میدل ایست نیوز: ماه مبارک رمضان یک ماه منحصر به فرد و تنها ماهی است که آمیخته به آداب و رسوم و سنن خاص است که همواره سینه به سینه در طول نسل‌ها منتقل شده‌اند و جوانان نیز به مانند آباء و اجداد خود به انجام این رسوم مبادرت می ورزند.
بسیاری از این آداب و رسوم در کشورهای شورای همکاری شبیه به یکدیگر هستند، اما هر کشوری هنوز ویژگی‌های خاص خود را دارد و قطر نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به گزارش العربی الجدید، صالح غریب، پژوهشگر متخصص در زمینه میراث مردمی و فرهنگ عامه کشورهای شورای همکاری در این زمینه می گوید: مردم قطر از آغاز ماه شعبان مهیای ماه مبارک رمضان می شوند و تدارکات لازم را برای فرا رسیدن ماه مبارک رمضان آغاز می کنند به طوریکه به عنوان نمونه، زنان خانه‌دار در خانه یکی از افراد سرشناس یا یکی از معتمدان محل جمع می شوند تا گندم را به صورت بلغور درآورده و برای پختن «هلیم» برای سفره های ماه مبارک رمضان آماده می کنند.
این رسم و آئین تا روز چهاردهم ماه شعبان ادامه دارد به طوریکه طیف‌های مختلف جامعه قطر شب پانزدهم شعبان را شب «نافله» نام‌گذاری کرده‌اند و به رسم یک میراث قدیمی این شب را جشن می‌گیرند و با بذل و بخشش و کمک به خانواده‌ها برای جمع‌آوری مواد اولیه مورد نیاز روزه‌داران برای ماه رمضان، به یادآوری فیوضات و برکات ماه مبارک می‌پردازند. در این شب زنان قطری به توزیع غذاهای سنتی و محبوب و همچنین زولبیا و بامیه در میان خانواده و همسایگان اقدام می‌کنند.
این پژوهشگر میراث فرهنگ عامه در ادامه می‌افزاید: متاسفانه برخی از آداب و رسوم از جامعه قطر رخت بربسته یا کمرنگ شده اند. مثلا رسمی با نام کوبیدن بر طبل عشق یا برگزاری شب نافله به شکل سنتی آن قبلا در قطر یا سایر کشورهای شورای همکاری رواج داشت، اما وزش باد تغییر بر همه جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی باعث کمرنگ شدن و تحت تاثیر قرار گرفتن این رسوم و آئین‌ها شده است.
این در حالی است که شب «نافله» در دیگر کشورهای عربی، نام‌های دیگری هم دارد بگونه‌ای که در استان الشرقیه عربستان سعودی و در بحرین، «نیمه شعبان» نامیده می شود و در عمان و امارات «حق اللیلة» نام دارد که مشابه جشن‌های شب نیمه ماه رمضان است که به آن «قرنقعوه» اطلاق می شود.
از دیگر آداب و رسوم ماه روزه‌داری، تهیه و تدارک غذاها و کادوهای مختلف است که به «نقصه رمضان» معروف است و شامل بسته‌های بسیار شکیل خوردنی‌ها برای افطار یا سحر است که در میان خانواده‌ها و همسایگان مبادله می‌شود. این بسته‌های زیبا، پیشتر حاوی خرما، قهوه عربی، و مقداری غذا و نوشیدنی‌های خانگی بود، که اغلب ساده و نمادین و در دسترس همگان است، اما اکنون تغیر ماهیت داده و به هدایای مختلفی از جمله ظروف خانگی، عطرهای لوکس و تجملاتی تبدیل شده اند که هزینه آنها به 10 هزار ریال معادل 2.74 هزار دلار می رسد.
صالح غریب، در ادامه خاطر نشان می کند، جامعه قطر به احیای آداب و رسوم و سنت‌ها و ارزش‌های اجتماعی ماه مبارک رمضان ادامه می‌دهد که از جمله آنها می‌توان به اشتیاق و علاقه به برپایی نماز تراویح اشاره کرد که مردان و زنان و کودکان در مساجد آنرا برپای می دارند. علاوه بر این، انجام دید و بازدیدها و شرکت در محافل و مجالس خانوادگی و مردمی و شلیک گلوله توپ هنگام افطار از دیگر آداب و رسومی است که در جامعه قطر بویژه در چندین منطقه از پایتخت قطر و حوالی آن نظیر منطقه فرهنگی «کتارا»، بازار «واقف»، بندر قدیمی دوحه، شهر الخور در شمال قطر و در شهر الوکره در جنوب هنوز هم پابرجاست.
وی تصریح می کند: مردم قطر نیز بر جشن گرفتن شب موسوم به «قرنقعوه» در نیمه ماه مبارک رمضان اصرار دارند چرا که یک سنت قدیمی و موروثی در میان کشورهای شورای همکاری است و نام‌های مشابهی در هر یک از این کشورها دارد بطوریکه در استان الشرقیه عربستان سعودی به آن « قرقشون»، در کویت به آن «قرقعان» و در عمان «المندوس» می‌گویند و اگر چه نام‌ها متفاوت است اما این میراث، یک میراث بسیار مشابه است و مردم کشورهای عربی همچنان به طور قابل توجهی به آن پایبند هستند.
در خصوص آیین سحری‌خوانی نیز شاید بتوان گفت که این رسم هم تقریبا برافتاده است زیرا بر خلاف گذشته که تلفن به شکل گسترده وجود نداشت و شبکه های تلویزیونی مدام برنامه پخش نمی کردند، سحر‌خوان‌ها نقشی اساسی ایفا می کردند.
اکنون اگرچه نقش سحر خوانان سنتی بسیار کمرنگ شده است یا حتی دیگر وجود ندارند اما هنوز هم در جشنواره‌ها و رویدادهای ماه مبارک رمضان، پدیدار می شوند و خودی نشان می دهند. برای مثال در بندر قدیمی دوحه با هدف آشنا ساختن نسل‌ها با میراث‌های رمضانی، جشنواره‌ای با نام «اولین افطار» یا « اولین غذا» برگزار می‌شود که در واقع به مثابه سفری به گذشته محسوب می‌شود و قدیمی‌ترین رستوران های قطر در آن به نمایش گذاشته می شوند.
مروِت ابراهیم، پژوهشگر متخصص در زمینه مسائل مربوط به (میراث) پایدار، در خصوص نقش زنان در مراسم ماه مبارک رمضان می گوید با اعلام کمیته رؤیت هلال ماه مبنی بر آغاز ماه مبارک رمضان، زنان قطری مشتاقانه تلاش می کنند تا معنویت ماه مبارک رمضان را برای خانه‌های خود به ارمغان بیاورند. به همین خاطر آنها با انتخابی بسیار دقیق، لباس سنتی خود را برای زیباتر شدن در طول ایام ماه مبارک می پوشند تا با این کار ارزش پایبندی به لباس سنتی‌شان را به دختران‌شان نیز القا کنند و این رسم به شکل موروثی برای همیشه باقی بماند.
وی می‌افزاید: در گذشته زنان قطری در فاصله حدود یک ساعت و نیم مانده به اذان مغرب، خانه را نظافت می کردند، برای خانواده غذا درست می کردند و بلغور لازم برایی پخت هلیم را مهیا می‌ساختند. آنها همچنین لیمو و ادویه لازم را برای پخت غذا کنار می گذاشتند و برای دختران و پسران نیز لباس‌ها و روسری و چادرهای ویژه تهیه می کردند. زنان همچنین به پخت و پز و توزیع غذا بین همسایگان در ظرف‌های مخصوص اقدام می کردند و همانگونه که گفته شد همه اینها حدود یک ساعت و نیم قبل از اذان مغرب و در تمام ایام ماه روزه‌داری ادامه داشت. با نزدیک شدن به اواسط ماه مبارک، زنان کیف‌هایی مربوط به جشن اواسط این ماه معروف به «قرنقعوه» درست می کردند ضمن آنکه رسم حنا گذاشتن روی انگشت‌های دست و پا و درست کردن اشکال مختلف نظیر هلال و ستاره یک مراسم مهم به شمار می‌آمد.
این پژوهشگر میراث مردمی در ادامه خاطر نشان می‌کند که زنان در تهیه «غبقه» که یکی از برجسته‌ترین نمادها و مظاهر موروثی حفظ شده در میان مردم قطر به شمار می آید، مشارکت فعال دارند. «غبقه» در واقع ضیافتی است که بعد از نماز تراویح در میان خانواده‌ها و همسایگانی که برای عرض تبریک ماه مبارک به خانه های یکدیگر می روند، برپا می شود. این ضیافت که در نیمه شب برگزار می شود، فرصتی برای افزایش آشنایی و تقویت مناسبات اجتماعی محسوب می شود و همگان به شکلی منسجم به پوشیدن لباس‌های سنتی در این مراسم پایبند و در عین حال مشتاق هستند هر چیز مربوط به میراث مردمی را برجسته سازند.
این در حالی است که لفظ «غبقه» در زبان عربی مشتق از واژه «الغبوق» است که یک رسم قدیمی عرب است که به معنای غذا خوردن در اواخر شب است و طی آن یک غذای موروثی به نام «لمحمر» تهیه می شود. این غذا شامل برنج طبخ شده با عصاره خرما و ماهی سرخ شده است. این غذا تا دهه 60 همچنان پای ثابت مراسم «قبغه» بود تا اینکه بعدها غذاهای دیگری نیز به آن افزوده شد.
این پژوهشگر در پایان عنوان کرد: «غبقه» خانواده‌ها و آشنایان را برای غذا خوردن گرد هم می‌آورد و این در حالی است که غذای مخصوص جوانان و بزرگ‌ترها در این مراسم اندکی متفاوت است و زنان نیز «غبقه های خاص خود را دارند، در گذشته های نه چندان دور این رسم محدود به خانواده و همسایه‌ها بود، اما با تغییر ماهیت جامعه، اشکال مختلفی به خود گرفت بگونه‌ای که این مراسم در مجالس با حضور دوستان و آشنایان برگزار می‌شد و هتل‌ها و رستوران‌ها نیز به برپایی این سنت رمضانی علاقه‌مند شدند و اهتمام ورزیدند. از سوی دیگر، «غبقه» به چادرهای رمضانی نیز راه پیدا کرد و شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی و همچنین نهادهای جامعه مدنی، این رسم و آیین را فرصتی مغتنم برای تقویت روابط بین اعضای خود برشمردند.
