عربستان در عراق؛ رقابت بر سر نفوذ

میدل ایست نیوز: روابط ریاض و بغداد در سه دهه گذشته خالی از تنش و مسئله نبوده است. شاید نزاع بر سر نفوذ و بر عهده داشتن نقش محوری میان کشورهای عربی در کنار جنگ نیابتی میان کشورهای منطقه که عراق را به میدان تصفیه حساب‌های منطقه‌ای بدل کرد و نیز اختلافات ایران و عربستان بر سر مسائل منطقه‌ای را بتوان از اصلی‌ترین عوامل این تنش‌ها دانست. اما عربستان سعودی سرانجام به این جمع‌بندی رسید که کنار ماندن از صحنه داخلی عراق فایده‌ای ندارد و در 30 دسامبر 2015 تصمیم گرفت که پس از 25 سال سفارت خود را در بغداد بازگشایی کند.

این‌گونه بود که ورود آهسته عربستان به صحنه عراق آغاز شد. ورودی که از راه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی و امنیتی و حتی ورزشی انجام شد.

سیاست

ریاض کوشید که با ادعای یکپارچه کردن نیروهای سیاسی اهل سنت عراق از شخصیت‌های خاصی دفاع کند و شخصیت‌های دیگری را از میدان به در برد. این نشان می‌داد که عربستان هنوز با پیچیدگی‌های سیاست در عراق ناآشناست.

«ثامر السهبان»، سفیر سابق عربستان در عراق، پیشگام تلاش برای کنار هم نشاندن نیروهای سیاسی اهل سنت عراق در کنفرانس‌هایی در آنکارا و عمان بود. آن تلاش‌ها نه باعث اتحاد نیروهای سیاسی اهل سنت شد نه فایده‌ای برای خود سفیر داشت. او پس از چندی فعالیت، به سبب اظهاراتی که دخالت در امور داخلی عراق تشخیص داده شد به خواست این کشور به عربستان فراخوانده شد.

به نظر می‌آمد که عربستان روی مهره‌های اشتباهی شرط بسته است. همه آنان که عربستان از ایشان حمایت می‌کرد از میدان انتخابات دست خالی بیرون آمدند و حتی از گرفتن یک کرسی هم بازماندند. برجسته‌ترین هم‌پیمان عربستان در عراق «وضاح الصدید» بود که فایل صوتی‌ای از وی منتشر شد که نشان می‌داد در خریدن یک کرسی در مجلس هم ناکام مانده است.

«عالیه نصیف»، نماینده مجلس عراق از ائتلاف دولت قانون، به «الجزیره» گفت که عربستان سعودی به دشمنی با پروژه سیاسی جدید در عراق پرداخت و با استفاده از مزدوران و ابزارهایی درون عراق در امور داخلی این کشور دخالت کرد. اما اهل سنت هم از اطاعت عربستان خارج شدند، «چون هیچ کمکی به بهبود اوضاعشان و بازسازی مناطقشان نکرده بود».

«لیث الدلیمی»، سخنگوی ائتلاف «المحور الوطنی»، به الجزیره گفت که اعراب باید در پی ثبات در عراق باشند و بر حل مشکلات شهروندان تمرکز کنند و در بازسازی شهرهای ویران‌شده در جنگ با تروریست‌ها سهیم شوند و باعث تقویت نهادهای حکومتی در عراق شوند، «این چیزی است که عراقی‌ها می‌خواهند».

«هشام الهاشمی»، پژوهشگر سیاسی، ضعیف بودن نقش عربستان در عراق را بدان علت می‌داند که عربستان خود را پشت امریکا قرار داده و در همه سیاست‌هایش منتظر است ببیند امریکا چه دستور می‌دهد. «عربستان دچار اشتباه بزرگی شد که در ترمیم و بازسازی نیروهای سیاسی اهل سنت پشت امریکایی‌ها ایستاد». او افزود که در مذاکرات برای تشکیل حکومت جدید عراق دیدیم که امریکایی‌ها و شخص «برت مک‌گورک» فرستاده رئیس جمهور امریکا به عراق، دست پایین را در مذاکرات داشتند.

اقتصاد

به نظر برخی ناظران، همکاری‌های اقتصادی هر دو کشور بیشتر با اهداف سیاسی است تا اقتصادی. از تشکیل شورای هماهنگی عربستان و عراق، تا بازگشایی گذرگاه مرزی «عرعر» بعد از بیست و پنج سال، تا راه‌اندازی مسیر هوایی میان بغداد و ریاض، و مشارکت عربستان سعودی در نمایشگاه بین المللی بغداد در سال گذشته با بیش از 60 شرکت، همه و همه بیشتر سیاسی بوده تا اقتصادی.

به نظر «احمد الوائلی»، کارشناس اقتصادی، حجم تعاملات اقتصادی دو کشور بسیار کوچک است. «فقط وقتی پای نفت به میان می‌آید، برای دور نگه داشتن عراق از محور ایران، مغازله سیاسی بی پرده می‌شود».

امنیتی

در بیشتر خشونت‌ها و اقدامات تروریستی‌ای که پس از 2003 در عراق پیش آمد، عربستان سعودی متهم می‌شد. دو کشور مرزهای مشترک بسیار طولانی‌ای دارند که کنترل کامل آنها ممکن نیست. عربستان در 21 ژوئیه 2017، «عبدالرحمن بن صالح»، رئیس ستاد ارتش، را به بغداد فرستاد تا با «عثمان الغانمی»، رئیس ستاد ارتش عراق پرونده امنیت و حمایت از عراق در جنگ با تروریست‌های داعش را بررسی کند. آن زمان توافق شد که یک مرکز امنیتی مشترک برای تبادل اطلاعات امنیتی میان دو کشور به منظور اثبات حسن نیت عربستان در قبال عراق راه‌اندازی شود.

ورزشی

در سال 2017 عراق و عربستان پروتکل همکاری ورزشی امضا کردند و این آغاز حضور عربستان سعودی در عرصه ورزش عراق بود.

«عبدالحسین عبطان»، وزیر وقت ورزش و جوانان عراق، آن زمان گفت: «حمایت قدرتمند و مؤثر عربستان چیزی بود که ما در مرحله گذشته به آن نیاز داشتیم». همین حمایت‌ها باعث شد که ممنوعیت 33 ساله بازی در ورزشگاه‌های عراق پایان یابد. ظاهر این سخنان عبطان اعتراف به موفقیت نقش عربستان است، اما هم‌زمان اشاره‌ای به غیبت ناموجه عربستان نیز در آن دیده می‌شود.

پس از یک بازی دوستانه میان تیم‌های ملی دو کشور در بصره، پادشاه عربستان ساخت ورزشگاهی با گنجایش صدهزار نفر را متقبل شد.

نقش‌های گوناگون عربستان در سال‌های گذشته پرسش‌های بسیاری را در افکار عمومی عراق برانگیخته است. تحولات پی در پی در منطقه باعث نگرانی از سیاست قدرت نرم دو کشور شده است.