشراف خود درآورده و ترکیه را دچار هراس کرده است.

شرایط پیش‌آمده در اروپا، احتمالا بیشتر از تمامی گزینه‌ها، همکاری در بخش گاز را برای دوطرف در اولویت قرار خواهد داد. حمله روسیه به اوکراین، کابوس اروپا درباره وابستگی بیش از حد به گاز وارداتی از روسیه را به‌دنبال داشته و تنوع بخشیدن به منابع تامین گاز در قاره، اولویت اتحادیه اروپا برای سال‌های آینده خواهد بود. اردوغان حدود یک ماه پیش گفته بود که کشورش و اسرائیل می‌توانند به‌صورت مشترک به اروپا گاز صادر کنند.

به علاوه‌ی آنچه گفته شد، تحولات کلان در منطقه نیز قابل است؛ روی کار آمدن بایدن شتاب سیاست خارجی ترکیه در ایجاد روابط با اسرائیل را بیشتر از دوران ترامپ کرده است. موازنه‌های جدیدی که در خاورمیانه در حال شکل‌گیری است، زمینه مناسبی را برای تلاش برای پیشبرد گفتگو بین دو طرف فراهم کرده است.

تشدید بحران‌های آمریکا با چین در قضیه تایوان و روسیه در قضیه اوکراین سبب شده است تا حساسیت سیاست خارجی آمریکا نسبت به خاورمیانه کاهش یابد و کشورهای منطقه به ترمیم روابط خود با همسایگان خود رغبت بیشتری داشته باشند. کاهش حضور آمریکا در این منطقه سبب یک نوع همگرایی نسبی کشورهای مختلف خاورمیانه در جهت تأمین منافع سیاسی خود شده است.

ترکیه با برقراری مجدد گفتگوهای دیپلماتیک با اسرائیل در درجه اول به دنبال خروج از انزوای منطقه‌ای و افزایش حضور سیاسی در منطقه خاورمیانه در مقابل رقبای خود، مصر و یونان، به‌ویژه در حوزه مدیترانه است. ترکیه با چنین توافقی منتظر حمایت لابی‌های طرف‌دار اسرائیل در واشنگتن است تا روحیه ضد ترکیه در کنگره آمریکا را کاهش دهد.

فرجام

اردوغان بخش زیادی از محبوبیت خود را به دلیل اقدامات اسلامگرایانه خود به دست آورده است. در فاصله‌ی اندکی تا انتخابات ترکیه وضعیت اصلا به نفع اردوغان نیست و هرگونه تصمیم جنجالی و مناقشه‌برانگیزی از سوی او، مثل همین گرم کردن روابط با اسرائیل، می‌تواند پیامدهای بدی برای رئیس جمهور و حزبش، عدالت و توسعه داشته باشد. محبوبیت اردوغان و عدالت و توسعه به‌شدت پایین است و بسیاری از هواداران اردوغان که از طبقه کارگری هستند که زیر فشار اقتصادی اخیر خرد شده‌اند، درباره اینکه آیا باید به اردوغان یک دوره دیگر فرصت حکمرانی بدهند یا نه، دچار تردید شده‌اند. نزدیکی به اسرائیل به‌صورت سنتی از گزینه‌های محبوب اردوغان و هوادارانش نبوده است؛ او به‌خاطر مواضع ضدصهیونیستی‌اش در میان اسلامگرایان ترکیه و حتی فراتر از آن در جهان اسلام محبوب شده است. رویکرد او در توسعه روابط با اسرائیل، حتی در میان جریان چپ در ترکیه که به‌صورت سنتی از فلسطین حمایت می‌کند، مورد تقبیح قرار خواهد گرفت.

با این وجود موارد بسیاری آنکارا و تل‌آویو را به سوی عادی سازی روابط سوق داده است؛ هر دوطرف منافع زیادی در اکتشاف گاز در شرق مدیترانه دارند، هر دو نگران بی ثباتی در مرزهای خود با سوریه هستند و هر دو اخیرا در جریان نبرد ناگورنو- قره‌باغ، حمایت فنی، لجستیک و عملیاتی به آذربایجان ارائه کرده‌اند. تجارت و گردشگری هم دیگر زمینه‌های همکاری عمده بین دوطرف است.