آیا با فروپاشی «خلافت»، داعش باز سر برخواهد آورد؟

میدل ایست نیوز: «فرانک گاردنر»، دبیر سرویس امنیتی بی بی سی، در گزارشی به این پرسش پرداخته که آیا داعش بازخواهد گشت؟

گاردنر نوشته که اگر بخواهد به اختصار جواب بدهد می گوید: «بله، اما به شکلی دیگر».

در ادامه این گزارش آمده که تقریباٌ کار «خلافتی» که گروه داعش آن را اعلام کرد و مدتی بر حدود 8 میلیون نفر در عراق و سوریه حکومت می راند تقریبا تمام شده است. نابودی این تروریست ها حدود چهار سال و نیم با فشار نظامی شدید ائتلافی متشکل از 79 کشور با میلیاردها دلار هزینه و جان باختن هزاران غیر نظامی انجام شد.

اما کسانی که به اطلاعات طبقه بندی شده درباره فعالیت ها و اهداف داعش دسترسی دارند همچنان بر ضرورت احتیاط تأکید می کنند.

«الکس یونگر» رئیس دستگاه امنیتی ام آی 6 بریتانیا اخیرا در کنفرانس امنیتی مونیخ تأکید کرد که شکست نظامی داعش به معنای پایان تهدید تروریستی آن نیست. «به نظر من، با این شکست، داعش تغییر شکل می دهد و درون سوریه و چه بسا دیگر کشورها منتشر می شود. هر گروه تروریستی کلاسیک این وضعیت را پیدا می کند».

«اورسولا فون درلاین» وزیر دفاع آلمان نیز تأکید کرد که داعش حضور و فعالیت زیرزمینی و شبکه های ارتباطاتی با دیگر گروه های تروریستی دارد.

«ژوزف وتل» فرمانده عملیات مرکزی ارتش امریکا هم تأکید کرد که با وجود از هم پاشیدن داعش، باید فشارهای نظامی و امنیتی ادامه پیدا کند، «اگر چنین نکنیم آنها بار دیگر می توانند متحد شوند».

بر اساس گزارش های موجود شمار تروریست های داعش در سوریه و عراق 20-30 هزار ستیزه جو بوده است که اکثریت آنها از ترس بازداشت و بازپرسی و زندان ترجیح می دهند به کشورهای اصلی خود بازگردند.

گروه های کوچک تری از آنها در لیبی و مصر و غرب افریقا و افغانستان و جنوب فیلیپین شکل گرفته است.

در عراق هم تردیدی نیست که ستیزه جویانی از داعش گاه  و بیگاه حملاتی را در مناطق شمالی کشور صورت می دهند.

تا اینجا کار اوضاع چندان هم امیدبخش به نظر نمی آید. اما ببینیم چرا و چگونه داعش توانست پیروزی های زودهنگامی داشته باشد و با آن سرعت زمین های بزرگی را به کنترل خود درآورد و آیا می تواند باز هم چنین کند؟

شکل گیری داعش

داعش برآمده از القاعده در عراق بود. القاعده گروهی مخالف دولت بود که بر اساس منافع مشترک میان افسران سابق ارتش و دستگاه امنیت رژیم بعث که از اوضاع تازه کشور خشمگین بودند با مسلمانان متعصب افراط گرایی که از دیگر کشورها آمده بودند شکل گرفت.

القاعده با این استدلال که بر مسلمانان واجب است که برای مقاومت دربرابر اشغالگری امریکا در عراق به این کشور بیایند و با امریکایی ها بجنگند در این کشور نیرو گرفت و جنگید.

اما وحشیگری و بی رحمی القاعده ــ مانند بریدن انگشت هرکسی که در ملأ عام سیگار بکشد ــ باعث شد که قبایل عراقی از آنها فاصله بگیرند و به دولت عراق نزدیک شوند و در نهایت القاعده را به مناطق صحرایی پس زنند.

اما دولت عراق که آن زمان توسط حزب الدعوه اداره می شد این دستاورد مهم را هدر داد و به صورت سازماندهی شده در قبال شهروندان اهل سنت تبعیض پیش گرفت.

در تابستان 2014 اهل سنت عراق احساس کردند که به چشم شهروندان درجه دوم به آنها نگاه می شود. اینگونه بود که داعش توانست خود را به موصل، دومین شهر بزرگ عراق، برساند بی آنکه هیچ مقاومتی در مسیرش ببیند.

آن زمان ارتش عراق نیز بسیار ضعیف بود و بسیاری از افسران بلندپایه اش اندکی پیش از برآمدن داعش نیروهای خود را رها کرده بودند. در سوریه هم ناآرامی ها و جنگ داخلی مایه آشوب و از دست رفتن کنترل دولت مرکزی بر بسیاری مناطق شده بود و این به داعش فرصت داد که بخش های بسیاری را بگیرد.

دوباره داعش؟

آیا ممکن است که داعش دوباره سربرآورد؟ هم بله هم نه.

بعید است که دیگر «خلافتی» در این حجم امکان شکل گیری پیدا کند. اما بسیاری از عواملی که باعث پیروزی زودهنگام داعش شد همچنان به قوت خود باقی است.

گزارش های نگران کننده ای از فعالیت های گروه هایی وابسته به «حشد الشعبی» در مناطق آزادشده به گوش می رسد. گفته می شود که برخی از این گروه های برخوردار از مصونیت دست به اقدامات تلافی جویانه و انتقامی از ساکنان این مناطق می زنند.

عراق به یک آشتی ملی واقعی نیاز دارد و باید با فضا دادن به همه نیروها مانع از تجدید حیات داعش یا هر گروه افراط گرای مشابه شود.

در سوریه هم عوامل درگیری ها همچنان کامل از میان نرفته است. مردم سوریه از خشونت ها خسته شده اند، اما همچنان گروه هایی در این کشور به فعالیت های مسلحانه در مخالفت با حکومت سوریه ادامه می دهند. بی تردید داعش به دنبال استفاده از فرصت برای ورود مجدد به این میدان است.

در سطح جهانی نیز، هر جا که مسلمانان احساس کنند که سرکوب شده یا محروم مانده اند یا جوانانی خشمگین که احساس بیهودگی می کنند تشکل یابند می توانند به نیروهای بالقوه برای داعش تبدیل شوند.

«خلافت» تمام شد، اما ایدئولوژی گسترش پذیر آن همچنان برای همه عامل خطر است.