چرا اردوغان در این مقطع زمانی جبهه حلب را گشود؟

میدل ایست نیوز: گروه «هیئت تحریر الشام» و شبه‌نظامیان تحت حمایت ترکیه، در اولین تغییر در خطوط تماس میانه «مناطق سه‌گانه»، حمله غافلگیرانه‌ای را در شمال غرب سوریه آغاز کردند و به شهر حلب، دومین شهر بزرگ این کشور، رسیدند. این اتفاق بی‌سابقه در 5 سال گذشته، یک روز پس از آغاز اجرای آتش‌بس در لبنان و ایران و حزب الله در متن توافق‌نامه رخ داد.

به نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه می‌خواهد قبل از آمدن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا، از ضعف ایران و حزب‌الله در سوریه و مشغله روسیه در جنگ اوکراین استفاده کند و واقعیت‌های جدیدی را تحمیل کند، همان کاری که پیش از این در قره‌باغ و لیبی انجام داد.

چرا آنکارا این نبرد را آغاز کرد؟ مواضع طرف‌های سوریه و قدرت‌های خارجی چیست؟

1- «سه منطقه»: از زمان توافق رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای برقراری آتش بس ادلب در مارس 2020، که ماه‌ها پس از توافقات مشابه بین امریکا، ترکیه و روسیه درباره شرق فرات (185 هزار کیلومتر مربع) انجام شد، کشور سوریه عملاً به سه منطقه نفوذ تقسیم شده است: یکی حدود 65 درصد را تشکیل می‌دهد و تحت کنترل دولت با حمایت روسیه و ایران است. دوم تحت کنترل «نیروهای دموکراتیک سوریه» (قسد) با حمایت ائتلاف بین‌المللی به فرماندهی امریکاست و حدود 25 درصد از خاک سوریه را تشکیل می‌دهد. سومین بخش، واقع در شمال و شمال غربی سوریه، تحت کنترل شبه‌نظامیان «تحریر الشام» و گروه‌های تحت حمایت ترکیه است.

گاه و بیگاه درگیری‌ها و نزاع‌هایی در این منطقه صورت می‌گرفت، اما خطوط تماس بین «سه منطقه» همواره ثابت ماند.

2- نقش ترکیه: آنکارا از گروه‌های سوری و حیات تحریر الشام پشتیبانی نظامی و اطلاعاتی می‌کند و سربازانی از ترکیه، نقاط نظامی، خودروها و زیرساخت‌های ترکیه در مناطق تحت پوشش جغرافیایی در شمال کشور حضور دارند. این عملیات که «بازدارندگی از تجاوز» نام گرفته، نمی‌تواند بدون تأیید آنکارا انجام شده باشد.

کسانی که با موضع آنکارا آشنا هستند می‌گویند که اردوغان با این عملیات نظامی می‌کوشد تا بر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه فشار بیاورد. اسد پیش از این هرگونه دیدار با اردوغان و ازسرگیری روابط با ترکیه را مشروط به خروج کامل ارتش ترکیه از خاک سوریه و تضعیف نیروهای قسد کرده بود. آنها خاطرنشان می‌کنند که اردوغان می خواهد قبل از آمدن ترامپ موقعیت مذاکره خود را بهبود بخشد و آنچه در حال حاضر اتفاق می افتد را به حمایت از دولت طرابلس در لیبی و آذربایجان در منطقه قره‌باغ تشبیه می‌کنند.

اردوغان در پایان سال 2016 قراردادی با پوتین منعقد کرده بود که به نیروهای دولتی سوریه اجازه می‌داد تا در ازای پاره‌پاره کردن منطقه نفوذ کردها در شمال سوریه توسط ترکیه، محله‌های شرق حلب را پس بگیرند. از آن زمان تاکنون، حلب تحت کنترل دمشق بوده است.

وزارت امور خارجه ترکیه روز جمعه اعلام کرد که این درگیری‌ها «به تشدید ناخواسته تنش در منطقه منجر شده» و خاطرنشان کرد که آنکارا هشدار داده که حملات اخیر به ادلب، منطقه تحت کنترل مخالفان، روح توافقات کاهش تنش را تضعیف می کند و مانع اجرای آنها شود.

3- روسیه: ارتش روسیه با تأخیر به مواضع تحریر الشام و دیگر شبه‌نظامیان حمله کرد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز جمعه گفت که اوضاع در حلب «نقض حاکمیت سوریه» است. وی حمایت کشورش از «دولت سوریه در برقراری نظم در منطقه» را ابراز کرد.

در توضیح تاخیر روسیه در تعامل با این حوادث، برخی تمایل پوتین برای تحت فشار قرار دادن اسد برای پذیرش دیدار با اردوغان و برخی دیگر درگیر بودن روسیه در اوکراین را مطرح کرده‌اند. در دمشق این انتظار وجود دارد که هواپیماهای روسی حملات گسترده خود را از روز شنبه آغاز کنند.

4- ایران: تحریر الشام و شبه‌نظامیان متحد آن به مقر گروه‌های وابسته به ایران در حومه غربی حلب هجوم بردند که در نتیجه آن یکی از افسران ارشد سپاه پاسداران جان باخت. باید توجه داشت که در 9 نوامبر نیز اسرائیل برای اولین بار منطقه حومه حلب را بمباران کرد.

حمله به حلب در حالی انجام می شود که این برداشت شکل گرفته بود که بشار اسد در پی فاصله گرفتن از ایران است. بر کسی پوشیده نیست که وی در قبال جنگ غزه موضعی بی‌طرف اتخاذ کرد.

وزیر امور خارجه ایران پس از تماس تلفنی با بسام الصباغ همتای سوری خود در بیانیه‌ای بر ادامه حمایت ایران از دولت سوریه، ملت و ارتش این کشور در مبارزه با تروریسم تاکید کرد. عراقچی تحولات میدانی سوریه را طرحی امریکایی-صهیونیستی برای برهم زدن امنیت و ثبات منطقه در پی «ناکامی‌ها و شکست‌های اسرائیل در مقابل مقاومت» دانست.

گزارش‌هایی از قصد گروه‌های مسلح عراقی و ایرانی برای آماده شدن برای حرکت به سمت حومه حلب برای دفع حمله شبه‌نظامیان تحریر الشام منتشر شده است. تهران ممکن است «نبرد حلب» را نقطه ورود برای تأیید اهمیت حضور نظامی خود در سوریه در نظر بگیرد.

مقامات نیروهای دموکراتیک سوریه نگرانی خود را از بازگشت ترامپ که در پایان سال 2019 برخی از نیروهای خود را از مناطق خود خارج کرده بود و به تهاجم نیروهای وفادار به ترکیه منجر شد، ابراز کردند.

5- دمشق: ارتش سوریه نیروهای تازه‌ای به حلب اعزام کرده و صحبت از ارسال 50 هزار نیروی جدید است. طرفداران دمشق می‌گویند که ارتش از حمله به حلب به عنوان توجیهی برای انجام یک حمله گسترده با پشتیبانی هوایی برای بازپس‌گیری شهر و پیشروی در عمق مناطق مخالف در شمال غرب سوریه استفاده خواهد کرد.

رامی عبدالرحمن، مدیر دیده‌بان حقوق بشر سوریه معتقد است که ارتش سوریه هرگز برای این حمله آماده نبوده است. او از ضربات سنگینی که ارتش سوریه با وجود پوشش هوایی روسیه متحمل شده، ابراز شگفتی کرد. او با تعجب گفت: آیا آنها واقعا به حزب الله که در حال حاضر در لبنان مشغول است، متکی بودند؟

6- «قسد»: مقامات «نیروهای دموکراتیک سوریه» نگرانی خود را از بازگشت ترامپ که در پایان سال 2019 برخی از نیروهای خود را از مناطق خود خارج کرده بود و به تهاجم نیروهای وفادار به ترکیه منجر شد، ابراز کردند. آنها نگران هستند که سناریوی مشابهی بین ترامپ و اردوغان تکرار شود.

هیچ مواضع روشنی از سوی رهبری نیروهای دموکراتیک سوریه، که دشمنی‌اش با تحریر الشام را پنهان نمی‌کند، صادر نشده است. می‌دانیم که این شبه‌نظامیان مناطق تحت کنترل قسد در حومه حلب را نیز محاصره کرده‌اند و هم‌زمان نیروهای قسد نگران عملیات نظامی ترکیه در شرق فرات هستند.

شکی نیست که حمله شبه‌نظامیان در زمان‌بندی، سرعت رسیدن به حلب و عقب‌نشینی نیروهای دولتی سوریه، غافلگیرکننده بود و هزینه‌های انسانی بسیاری در پی خواهد داشت.

آیا «خطوط تماس» با تثبیت آتش‌بس پوتین و اردوغان به وضعیت قبل از 28 نوامبر بازخواهد گشت؟ یا سوریه به دلیل تحولات منطقه‌ای و بین المللی با یک واقعیت نظامی جدید مواجه است؟