جهان عرب آغوش خود را برای بشار اسد باز می کند

میدل ایست نیوز: در هیاهوی ناشی از قتل جمال خاشقجی، سوریه از فرصت استفاده کرده و در حال مذاکره با کشورهای عربی برای ازسرگیری روابط خود با این کشورهاست.

«کمال عالم»، کارشناس امور خاورمیانه، در مقاله‌ای در پایگاه «میدل ایست آی» نوشته است که هفته گذشته امارات متحده عربی اعلام کرد که مذاکرات برای بازگشایی سفارتش در دمشق و ازسرگیری روابط کامل با دولت بشار اسد را آغاز خواهد کرد. با بازگشایی گذرگاه «نصیب» در مرز اردن و سوریه، برای اولین بار پس از آغاز جنگ در سوریه، جاده‌ای که ترکیه را به اردن وصل می‌کند به راه افتاد.

هم‌زمان اسرائیل گذرگاه مرزی «قنیطره» در بلندی‌های جولان را پس از چهار سال از بستن آن به سوریه وانهاد.

این همه فقط بدان سبب نیست که همه راه‌ها به دمشق ختم می‌شود، بلکه تحرکات آرام استراتژیکی در میان کشورهای قدرتمندتر و بانفوذتر عربی در منطقه آغاز شده است تا روابطی پویا با بشار اسد آغاز کنند.

ازجمله پایگاه اینترنتی «المصدر»، که هوادار حکومت بشار اسد است، از مذاکرات پشت پرده عربستان و سوریه با وساطت امارات متحده عربی برای رسیدن به مصالحه سیاسی خبر داد.

تحول جالب توجه

در تحولی جالب توجه، عربستان سعودی، امارات، مصر، بحرین، و کویت ناگهان در پی بهبود روابط خود با سوریه و حکومت بشار اسد برآمده‌اند تا بتوانند دربرابر قدرت رو به افزایش ایران و ترکیه در منطقه شام توازنی ایجاد کنند.

برخی مقامات اماراتی و بحرینی و مصری اخیرا در اظهاراتی گفته‌اند که موضوع سوریه «یک مسئله عربی» است، با این هدف که آن را از ترکیه و ایران دور کنند. این مبتنی بر این نظر است که ایجاد توازن دربرابر نفوذ ایران و سوریه جز با برقراری روابط با دمشق عملی نیست.

افزون بر این هفت سال به انزوا کشاندن اسد مانع از افزایش نفوذ و قدرت ایران و ترکیه در سوریه نشده است.

بازگشت اسد

در سپتامبر گذشته، جنجال‌های رسانه‌ای فراوانی درباره دیدار «بسیار دوستانه» وزیر امور خارجه بحرین با وزیر امور خارجه سوریه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد برپا شد.

وزیر امور خارجه بحرین همتای سوریه‌ای خود را «برادر» خواند و گفت که کشورهای عربی آماده تعامل با سوریه هستند. آنها همچنین به گرمی با هم روبوسی کردند.

علاوه بر این، «انور قرقاش»، وزیر مشاور در امور خارجه امارات، چند ماه پیش کنار زدن سوریه از اتحادیه عرب را یک اشتباه دانست و تأکید کرد که باید جهان عرب هرچه سریع‌تر روابط خود با دمشق را از سر بگیرد.

در اوایل ماه جاری میلادی، بشار اسد برای اولین بار از سال 2011 با یک روزنامه فعال در کشورهای خلیج فارس مصاحبه کرد. او در مصاحبه با روزنامه کویتی «الشاهد» گفت که سوریه به سطح تازه‌ای از تفاهمات با کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس که پیش‌تر مخالف آن بودند رسیده است.

پس از این مصاحبه، یک روزنامه‌نگار برجسته کویتی مقاله‌ای دوستانه در لزوم حمایت از دولت سوریه و کمک به بازگشت پناهجویان سوریه‌ای به سرزمین‌هاشان نوشت.

عمان نیز در طول جنگ روابط دوستانه خود را با حکومت سوریه حفظ کرد و اخیرا توافق‌نامه‌های اقتصادی کلانی با سوریه امضا کرد.

یک روزنامه‌نگار هندی باسابقه که تقریباً در همه کشورهای عربی کار کرده و روابط بسیار دوستانه‌ای با مقامات عربستان دارد، خبر داد که ولیعهد عربستان در چند دیدار غیر رسمی پیشنهادهایی به حکومت بشار اسد داده است. از جمله این پیشنهادها اعتراف رسمی به پیروزی بشار اسد در جنگ و پذیرش حکومت او در قبال خارج کردن ایران از سوریه بوده است.

این اظهارات، اشاره‌ای اجمالی به نقش آتی سوریه در تنش‌های ناشی از قتل جمال خاشقجی است. طرح عربستان و امارات دو هدف را دنبال می‌کند: کاهش حضور ایران در سوریه، تضمین اینکه قطر و ترکیه در برقراری روابط با بشار اسد پیش نیفتند.

همچنین رقابت کشورهای حاشیه خلیج فارس برسر نفوذ در چند میدان جنگ، باعث تقویت حضور طرف‌های تأثیرگذار غیر عربی در مناطقی می‌شود که «قلب» جهان عرب دانسته می‌شوند، مناطقی مانند دمشق و بغداد و قاهره. برای عربستان و امارات بسیار تلخ است که ببینند ترکیه و ایران هم‌اکنون دو کشور پیش‌رو در منطقه‌اند.

جغرافیا یا ایدئولوژی

ترکیه خود را به میان اختلافات شدید میان عربستان و امارات با قطر کشانده است. آنکارا می‌کوشد که عظمت گذشته خود را بازیابد و از نفوذی که اخیرا همراه با روسیه و ایران به دست آورده است استفاده کند. هم‌زمان مقامات عربستانی تأکید کرده‌اند که خواستار خروج ارتش ترکیه از قطر هستند.

در کنار همه اینها، محور امارات ـ مصر تلاش‌های گسترده‌ای را دربرابر محور ترکیه ـ قطر در لیبی و غزه پیش گرفته است. اماراتی‌ها و کویتی‌ها و بحرینی‌ها تأکید کرده‌اند که سوریه را برادران عرب خود می‌دانند و نباید غیر عرب‌ها، ازجمله ایران و ترکیه، در امور سوریه دخالت کنند.

این باعث شده که برای پیمانی تازه نوبت به دمشق برسد.

هم‌زمان توافق‌نامه قطر و روسیه در زمینه انرژی که اخیرا میان دو کشور امضا شده تهدیدی برای منافع اقتصادی امارات و عربستان است. دوحه نیز این اشاره را رسانده که در صورت بستن قراردادهای نظامی با روسیه حاضر است با سوریه و بشار اسد کنار بیاید و طرحی برای اتصال انرژی از دریای مدیترانه به دریای سیاه راه‌اندازی کند.

مصر و الجزایر، بزرگ‌ترین قدرت‌های نظامی جهان عرب، نیز اخیرا تأکید کرده‌اند که آماده حمایت اقتصادی و نظامی از دمشق هستند.

صرف نظر از اینکه نزدیک شدن عربستان و امارات به دمشق به علل سیاسی است یا ایدئولوژیک، اکنون کلید بازی به دست دمشق است. اوضاع با تلاش‌های سابق ملک «عبدالله بن عبدالعزیز»، پادشاه سابق عربستان، برای کنار گذاشتن اختلافات با سوریه پس از ترور «رفیق الحریری»، نخست وزیر لبنان، در سال 2005 تفاوت چندانی ندارد. مثل آن زمان، عربستان ناگهان مواضع خصمانه خود علیه دمشق را پایان داده و هدفش از این کار محدود کردن نفوذ ترکیه و ایران در منطقه شام است.

جدا از همه اینها، اردن که اصلی‌ترین دشمن سوریه در منطقه بود و تا همین چند وقت پیش مقر ستاد فرماندهی عملیات مخفیانه نیروهای مخالف بشار اسد در خاک اردن بود، گذرگاه‌های مرزی خود را با سوریه بازگشایی کرده و دو روز پیش هیئتی از رؤسای کمیسیون‌های مجلس خود را به سوریه فرستاده است.

این همه یعنی بشار اسد و دمشق به زودی به دامان کشورهای عربی باز می‌گردند.