روند پیچیده بازگشت سوریه به اتحادیه عرب

نویسنده: هانا دیویس

میدل ایست نیوز: گرم شدن روابط عربستان با سوریه در میانه مباحثات درباره امید سعودی ها به دعوت از بشار اسد به نشست سران اتحادیه عرب در 19 ماه مه، در حال رخ دادن است. اگر رئیس جمهوری سوریه در این اجلاس شرکت کند، به معنای پایان بیگانگی این کشور در منطقه خواهد بود.

هنوز مشخص نیست که آیا اسد دعوتنامه به اجلاس سران در عربستان را دریافت خواهد کرد، یا اینکه روند گرم شدن روابط دست کم فعلا به روابط دوجانبه بین دمشق و پایتخت های عربی منطقه محدود خواهد بود.

تلاش های ریاض برای گرمی روابط با دمشق که با سفر شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، به سوریه در ماه مارس به نقطه اوج خود رسید، یک تغییر رویکرد قابل توجه در سیاست گذاری های این کشور قدرتمند حاشیه خلیج فارس قلمداد می شود. پادشاهی سعودی پیشتر یکی از حامیان اصلی گروه های مخالف اسد در درگیری ها در سوریه بود و قاطعانه از درخواست ها برای برکناری اسد حمایت می کرد.

با این حال، برخی گزارش ها از تصمیم گیری عربستان به از سرگیری امور کنسولی سفارت در سوریه و پیشبرد سریع روند عادی سازی روابط، حکایت داشتند. این تصمیم در پی توافق تاریخی بین عربستان و ایران، دشمن پیشین سعودی ها که متحد اصلی سوریه به شمار می شود، اتخاذ شده است.

استیون هِیدِمان، کارشناس ارشد مرکز سیاست خاورمیانه در موسسه بروکینگز، به المانیتور گفت: «وضعیت موجود، ناپایدار شده است. اینطور حس می شود که نوعی نظم سیاسی جدید منطقه ای در حال شکل گیری است که در آن، کشورهای منطقه دیگر نمی توانند سوریه را نادیده بگیرند.» هیدمان توضیح داد: «بازگشت سوریه به اتحادیه 22 عضوی عرب، وجهه اسد را تقویت می کند و پوشش دیپلماتیک لازم را برای نزدیکی بیشتر کشورهای منطقه به دولت سوریه، به ویژه آنهایی که از عادی سازی عقب مانده اند، فراهم می آورد؛ با این حال، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب همچنان به دیپلماسی محدود خواهد بود و بعید است که تغییرات قابل توجه عملی رخ دهد.»

در نبود راه حل سیاسی برای بحران سوریه، انتظار می رود که تحریم ها علیه دولت اسد باقی بمانند و در تلاش های دولت او برای تجدید روابط اقتصادی در منطقه چالش ایجاد کنند. به علاوه، با توجه به اینکه قدرت های بین المللی هنوز در سوریه مستقر هستند، اتحادیه عرب اهرم قدرتی برای پیشبرد مناقشه به سوی یک راه حل سیاسی نخواهد داشت.

عامر سبائله، استاد علوم سیاسی و کارشناس ژئوپلیتیک اردن، معتقد است که موضوع سوریه به یک موضوع بین المللی تبدیل شده و دیگر یک موضوع «عربی» نیست. او افزود: «تلاش های سعودی ها برای بازگرداندن اسد به میان کشورهای عرب را می توان بخشی از استراتژی جدید آنها برای به دست آوردن قدرت اقتصادی در منطقه، تعبیر کرد. طرحی که مستلزم «درهای باز و درگیری صفر» است. سعودی ها می خواهند نشان دهند که تصمیم گیرندگان واقعی در امور عربی هستند. می خواهند این تفکر را جا بیاندازند که اگر کسی می خواهد سیاست ها و اقدامات واقعی را شاهد باشد، باید به آنها رجوع کند.»

وال استریت ژورنال در ماه مارس از تشدید رقابت بین عربستان و امارات متحده عربی، متحد نزدیک پیشین، بر سر رهبری منطقه خبر داد و به این مساله اشاره کرد که امارات یکی از اولین کشورهای عربی بود که اسد را پذیرفت و با پهن کردن فرش قرمز از رئیس جمهوری سوریه و همسر او استقبال کرد. این کشور حاشیه خلیج فارس همچنین در نشست دیگری که در ماه مارس به میزبانی عربستان برگزار شد، برای ترغیب همسایگان مردد عرب خود به پذیرش بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، تلاش کرد؛ اگرچه اجماع حاصل نشد. دست کم پنج عضو اتحادیه عرب، یعنی مغرب و کویت و مصر و یمن و قطر، از پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه خودداری می کنند. این کشورها از اسد می خواهند که ابتدا با مخالفان سیاسی در سوریه تعامل کند و اصلاحات سیاسی در این کشور به اجرا درآورد.

نیروهای اسد بخش زیادی از سوریه، به استثنای یک منطقه تحت کنترل کردها در شمال شرقی کشور و استان ادلب در شمال غربی که هنوز تحت کنترل شورشی هاست، را تحت کنترل دارد. دولت اسد به رغم فشارهای کشورهای غربی، کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و حتی روسیه که متحد نزدیک سوریه به شمار می رود، در سراسر یک دهه گذشته از باز کردن باب گفت و گو با گروه‌های مخالف در کشور یا پذیرش هرگونه راه حل سیاسی، خودداری کرده است.

کرم شَعار، کارشناس اقتصاد سیاسی سوریه، در این باره گفت: «اسد نگران است که حل و فصل در نهایت به برکناری او منجر شود و از این رو، من معتقدم دولت تنها به ارائه برخی امتیازهای نمایشی تمایل از جمله یک دولت وحدت ملی که برخی عناصر مخالف را نیز شامل شود، نشان خواهد داد. اما هر گونه اصلاحات سیاسی واقعی می تواند به نوعی به تضعیف قدرت دولت اسد بیانجامد و این مخاطره ایست که نه حالا، و نه در سال های آتی، اسد حاضر به پذیرش آن نخواهد شد.»

در همین حال، عربستان سعودی اساسا ایده اصلاحات سیاسی از طریق مذاکره به عنوان پیش شرط عادی سازی با سوریه را کنار گذاشته است. سبائله گفت این احتمال وجود دارد که دیگر همسایگان منطقه ای سوریه از مطرح کردن درخواست برای حل و فصل سیاسی به عنوان پوششی برای اجتناب از انتقاد غرب در رابطه با گرمی روابط با دولت اسد، استفاده کنند. او افزود: «فکر نمی کنم هیچ کشور عربی واقعا به درخواست برای اصلاحات جدی سیاسی در سوریه تمایلی داشته باشد.»

اما همانطور که هیدمان نیز اشاره می کند، بدون یک راه حل سیاسی مشروع، برچیدن کامل تحریم های اعمال شده علیه دولت بشار اسد بعید است. تحریم های اعمالی توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا، به ویژه قانون سزار امریکا، از مدت ها پیش یک مانع اساسی برای اسد در استفاده از ظرفیت ها برای حفظ روابط اقتصادی با منطقه و بازسازی پس از یک دهه جنگ، بوده است. با این حال، محدودیت های کنونی در تجارت به احتمال زیاد در شرایط نزدیک شدن بیشتر کشورهای عربی به دولت سوریه، به چالش کشیده خواهند شد. هیدمان گفت: «صادقانه بگویم؛ تعجب نمی‌کنم اگر ببینیم که محدودیت ها (تحریم ها) به مرور زمان از بین می روند.»

سرمایه گذاران اماراتی مدت ها پیش از تحولات اخیر در صدد یافتن راه هایی برای سرمایه گذاری های میلیون دلاری در پروژه های دولتی در سوریه برآمده بودند. اردن که با سیاست های امارات متحده عربی همراه شده، بحث هایی را درباره چگونگی تقویت تجارت و سرمایه گذاری آغاز کرده است.

هیدمان اینطور نتیجه گرفت: «اکنون، با از بین رفتن محدودیت های تعامل با اسد، منطقه در حال ایفای نقش در درگیری سوریه براساس عادی سازی است، به این امید که شاید فرصتی به دست آورد تا ورای ابزارها و کانال های استفاده شده در گذشته، شرایط و شروط نتیجه درگیری را به نفع خود متزلزل کند.»