میدل ایست نیوز: چین در تلاش است تا نقش برجسته‌تری را در زمینه حل بحران آب در منطقه خاورمیانه ایفا کند و یکی از جدیدترین اقدامات پکن در این راستا، انعقاد قراردادی با عربستان سعودی است.
در این توافق مالی، چین متعهد شده تا تسهیلات اعتباری جدیدی را به منظور افزایش ظرفیت تولید حوزه‌های آبی و برقی در عربستان فراهم آورد. این توافق که در پایان ژوئن میان “کانستراکشن بانک چین” و شرکت سعودی “آکوا پاور” (ACWA Power) منعقد شد، به طرف سعودی این امکان را می‌دهد تا به منظور تقویت زیرساخت‌ها و طرح‌های توسعه تولید آب و برق در این کشور از تسهیلات اعتباری 100 میلیون دلاری تامین شده از سوی بانک چینی بهره گیرد.
این اولین بار نیست که دولت چین ویا بانک‌های این کشور در پروژه‌های آبی در عربستان‌سعودی و یا کشورهای دیگرخاورمیانه سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ به عنوان مثال، بانک‌ها و سرمایه‌گذاران چینی از سال 2009 تاکنون اعتباری در مجموع 10 میلیارد دلار را در اختیار شرکت “آکوا پاور” قرار داده‌اند و یا در سال 2021 شرکت “پاور چاینا” قراردادی را برای ایجاد پروژه نمک‌زدایی با سعودی‌ها امضا کرد که در صورت تکمیل، به تامین نیازهای آبی رو به رشد ریاض کمک شایانی خواهد کرد. “پاور چاینا” پروژه‌های مشابهی را هم در عمان و ابوظبی دنبال کرده است.
نقش فزاینده پکن در سیاست آب
سال گذشته، دانشگاه “نینگشیا” چین و دانشگاه “عین شمس” مصر به صورت مشترک آزمایشگاهی را در قاهره و با هدف بهبود روش‌های آبیاری در این کشور واقع در شمال آفریقا تاسیس کردند.
همچنین دانشگاهیان چینی و محققان اماراتی نیز اخیرا پروژه مشترکی را با هدف تبدیل شن و ماسه به خاک در صحرای ابوظبی انجام داده‌اند.
فعالیت‌هایی از این دست نشان از نقش رو به رشد چین در سیاست‌های آبی خاورمیانه و منطقه شمال آفریقا دارد؛ مناطقی که ذاتا به عنوان کم‌‌آب‌ترین نقاط جهان به شمار می‌روند و به واسطه عواملی چون شیوه‌های کشاورزی ناپایدار، رشد سریع جمعیت، تغییرات اقلیمی، زیرساخت‌های ضعیف و یا مدیریت نادرست آب، در سال‌های اخیر با بحران‌های آبی شدیدتری روبرو شده‌اند. در چنین شرایطی، پکن نیز به عنوان یکی از مهمترین حامیان مالی توسعه زیرساخت‌های آبی در منطقه خاومیانه و شمال آفریقا ظاهر شده است.
دکتر آشوک سواین، رئیس مرکز همکاری‌های بین‌المللی آب وابسته به یونسکو، بر این باور است که چین به دلایل سیاسی و همچنین مالی تمایل بسیاری به سرمایه‌گذاری و ارائه وام‌های کلان در حوزه آبی دارد.
در مصاحبه‌ای با پایگاه خبری المانیتور، سواین همچنین عنوان می‌کند: «به نظر می‌رسد تمایل چین برای سرمایه‌گذاری در این حوزه ریشه در تلاش پکن برای ایجاد نظم بین‌المللی جدیدی داشته باشد. این طرح‌ها همگی بخشی از ابتکار “کمربند و جاده” دولت چین هستند و اگرچه تا حدی ماهیت اقتصادی دارند، اما پکن در تلاش است تا از طریق چنین فعالیت‌هایی به مناطق مختلف جهان دسترسی پیدا کرده و از آنها برای تحقق و پیشبرد جاه‌طلبی‌های سیاسی و ژئوپلیتیک خود استفاده کند.»
تلاش چین برای جذب کشورهای خاورمیانه با ارائه تسهیلات آسان
پروژه‌های آبی و همچنین تسهیلات مالی ارائه شده از سوی چین در برخی موارد برای کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا گزینه بسیار جذابی به نظر می‌رسند؛ چرا که چین در مقایسه با سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان ملل، شرایط سهل‌گیرانه‌تری را برای دریافت وام‌هایی از این دست وضع کرده است.
از طرفی، نه تنها چین بلکه هیچ یک از کشورهای خاورمیانه (به جز عراق) عضو کنوانسیون آب سازمان ملل نیستند و در نتیجه نیز این اصل کنوانسیون سازمان ملل که منابع آبی مرزی میان دو کشور باید به صورت مشترک مصرف و یا مدیریت شوند را نپذیرفته‌اند.
نمود این اختلاف دیدگاه را می‌توان در ساخت سد بزرگ و جنجالی «النهضه» در اتیوپی دید که بانک جهانی از تامین مالی این پروژه به علت عدم توافق با مصر صرف‌نظر کرد. این سد بر روی شاخه اصلی رودخانه نیل واقع شده است و از همین رو مصر آن را به عنوان تهدیدی جدی برای آمنیت آبی خود تلقی می‌کند.
تنش‌های میان قاهره و آدیس‌آبابا بر سر ایجاد این سد در مقاطعی تا حدی افزایش یافته است که مناقشه و درگیری میان این دو کشور را ممکن و محتمل ساخته است. با وجودا ین، چین با فراهم آوردن تسهیلات مالی کلان شرایط اجرای این پروژه را برای اتیوپی فراهم آورد.
چین همچنین در سال 2013 میلادی با ارائه تسهیلات 1.2 میلیارد دلاری، این امکان را برای اتیوپی فراهم آورد تا خطوط انتقال بین سد و شهرهای محلی را ایجاد کند. از سوی دیگر، برخی از شرکت‌های بزرگ دولتی چین همچون شرکت بین‌المللی آب و برق چین نیز در ساخت این سد مشارکت فعالی داشته‌اند.
به عقیده سواین، چین در خصوص ساخت سد النهضه اتیوپی تلاش کرده تا نقش متعادل‌کننده‌ای را ایفا کند و دلیل این امر نیز آن است که این کشور منافع اقتصادی متعددی در مصر دارد؛ اما در عین حال از پروژه سد اتیوپی نیز حمایت می‌کند چرا که پکن تمایل دارد از حقوق کشورهای بالادستی برخلاف هنجارهای بین‌المللی دفاع کند.
سواین در عین حال از عدم توجه پکن به توافقات تقسیم آب انتقاد کرده و در توضیح نقد خود می‌گوید: «چین دست‌کم در 10 سال گذشته هزینه‌های زیادی را برای ساخت سدها صرف کرده است ولی با این وجود مقامات پکن هیچ اصراری بر انعقاد توافقات تقسیم آب ندارند. برای مثال در آوریل سال گذشته، شرکت “پاورچاینا” با احداث چهار سد در منطقه کردستان عراق آن هم بدون اطلاع دولت مرکزی بغداد موافقت کرد».
پروژه‌های زیرساختی؛ راهبرد چین برای مقابله با هژمونی غرب
اما این رویکرد چین نسبت به مسئله امنیت آب در خاورمیانه و شمال آفریقا را چگونه می‌توان تفسیر کرد؟ به اعتقاد ادوارد هاول، مدرس سیاست چین درد دانشگاه آکسفورد، استراتژی‌های چین در این زمینه را باید بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر این کشور برای تغییر و بازسازی ساختارهای حاکمیت بین‌المللی دانست.
به عقیده وی، حمایت‌های مالی و سیاسی چین از پروژه‌هایی که با قوانین و نظم بین‌المللی موردنظر نهادهای غربی در تضاد هستند، را می‌توان بخشی از تلاش‌های چین برای کاهش نفود این نهادها دانست.
هاول همچنین بر این نکته تاکید می‌کند که سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی چین در خاورمیانه را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن اهداف ژئوپلیتیکی این کشور چارچوب نظم بین‌المللی گسترده‌تر تفسیر و تحلیل کرد.
هاول می‌گوید:«در دوران رهبری شی جین پینگ، چین فعالانه به دنبال ایجاد نظمی موازی برای رقابت با هژمونی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم و نیز مجامع بین‌المللی همچون گروه هفت (G7) بوده است».
به اعتقاد این استاد دانشگاه آکسفورد چین به دنبال آن است که از نقش اقتصادی خود در منطقه خاورمیانه فراتر رفته و همزمان با اتخاذ رویکردی قاطعانه در مسائل آب، سعی دارد نقش فعالانه‌ای را در استقرار صلح و ثبات در این منطقه ایفا کند که نمونه بارز آن را می‌توان اعلام توافق صلح میان ایران و عربستان‌سعودی با میانجیگری این کشور دانست.
با این حال، به باور برخی تحلیگران نگاه مثبت چین به کشورهای بالادستی و عزم پکن برای احقاق حق این کشورها در استفاده از منابع آبی می‌تواند منجر به افزایش تنش‌ها بر سر تامین آب در منطقه خاورمیانه شود.
