روسیه به فکر نقش آفرینی در آینده عراق

نویسنده: آلیسون فدریکا (تحلیلگر ارشد «آینده ژئوپولتیک»)

میدل ایست نیوز: جنگ در سوریه سبب شد که پیگیری روند بازسازی عراق به فراموشی سپرده شود. عراق در حال برخاستن از فجایع و خرابی های ناشی از جنگ چند ساله ایالات متحده و ظهور متعاقب داعش است و سایر کشورها سعی دارند در کمک به شکل دادن به آینده این کشور، شرایط را متناسب با منافع خود پیش ببرند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، هم در سفر خود به عراق و کردستان عراق در اوایل ماه اکتبر این مساله را مد نظر داشت.

برای روسیه، ایفای نقش در بازسازی عراق می تواند به معنای تحقق اهداف طولانی مدت در خاورمیانه باشد. اول اینکه عراق فرصتی را برای روسیه فراهم می کند تا نفوذ خود را در خاورمیانه برای سال های آتی تثبیت کند و همچنین این امکان را برایش فراهم می آورد تا به تدریج در امور منطقه ای اظهارنظر کند. روسیه در سال های اخیر روابط خود را با چندین کشور منطقه ای تقویت کرده و خود را به عنوان نوعی میانجی منطقه ای نشان داده است. برای نمونه، روسیه در سوریه از نفوذ و قدرت منطقه ای خود برای حفظ روابط با اسرائیل و ایران استفاده کرده است.

دوم اینکه به دست آوردن جایگاهی در عراق می تواند موقعیت روسیه را برای مقابله با تلاش های فزاینده رقبای منطقه ای یعنی ایران و ترکیه، بهبود بخشد. اما برای این منظور، روسیه باید خیلی زود عمل کند و به رغم محدودیت ها، شرایط را برای بازسازی عراق فراهم آورد.

رقابت کنندگان در عراق

روسیه در عراق به ویژه در بخش انرژی، رقبایی جدی دارد. تولید نفت یک منبع درآمد مهم برای دولت عراق به شمار می رود، اما مشکلات تولید برق مانع از توسعه اقتصادی عراق شده است. عراق می داند که برای بازسازی اقتصاد خود به سرمایه گذاری های گسترده نیاز دارد. در حقیقت، بازیگرانی از سراسر جهان در همین بخش سرمایه گذاری کرده اند.

ترکیه که پیشتر یک سری عملیات های نظامی گسترده در کردستان عراق انجام داده، اخیر با صادرات برق به عراق پس از «به روز رسانی» زیرساخت ها موافقت کرده است.

شرکت آلمانی زیمنس هم در میانه مرحله اول یک برنامه سه بخشی برای افزایش گنجایش 11 گیگاواتی تولید برق عراق است.

ایران هم که تامین کننده اصلی نفت عراق و صادر کننده برق به این کشور است و همین مساله سبب شده که ایالات متحده عراق را برای یافتن منابع جایگزین تحت فشار بگذارد.

روسیه هم می خواهد در بازارهای نفت عراق تاثیرگذار باشد و اگرچه نمی تواند این بازارها را به طور کامل تحت تسلط خود درآورد، اما می تواند با افزایش لوله کشی ها به عراق نقش بیشتری در مذاکرات تولید و سیاست های نفتی این کشور بگذارد. روسیه برای این منظور پروژه های نفتی را در عراق و به ویژه منطقه کردستان، تحت نظر گرفته است.

ورود زودهنگام ایران در عراق سبب نفوذ بیشتر این کشور شده و برخی موانع را برای ورود روسیه به عراق در بلند مدت به وجود آورده است. اگرچه روسیه و ایران به صورتی محتاطانه در سوریه همکاری کرده اند، اما در عراق ایران دست بالاتر را دارد و کنترل غیرمستقیم آن بر نیروهای شبه نظامی در عراق باعث ناراحتی روسیه می شود.

از جمله اقدامات ایران برای افزایش نفوذ منطقه ای تلاش برای ساخت یک مسیر زمینی از ایران به مدیترانه است که از عراق، سوریه و لبنان می گذرد. ایران در همین راستا زمان و منابع زیادی برای تقویت حضور خود در عراق صرف کرده است.

ایران با گروه های شبه نظامی شیعه که اکنون زیر چتر نیروهای بسیج مردمی (حشد الشعبی) گرد آمده اند، ارتباط نزدیکی برقرار کرده و از حمایت احزاب و نامزدهای سیاسی برخوردار است.

ایران همچنین قدرت تاثیرگذاری بر گذرگاه های مرزی و از این رو، تاثیرگذاری بر تجارت عراق را دارد، برای همین موفق شده جایگاه خود را به عنوان تامین کننده مهم انرژی برای عراق تثبیت کند.

با این حال، گروه هایی در داخل دولت عراق هستند که با نفوذ ایران مخالفند که از نمونه آنها می توان به ملی گراها اشاره کرد. البته عمل گراها هم هستند که حفظ روابط با رقبای ایران همچون ایالات متحده را ارزش می نهند. به عبارت دیگر، اگرچه ایران حضور و نفوذی قابل توجه در عراق دارد، اما تصمیم گیرنده نهایی نیست.

در همین حال، مناقشات بین ایالات متحده و ایران سبب شده که عراق در بین دو متحد نزدیک خود بماند و برای رهایی از این وضعیت، درصدد یافتن طرف سومی برآید که به آن در محافظت از منافعش کمک کند. روسیه با توجه به مسیری که در خاورمیانه در پیش گرفته است، در موقعیت مناسبی برای تحقق این هدف قرار دارد. اما مسکو برای جلب توجه بغداد یک ضرورت استراتژیک مهم تر دارد.

اگر روسیه نفوذ خود در خاورمیانه را به ایران یا ترکیه ببازد، آنگاه احتمال پیشروی هر یک از این کشورها به سمت منطقه قفقاز نیز وجود خواهد داشت. قفقاز یک منطقه میانی مهم برای روسیه به شمار می رود و ایران یا ترکیه می توانند در آنجا اعمال نفوذ کنند، روسیه چنین چیزی را تهدیدی مستقیم برای خود تلقی خواهد کرد. از این رو، حضور در خاورميانه برای روسيه به معنای حفظ نفوذ در حوزه هاي رقیب و دور نگه داشتن منابع و توجه آنها از قفقاز است.

نقش روسیه

روسیه در رابطه با شرایط تاثیرگذاری بر روند بازسازی عراق گزینه های محدودی دارد. تلاش های دیپلماتیک مسکو برای نفوذ سیاسی در بغداد هنوز به طور کامل نتیجه نداده است. گزینه نظامی هم چندان مناسب نیست چرا که افزایش ناآرامی های اجتماعی به بی ثباتی در عراق انجامیده و در چنین شرایطی کمپین نظامی هم پر هزینه می شود و هم واکنش های شدید اجتماعی را بر می انگیزد. از این رو، تنها زمینه ای که روسیه می تواند روی آن متمرکز شود، انرژی است.

بخش انرژی عراق به تخصص روسی نیاز دارد. در حقیقت، برنامه های روسیه برای عراق تازه در حال شکل گیری هستند و زمینه آنها از سال گذشته فراهم شده است. از آن زمان تا کنون مبادلات و گفت و گوهای روسیه و عراق از صرف مذاکره به امضای توافقنامه پیشرفت داشته است.

خارج از بخش انرژی، عراق همچنین به خرید سامانه دفاع هوایی اس 300 از روسیه ابراز تمایل کرده است.

تلاش های روسیه در خاورمیانه نهایتا در دو نیاز اصلی این کشور ریشه دارند: اولی ممانعت از به چالش کشیده شدن نفوذ روسیه در منطقه قفقاز توسط ایران و ترکیه است و دومی به دست آوردن نفوذ بیشتر در تولید نفت و صادرات آن.

زمان بندی اقدامات اخیر روسیه و احتمال فزاینده اثربخشی آنها مستقیما با افزایش فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی بر ایران ارتباط دارد. تلاش ها برای استفاده از موقعیت در روند بازسازی عراق تا چندین سال ادامه خواهد داشت و اقدامات اخیر مسکو برای نفوذ در عراق نشان می دهد که به دنبال بهره بردن از این موقعیت است.