ترکیه در سوریه به دنبال چیست؟

 فواد شهبازوف

میدل ایست نیوز: طی چند روز گذشته، نیروی اصلی مخالفان سوری، هیئت تحریر الشام، با یک حمله برق‌آسا نیروهای دولتی سوریه را از دومین شهر بزرگ این کشور، حلب، بیرون رانده و به سمت حماه حرکت کرده است.

حمله غافلگیرانه ضعف دولت سوریه را که از جنگ داخلی 2011-2016 با کمک ایران و روسیه جان سالم به در برده بود، آشکار کرد. با مقاومت اندک یا بدون مقاومت نیروهای دولتی، هیئت تحریر الشام- شاخه‌ای از القاعده – و گروه‌های وابسته توانستند ظرف یک روز کنترل حلب و کمی بعد حماه را به دست گیرند.

اسد در بحبوحه حمله تحریر الشام به روسیه متمایل شد، اما مسکو – بر خلاف سال‌های 2014-2016 – در اوکراین گرفتار شده و نمی‌تواند به غیر از چند حمله هوایی، پشتیبانی نظامی قابل توجهی برای سوریه ارائه دهد. نگرانی بیشتر برای دمشق، ضعیف شدن دیگر متحد سرسخت آن، یعنی ایران، در کنار حزب‌الله پس از جنگ با اسرائیل است.

اگر چه وزیر امور خارجه ایران به دمشق شتافت و در اول دسامبر با اسد دیدار کرد و روز بعد برای دیدار با همتای ترک خود، هاکان فیدان، به آنکارا رفت، اما این سفرها تلاشی ضعیف از طریق مجاری دیپلماتیک برای مقابله با تصرف حلب توسط تحریر الشام و موارد دیگر بود.

اگر ایران و روسیه به عقب افتادند، این موضوع در مورد ترکیه صدق نمی‌کند. تصاویری از حلب تحت کنترل مخالفان نشان می‌دهد که برخی از جنگجویان شورشی خود را با پرچم ترکیه پوشانده‌اند و دوباره نقش و نفوذ ترکیه بر نیروهای اصلی مخالف سوریه را مورد توجه قرار می‌دهند. اگرچه مقامات ترکیه خویشتن‌داری نشان دادند و هرگونه دخالت در حمله جدید شورشیان را رد کردند، اما نفوذ ترکیه بر گروه‌های شبه‌نظامی مسلمان سنی ضد اسد و ضد کُرد به‌خوبی نمایان است و حتی اگر دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه آشکارا از تحریر الشام حمایت نکند، موفقیت‌های اخیر آنها بدون حمایت نظامی و لجستیکی ترکیه و تأمین تسلیحات پیشرفته غیرقابل‌تصور بود.

هدف ترکیه از حمایت از مخالفان سوری تنها تضعیف اسد نیست، بلکه هدف قراردادن ارتش کُرد مستقر در یک منطقه خودمختار کُردی در شمال سوریه در آن‌سوی مرز ترکیه هم است. اردوغان و حزبش گروه‌های کُرد YPG و PYD را شاخه‌های حزب غیرقانونی کارگران کردستان (PKK) می‌دانند. بااین‌حال، YPG و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) وابسته به آن از حمایت قاطع غرب برخوردار شده‌اند، زیرا با بقایای گروه تروریستی داعش در استان‌های شمالی سوریه در نبرد بوده‌اند.

ترکیه که از تمایل اقلیت کُرد خود برای استقلال بیشتر می‌ترسد، سال‌ها با عملیات نظامی مکرر علیه شبه‌نظامیان کُرد، ردپای خاصی را در این منطقه حفظ کرده است. جالب اینجاست که در سال 2023، اردوغان رئیس جمهور ترکیه آمادگی خود را برای نزدیک شدن به دولت اسد در ازای اقدام مشترک احتمالی علیه YPG اعلام کرد. با این حال، اکنون، با توجه تحولات اخیر، به نظر می‌رسد ترکیه از عادی‌سازی دیپلماتیک با دمشق دست کشیده و احتمالاً به حمله هیئت تحریر الشام چراغ سبز نشان داده است.

ترکیه امیدوار است گروه‌های کرد در سوریه را از مناطق مرزی دور کند و حضور ایران و حزب‌الله در سوریه را کاهش دهد و به دولت ترامپ توانایی‌اش را برای مقابله بانفوذ ایران در خاورمیانه نشان دهد.

ترکیه همچنین از زمان تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال 2022، به طرز ماهرانه‌ای کارت‌های خود را با روسیه بازی کرده است. اگرچه روسیه حمله تحریر الشام را محکوم کرد، اما پاسخ آن به چند حمله هوایی علیه شورشیان محدود شد که مانع از حرکت آنها به سمت منطقه استراتژیک استان حیاتی حماه نشد.

اگرچه ترکیه منتقد سرسخت جنگ اسرائیل در غزه بوده است، اما حمله تحریر الشام در خدمت منافع اسرائیل و ترکیه است. رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که نیروی هوایی اسرائیل یک هواپیمای مظنون ایرانی را که در حال انتقال سلاح از طریق حریم هوایی سوریه به حزب‌الله بود، رهگیری کرد و به هواپیما دستور داد به دلیل درگیری‌های شدید بین تحریر الشام و نیروهای اسد مسیر خود را تغییر دهد.

چنین رویدادهایی نشان می‌دهد که آنکارا و تل‌آویو احتمالاً تلاش‌های خود را علیه اسد و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران هماهنگ کرده‌اند. باتوجه‌ به این خبر که در 19 نوامبر، رونن بار، رئیس سازمان اطلاعات داخلی اسرائیل شین بت، در آنکارا با ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات ترکیه در مورد گروگان‌های اسرائیلی، حماس و سایر گروه‌های مورد حمایت ایران ملاقاتی محرمانه داشته است، تعجب‌آور نیست.

احتمالاً ترکیه انتظار دارد که رئیس‌جمهور آینده امریکا ترامپ با خروج حدود 900 سرباز باقی مانده امریکا از سوریه و 2500 سرباز از عراق به سیاست‌های قبلی خود ادامه دهد. این امر ترکیه و اسرائیل را به عنوان بازیگران کلیدی منطقه‌ای با توانایی نظامی قوی برای مقابله با مخالفان خود، از جمله گروه‌های مورد حمایت ایران، تقویت می‌کند. ترکیه، به ویژه، فضای بیشتری برای مانورهای نظامی و دیپلماتیک علیه کُردها خواهد داشت که از قضا مدت‌ها به اسرائیل نزدیک شده‌اند، و به طور قابل توجهی اهرم آنکارا را در پرتو ضعف ایران افزایش می‌دهد.