تحریم های امریکا و تغییر نقشه نفوذ ایران در منطقه

میدل ایست نیوز: «علی هاشم» خبرنگار امور ایران در «بی بی سی عربی» به تأثیرات احتمالی پایان دادن معافیت خرید نفت ایران ازسوی ایالات متحده پرداخته است.

در این مقاله که پایگاه «بی بی سی عربی» آن را منتشر کرده آمده که «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری امریکا که می کوشد منابع درآمدهای ارزی ایران را از بین ببرد مستقیم سراغ منبع اصلی یعنی نفت رفت که بیشترین تأثیر را در نفوذ بحث برانگیز ایران در خاورمیانه دارد.

به نظر ترامپ، وقتی ایران نتواند به اندازه کافی دلار و یورو تأمین کند نمی تواند هزینه های متحدانش، شامل حقوق کارکنان و بنگاه های تبلغیاتی و رسانه ای، را تأمین کند. متحدانی که به ایران در تثبیت برنامه های ضد امریکایی اش در منطقه کمک می کند. این بخشی از 12 خواسته امریکا بود که در مه 2018، وزیر امور خارجه امریکا درباره اصلاح نقش منطقه ای ایران مطرح کرد. نقشی که از عراق تا یمن و فلسطین و لبنان و سوریه را دربر می گیرد.

با گذشت حدود یک سال از خروج امریکا از توافق نامه هسته ای (برجام) به نظر نمی آید که تحریم های جدید در نقشه تأثیر و نفوذ ایران تغییری ایجاد کرده باشد.

البته تردیدی نیست که این تحریم ها اقتصاد ایران و مبادلات مالی اش با متحدان منطقه ای به خصوص حزب الله لبنان و گروه های فلسطینی را تغییر داده، اما تأثیری که ترامپ در پی آن بود رخ نداده است برای همین امریکا سراغ افزایش فشارها رفته حتی اگر این فشارها به ضرر متحدانش در جهان باشد. لغو معافیت هشت کشور چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، یونان، ایتالیا، و تایوان در همین راستاست.

تن دادن تدریجی مشتریان به فشارهای امریکا

کشورهایی مثل تایوان، یونان، ایتالیا تمایلی به تمدید معافیت ها نشان ندادند، اما چین و ترکیه به این تصمیم اعتراض کردند. اما این وضعیت برای ایران چالش بزرگی نیست، چون ایران و کشورهای مربوطه و بازار نفت را با مسئله عمل به تحریم و دور زدن آن مواجه می کند.

عربستان و امارات ضمن استقبال از این تصمیم امریکا اعلام کردند که پیش از آنکه خلئی در بازار نفت پیش بیاید هرگونه نقصی را تأمین خواهند کرد.

تهران و آنکارا سازوکاری برای حفظ مبادلات مالی خود تعیین کردند، اما هنوز معلوم نیست چین به اعتراض بسنده می کند یا با ایجاد سازوکاری مشابه که در آن از دلار حذف شده باشد به خرید نفت ایران ادامه می دهد.

واشنگتن امیدوار است که با ادامه اقداماتش چین بابت منافع اقتصادی خود در مناسبات با امریکا نگران شود و در نهایت به قافله تحریم ها بپیوندد، اما به نظر می آید که چین هنوز تصمیم قطعی خود را در این باره نگرفته است. احتمالا چین منتظر است که قیمت پیشنهادی ایران را بشنود و در خارج از حوزه نفت هم تسهیلاتی برای ورود به بازارهای ایران پیدا کند.

به خصوص باید در نظر داشت که شرکت ملی نفت چین توانست چند قرارداد برای توسعه میدان نفتی آزادگان را برنده شود اما این قراردادها در سال 2014 به علت عدم اجرای تعهدات از جانب ایران فسخ شد.

احتمالا سرمایه گذاری های عظیم شرکت های چینی در امریکا نیز باعث تردید چین در افزایش واردات نفت از ایران شود. وارداتی که پس از تحریم های امریکا به یک چهارم کاهش یافته و فاصله میان مواضع سیاسی و اقدام عملی چین را نشان می دهد.

در این میان، هند واردات نفتی خود از ایران را با 35 درصد افزایش به 7 میلیون بشکه در ماه رسانده و هرچند سازوکاری برای مبادلات مالی با ایران تعیین کرده، ترجیح می دهد چندان وارد درگیری با دولت ترامپ نشود. اما از سوی دیگر منافع بسیاری در خرید نفت از ایران دارد. چون تهران برای تصفیه طلب خود فرصتی 60 روزه به هند داده و هزینه انتقال را هم پایین آورده و نفتکش ها را به صورت مجانی بیمه می کند. ضمن اینکه موضوع بندر چابهار را هم که از تحریم ها معاف دانسته شده و دو کشور با هم در حال ساخت آن هستند نباید از یاد برد.

اقتصاد مقاومتی

از آنچه گذشت روشن می شود که به صفر رساندن فروش نفت ایران در شرایط کنونی عملی به نظر نمی آید هرچند فشارهای شدیدی بر ایران وارد خواهد آورد. فشارهای امریکا بی تردید تأثیر روشنی بر سیاست نفتی و ساختار اقتصادی ایران خواهد داشت و از تکیه آن بر نفت کاسته خواهد شد.

در بودجه 2019-2020 درآمدهای نفتی 30 درصد درآمدهای کلی ایران را تأمین می کرد. این مبلغ البته با سقف 15 درصدی که در سند ششم توسعه ایران در نظر گرفته شده فاصله دارد.

ایران در سال های گذشته طرح اقتصاد مقاومتی را پیش گرفته که مبتنی بر کاهش تکیه به نفت و تقویت تولیدات داخلی و ایجاد الگوی اقتصادی ای است که بتواند فشار خارجی را تاب آورد. اجرای کامل این طرح که نتیجه طبیعی فشارهای دولت امریکاست، این مشکل را ایجاد خواهد کرد که ایران از دایره اقتصاد جهان بیش از پیش جدا می افتد هرچند می تواند در آینده قدرت اقدامی متقابل را به ایران بدهد.

اگر ایران بتواند یک سال و نیم دیگر فشارها را تحمل کند می تواند مانند تحریم های پیشین خود را با تحریم ها سازگار کند. اما خبر بد اینکه در آینده رسیدن به توافقی از نوع توافق 2015 هسته ای آسان نیست. باید در نظر داشت که به موازات نزاع ایران و امریکا درباره توافق هسته ای، بحث های داخلی درباره فایده مذاکره با غرب در جریان بوده و اکنون نیز شدت گرفته و توافق هسته ای را به باری سنگین بر دوش موافقان آن تبدیل کرده است.

بی تردید در انتخابات آینده مجلس ایران که اوایل سال آینده میلادی برگزار خواهد شد این موضوع از اصلی ترین موضوعات مورد بحث و یکی از اصلی ترین شاخص های رأی آوری خواهد شد.