رقابت شدید ایران و مصر برای حل بحران محاصره غزه

میدل ایست نیوز: دو قدرت مهم خاورمیانه، یعنی ایران و مصر، تلاشی سخت برای تضمین نفوذ خود در غزه به کار گرفته اند و هر یک از آنها مسیر متفاوتی را برای حل بحران ناشی از محاصره غزه را پیش گرفته است.

ایران روابط خود را با حماس تقویت می کند، موضوعی که احتمال بروز درگیری نظامی دوم با اسرائیل را تقویت می کند. این درگیری به آن معناست که حماس به حلقه تازه ای در زنجیره تهدیدهای ناشی از متحدان ایران برای اسرائیل تبدیل شده است. نزدیک شدن بیش از پیش غزه به تهران احتمالا خطری جدی برای آتش بس دیریاب میان حماس و اسرائیل است که از اکتبر 2018 آغاز شد.

اما مصر، در همسایگی غزه، راه دیگری را پیش گرفته که عملی تر به نظر می آید. قاهره تلاش دیپلماتیک گسترده ای را آغاز کرده تا میان حماس، که بر غزه سلطه دارد، با تشکیلات خودگردان فلسطین که کرانه باختری را در اختیار دارد و خود را دارای حق در غزه می داند مصالحه برقرار کند. مصر همچنین از تماس ها و ارتباطاتش با اسرائیل استفاده می کند تا مانع از بزرگ شدن حوادث گاه و بیگاه و تبدیل آنها به یک درگیری نظامی در غزه شود.

هفته گذشته گروهی از سران سیاسی حماس در تهران با مقامات ایرانی و در رأس آنها آیت الله خامنه ای، رهبر ایران، دیدار کردند. این دیدارها بسیار دوستانه و صمیمی بود که خبر از روابط بسیار نزدیک حماس با تهران می دهد. رهبر ایران در این دیدار مسئله فلسطین را یک مسئله دینی و «مهم ترین مسئله جهان اسلام» خواند و تأکید کرد که ایران هیچ گاه حمایت خود از مقاومت فلسطین را متوقف نکرده است.

اظهارات رئیس این هیئت، «صالح العاروری»، نایب رئیس دفتر سیاسی حماس، هم به همین گرمی بود: «هر اقدام خصمانه علیه ایران عملی خصمانه علیه فلسطین و جنبش مقاومت است و ما خود را در رأس حامیان ایران می دانیم».

«شلومی دار»، روزنامه نگار اسرائیلی، در مقاله ای در «المانیتور» تأکید کرده بود که «حماس در موقعیتی است که کلمات هم برایش مهم است، حتی اگر کلمات با واقعیت نسبتی نداشته باشد».

تاریخ روابط حماس با ایران خالی از فراز و نشیب نبوده است. حماس در سال 2012، با راه افتادن اعتراضات در سوریه روابط خود را با سوریه قطع کرد و دفتر خود در دمشق را بست. این اقدام باعث شد که روابط حماس با تهران به سردی بگراید، هرچند هیچ گاه قطع نشد.

در سال 2017 که «اسماعیل هنیه» به ریاست دفتر سیاسی حماس انتخاب شد، او در پی تجدید نظر در نحوه تعامل حماس با ایران و سوریه برآمد.

به نظر می آید که در این میان ایران، امید بسیاری به ناامیدی و سرخوردگی مردم غزه بسته تا حماس فعالیت های ضد اسرائیلی خود را شدت بخشد. به خصوص که نفوذ ایران در غزه روز به روز در حال افزایش است. ضمن اینکه موضع شدید علیه اسرائیل در غزه با محبوبیت همراه است. نظرسنجی های تازه نشان می دهد که اکثریت مردم فلسطین معتقدند که کشورهای عربی از آنها دست کشیده اند.

اما ایران موضع خود در حمایت از فلسطین و مخالفت با پروژه های امریکا برای صلح میان فلسطین و اسرائیل و ارسال پول و سلاح برای فلسطینیان را تغییر نداد.

نزدیک شدن بیشتر حماس به تهران البته با خطرهایی همراه است. چون اسرائیل و ایالات متحده، حماس و جهاد اسلامی را گروه های تروریستی می دانند. اگر روابط حماس با ایران بیشتر شود، معلوم نیست اسرائیل دست به اقداماتی برای کاهش بحران در غزه و بهبود وضعیت معیشت در آن بزند.

علاوه بر این، نزدیک تر شدن به تهران باعث انزوای بیشتر حماس درمیان کشورهای عربی می شود. چون عربستان سعودی فعالیت های تبلیغی گسترده ای علیه سران حماس راه انداخته است و کشورهای عربی را به کاهش روابط با حماس تشویق می کند.

«محمود مرداوی»، عضو دفتر روابط ملی حماس، در گفت وگو با «المانیتور» روابط حماس با تهران را اینگونه توضیح داد که ایران حامی حماس است، اما در پی جلب حمایت حماس در نزاع با ایالات متحده نیست و انتظار موضع گیری از حماس ندارد.

در سوی دیگر، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، هم در پی یافتن متحدان و همپیمانان تازه برآمده است و در این راستا در پی جلب سرمایه از کویت و عراق برآمده است. عراق و کویت از کشورهایی بودند که حاضر به شرکت در نشست مقدماتی طرح امریکا برای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل در منامه نشدند.

در این راستا، «نبیل شعث»، مشاور ارشد محمود عباس، از 23 – 27 ژوئن به بغداد سفر کرد. سفری که احتمالا حامل پیغام هایی به ایران بود.

شعث در بغداد گفت: «فلسطینی ها مشکلی با ایران ندارند، ایران همیشه حامی مبارزات مردم فلسطین بود. با قدرت می کوشیم که روابطمان با تهران را تقویت کنیم. تهران را دشمن خود نمی دانیم. دشمن ما اسرائیل است. نمی خواهیم در اختلافات کشورهای عربی با ایران وارد شویم».

اما مصر در پی تهدیدهای امنیتی در شمال صحرای سینا وضعیت فوق العاده را در سراسر خاک خود تمدید کرد. مقامات دیپلماتیک در حکومت «عبدالفتاح السیسی» تلاش های بسیاری برای مصالحه میان فتح و حماس انجام داده اند تا از مشکلات ناشی از تحریم غزه بکاهند. مصر برای حل این اختلافات پیشنهادهایی را مطرح کرده که اگر عملی شود کمک بسیاری به بهبود معیشت فلسطینیان خواهد کرد.

فرستادگان مصری همچنین برای جلوگیری از تنش نظامی در پی قتل یک سرباز اسرائیلی در مرز غزه تلاش بسیاری کردند. مصر می کوشد که مانع هرگونه تنش در مرزهای خود شود.

همچنین مصر مشوق های اقتصادی مهمی برای غزه درنظر گرفته که طی چند روز آینده اجرایی می شود و شامل تسهیل در ورود مصالح ساختمانی برای ساخت بیمارستان در غزه و ساخت شهرک صنعتی در شرق غزه و تقویت شبکه برقی است که از اسرائیل به غزه برق می رساند.

احتمالا اینکه به جای هنیه، العاروری به تهران سفر کرده نتیجه ملاحظات ناشی از روابط با مصر باشد.  هنیه امیدوار بود که بتواند در سفر به ایران و ترکیه و قطر کمک های مالی دریافت کند. اما هرسه این کشورها در لیست سیاه مصر هستند. در هر حال مصر اجازه خروج هنیه از غزه را ندارد و در نتیجه این مأموریت به العاروری واگذار شد.

مسئله فلسطین از ارکان اصلی گفتمان سیاسی ایران از زمان انقلاب در این کشور بوده است. اما نفوذ تهران در میان نیروهای حاشیه ای فلسطینی، یعنی گروه هایی است که دربرابر اسرائیل شدت عمل نشان می دهند و به افراط گرایی شناخته می شوند. ازسوی دیگر مصر و اسرائیل و غرب می کوشند نفوذ این نیروهای حاشیه ای را کم کنند. لازمه این کار حمایت از تلاش های دیپلماتیک برای کاهش رنج مردم غزه است. وگرنه نفوذ ایران در غزه پایانی نخواهد یافت.