لبنان، مصر، اردن و آسیب های شدید اقتصادی ناشی از کاهش حواله های نیروی کار خارج نشین

میدل ایست نیوز: اقتصاد کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در دو ماه گذشته به با ضربه دوگانه کرونا و کاهش قیمت نفت مواجه شده است. اما به نظر می آید که ضربه مالی دیگری نیز در راه باشد: کاهش ارسال ارز ازجانب نیروی کار خارج نشین. مشکلی که به طور خاص در اردن، مصر، و لبنان مطرح است.

از نیمه مارس کارشناسان بانک جهانی خسارت های مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا را حدود 2.1 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور دانستند، اما دو هفته بعد این برآورد به 3.7 درصد کشیده شد، یعنی چیزی در حدود 100 میلیارد دلار.

اقدامات نامنتظره عربستان سعودی

اقدام ناگهانی عربستان در افزایش قیمت نفت و سقوط 25 درصدی قیمت ها پس از آن باعث شد که خود عربستان و دیگر کشورهای خلیج در تأمین بودجه 2020 خود با مشکل مواجه شوند.

بانک جهانی پیش بینی کرده که در سال 2020 تولید ناخالص داخلی کویت 20 درصد، قطر 17 درصد، عربستان 12 درصد، امارات 8 درصد کاهش یابد. این وضعیت باعث صرفه جویی در هزینه ها خواهد شد و  در نتیجه سرمایه ای برای به رونق بخشیدن دوباره به اقتصاد تزریق نخواهد شد.

ازسوی دیگر، فعالیت نیروی کار خارجی که تقریبا نیمی از نیروی کار در کشورهای خلیج را تشکیل می دهد نیز بسیار ضعیف خواهد شد.

این نیروی کار سالانه میلیاردها دلار به خانواده های خود در کشورهایشان ارسال می کنند و این درآمد هنگفتی برای بانک ها ایجاد می کند.

اردن، بدترین وضعیت از 1989

«اریک لوبورنی»، اقتصاددان بزرگ بانک جهانی، تأکید می کند که به علت کاهش قیمت نفت اردن از اصلی ترین کشورهایی خواهد بود که گرفتار کاهش ارسال ارز خارجی توسط نیروی کار خارج نشین خود خواهد شد.

بانک جهانی پیش بینی کرده که اقتصاد اردن در سال 2020 شاهد رشد منفی 3.5 درصد شود. این کشور در سال 2019 رشد مثبت 2 درصد داشت. این بدترین وضعیت اقتصادی این کشور از 1989 است.

لبنان و مصر هم دچار مشکلی مشابه هستند. حجم اموال ارسالی نیروی کار خارج نشین به لبنان 7.3 میلیارد دلار (12.5 درصد تولید ناخالص داخلی) و درمورد مصر 25.2 میلیارد دلار (8.4 درصد تولید ناخالص داخلی) در سال 2019 بوده است.

هنوز برآوردی از حجم این اموال در سال 2020 انجام نشده، اما همه پیش بینی ها از کاهش شدید این اموال سخن می گویند.

«علی عوده»، رئیس پژوهشگاه اتحادیه بانک های کشورهای عربی تأکید می کند که مصر و لبنان در میان 10 کشوری جهان خواهند بود که بیشترین آسیب را از کاهش حواله ها خواهند دید.

لبنان و بحران های متراکم

لبنان در سال 2019 شاهد کاهش 50 درصدی ارزش لیره دربرابر دلار بود. بحران های اقتصادی این کشور باعث شد که بانک های لبنان محدودیت های غیر رسمی بر سرمایه های درگردش تعیین کنند و دریافت دلار از بانک ها را بسیار محدود کنند.

در ماه مارس، دولت لبنان اعلام کرد که امکان پرداخت بدهی 1.5 میلیارد دلاری خود را ندارد. هزینه خدمات هم در لبنان به شدت افزایش یافته است.

به گفته «لوبورنی»، لبنان بدون کووید ـ 19 هم در وضعیت اضطراری قرار داشت. حجم حواله های بانکی در این کشور تا پایان سپتامبر 2019 به عدد کم سابقه 5.3 میلیارد دلار رسید، اما با محدودیت دسترسی شهروندان به حساب های بانکی شان، اعتماد به بانک های لبنان به شدت کاهش یافت و در عوض شرکت های غیر بانکی حواله ها را به دست گرفتند.

عوده تأکید می کند که حواله های مالی از خلیج 43 درصد حواله های ارسالی به لبنان در سال 2017 را تشکیل می داد. اما اکنون این مبلغ کم شده و امریکا و اروپا در رتبه های اول جای گرفته اند.

به نظر او، به لحاظ تاریخی وقتی مشکلی در مقصد پیش بیاید، حواله ها از آن افزایش می یابد. در عین حال، لبنان برای تأمین کسری بودجه خود تا حد زیادی وابسته به حواله های مالی است.

پیش بینی شده که حجم اقتصاد لبنان از 550 میلیارد دلار در سال 2018 به 34.4 میلیارد دلار در سال 2020 برسد. این به معنای افزایش حجم بدهی ها در تولید ناخالص داخلی از 176 درصد به 280 درصد است. بانک بین المللی برای لبنان کاهش 10.9 درصدی حجم اقتصاد را پیش بینی کرده است. بحرانی که بسیاری فراتر از همه دوره های رکود اقتصادی در این کشور است.

مصر و کاهش نیروی کار

پیش بینی می شود که مصر، پر جمعیت ترین کشور عربی، شاهد کاهش درآمدهای گردشگری (12.6 میلیارد دلار، معادل 4.2 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2019) و درآمدهای کانال سوئز (5.7 میلیارد دلار، 1.9 درصد تولید ناخالص داخلی) باشد.

حواله های نیروی کار خارج نشین مصر هم که 25.2 میلیارد دلار (8.4 درصد تولید ناخالص داخلی) بوده هم شاهد افت شدید خواهد شد.

به نظر «کلمنس پرایزنجر»، پژوهشگر بخش توسعه در مرکز بین المللی مطالعات سیاست غذایی و رئیس برنامه حمایت از استراتژی مصر، این وضعیت دو پیامد وخیم خواهد داشت. در حالت خوشبینانه حواله ها به مصر در سال 2020 در مقایسه با سال قبل از آن شاهد 10 درصد کاهش در حالت بدبینانه شاهد 15 درصد کاهش خواهد بود.

ازسوی دیگر، کاهش درآمدهای نفتی خلیج باعث کاهش سرمایه گذاری های این کشورها در مصر و در نتیجه کاهش مشاغل در این کشور خواهد شد.

به نظر وی، بیشترین آسیب از کاهش حواله های نیروی کار خارج نشین را خانواده های حاشیه نشین و روستایی خواهند داد، چون بیشترین کارگران مصر در خارج از این طبقه تشکیل شده اند.

او می افزاید که همه پیش بینی ها مبتنی بر آن است که ویروس کووید ـ 19 تا چه زمانی به تعطیل کردن اقتصاد جهان ادامه دهد.