میدل ایست نیوز: «کالن کلارک» در مقاله ای در مجله «فارن پالیسی» نوشت که هرچند ائتلاف بین المللی به رهبری امریکا توانست گروه تروریستی داعش را از بخش اعظم زمین هایی که در اختیار داشت بیرون اندازد، این سازمان توانسته منابع درآمد تازه ای برای خود دست و پا کند.
کلارک در این مقاله توضیح می دهد که این گروه تروریستی بار دیگر توانسته در مناطقی با اکثریت سنی در عراق و سوریه بخشی از قدرت خود را بازیابد. علت اصلی این وضعیت وجود ذخیره ای از درآمدها و نیز توانایی این گروه در یافتن منابع مالی جدید است. داعش در زمین هایی که در اختیار داشت توانست به زور و با تعیین مالیات و زورگیری از مردم و سلطه بر فروش نفت این مناطق میلیون ها دلار درآمد کسب کند. اما این گروه نشان داده که حتی اگر بر تجمعات سکانی گسترده سلطه نداشته باشد همچنان می تواند درآمدهای کلان داشته باشد.
داعش در اوج قدرت خود در سال 2015 توانسته بود حدود 6 میلیارد دلار ذخیره کند تا به «ثروتمندترین گروه تروریستی تاریخ» تبدیل شود. داعش برای کسب این حجم از اموال که معادل درآمد ناخالص داخلی یک کشور است بر سه منبع اصلی تکیه داشت: نفت و گاز که در سال 2015 حدود 500 میلیون دلار درآمد به همراه داشت؛ مالیات و زورگیری که در همان سال 360 میلیون دلار درآمد داشت و در نهایت غارت موصل در سال 2014 که حدود 500 میلیون دلار از اندوخته بانک های موصل را در اختیار داعش نهاد.
امروز اما حضور میدانی داعش بسیار محدود شده است. تروریست ها روزی منطقه ای معادل مساحت کنونی بریتانیا را در کنترل گرفته بودند اما الان فقط می کوشند که باشند و در منطقه ای در نزدیکی جلگه فرات در محاصره قرار گرفته اند. ائتلاف بین المللی و البته نیروهای نظامی عراق توانستند داعش را سخت شکست دهند و همه رؤیاهای «ابوبکر البغدادی» برای تأسیس «خلافت اسلامی» در قلب خاورمیانه را نقش برآب کنند. و اینگونه بود که درآمدهای داعش از نفت و زورگیری و مالیات نیز به شدت کاهش یافت.
با این همه داعش همچنین با درآمدهای اقتصادی خود به حضور خویش ادامه داده است. بقایای فرماندهان داعش شاید توانسته باشند چیزی حدود 400 میلیون دلار از عراق و سوریه قاچاق کنند. این گروه تروریستی با ایجاد شرکت های جعلی در منطقه و به خصوص در ترکیه می تواند این اموال را وارد چرخه پولشویی کند و نیز با تبدیل آنها به طلا و فروش آنها در آینده درآمدی کسب کند.
با این همه باید توجه داشت که همزمان با کاهش درآمدهای داعش، هزینه های آن هم کاهش یافته است. دیگر داعش یک دولت با کارکنانی حقوق بگیر و نهادهای دولتی نیست. در این حالت اموالی که برایش مانده برای راه اندازی یک عملیات نظامی طولانی مدت چریکی در سرتاسر سوریه و عراق کفایت می کند.
داعش دست به ابتکارهایی برای جمع آوری مال زده است. ازجمله ارتکاب مجموعه ای از جنایت های تازه مانند زورگیری و ربایش مردم و گرفتن اموال کلان بابت آزادی آنها و دزدی و قاچاق مواد مخدر و تجارت آثار باستانی. این همه تلاش هایی اقتصادی است که زمین و پایگاهی خاصی لازم ندارد. ضمن اینکه احتمال دستگیری این جنایتکاران چندان بالا نیست زیرا دستگاه امنیتی عراق و سوریه هنوز به مرحله ای از قدرت نرسیده اند که بتوانند مانع بروز جرایمی از این دست شوند. در آینده نزدیک داعش ممکن است عملیات ربایش در مناطق تحت سیطره دولت را ازسر بگیرد. تروریست های داعش در دوره سلطه خود آمارهای دقیقی از ساکنان مناطق و دارایی های آنان تهیه کرده اند و این آمارها به آنان در زورگیری و ربایش افراد ثروتمندتر کمک می کند.
یک راه دیگر که داعش بدون در اختیار داشتن زمینی می تواند از آن کسب درآمد کند زورگیری از شرکت های فعال در عرصه بازسازی موصل و دیگر شهرهای ویران شده است. این کاری بود که هم القاعده و هم داعش بدان دست می زدند. آنان میان سال های 2006-2009 اموال کلانی از راه زورگیری از شبکه های توزیع نفت به دست آوردند. بعید نیست که داعش در سال های آینده سراغ این منبع درآمد برود. به خصوص که جامعه بین المللی درصدد آغاز عملیات بازسازی عراق و سوریه است. داعش می تواند به آسانی از قرادادهای شرکت هایی که برای بازسازی فعال شده اند کسب درآمد کند. راه آن این است که با مقامات محلی مرتبط با پروژه های بازسازی تماس برقرار کنند و عناصر خود را وارد این پروژه ها کنند و برای بستن قراردادها کمیسیون های کلان بگیرند.
اما این همه بدان معنا نیست که داعش از گرفتن زمین های بیشتر صرف نظر می کند. داعش خواهد کوشید که بار دیگر به مناطق نفت خیز اطراف دیرالزور دست یابد. بر اساس گزارشی که شورای امنیت سازمان ملل در ژوئیه امسال منتشر کرد داعش توانسته به برخی چاه های نفت در شمال شرق سوریه دست یابد و همچنان از این چاه ها نفت استخراج می کند و آن را به مصرف کنندگان محلی می فروشد و از اموال آن برای تأمین نیرو و سلاح استفاده می کند.
اندوخته کنونی و درآمدهای پیش رو شاید به داعش کمک کند که نیروی خود را بازیابد. عملا هم امروز داعش در برخی مناطق عراق و سوریه دوباره سربرآورده است. در کرکوک تروریست هایی پست های بازرسی تقلبی ساخته اند و آنها را کمین گاه نیروهای امنیتی عراق ساخته اند. در جاهای دیگر مانند دیالی و صلاح الدین هم درحال فعالیت های زیرزمینی هستند. با وجود حملات هوایی امریکایی ها تروریست های داعش در حجین و شمال البوکمال و دشیشه سوریه حضور دارند.
جنگ با داعش از دید غربیان به چند مرحله تقسیم می شود اما برای تروریست های داعش جنگی واحد است، از روزی که «ابومصعب الزرقاوی» آن را پایه نهاد تا امروز. احتمالا داعش بار دیگر استراتژی فعالیت زیرزمینی را ازسربگیرد و باز دوباره بعد از خروج کامل نیروهای امریکایی از نقطه ای سربرآورد و زمین های تازه ای را از آن خود کند تا پروژه بعدی خلافت آغاز شود.
