فوریت در حال ظهور در عراق؛ اردوگاه زندان های رها شده یک تهدید افراط گرایی

نویسنده: تاناسیس کمبانیس

میدل ایست نیوز: مرگ ابوبکر بغدادی، سرکرده داعش، حاکی از پایان یک دوره مخرب فعالیت های این گروه افراطی تروریستی، است. بغدادی خلیفه یک خلافت خودخوانده در سرزمین شام (اراضی سوریه و عراق) به وسعت بریتانیای کبیر بود که آخرین عناصر باقی مانده از آن تا ماه مارس توسط ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده پاکسازی شدند. سرکرده داعش در طی خلافت کوتاه مدت خود دستور کشتار هزاران نفر را صادر کرده و میلیون ها نفر را به وحشت انداخته بود. اما قتل او که در جریان عملیاتی دقیق صورت گرفت، بحران داعش را به طور کلی از بین نبرده است. جدای از عناصر غیرفعال داعش که زیرزمینی به فعالیت خود ادامه می دهند، یک بحران گروهی هم وجود دارد که می تواند دست کم برای ثبات عراق، یک تهدید اساسی امنیتی باشد.

پس از سقوط داعش و پایان خلافت ارضی آن، حدود نیم میلیون مرد، زن و کودک در اردوگاه های بی خانمان ها در عراق رها شدند. مقامات عراق اکنون این افراد را «خانواده های داعش» می نامند؛ با این حال، همین مقامات عراقی آشکارا اذعان دارند که بیشتر این افراد بی خانمان احتمالا ارتباط چندانی با داعش نداشته و ندارند. تا زمانی که افراد باقی مانده در این اردوگاه ها آزاد یا در نظام قضایی محاکمه و مجرم شناخته شوند، همچنان تهدیدی فزاینده برای امنیت، دولت داری و نظام قضایی در سراسر عراق و به ویژه مناطقی که داعش هنوز در آنها حامی و هوادارانی دارد، خواهند بود. هرچه که این افراد برای مدت طولانی تری در برزخ فیزیکی بمانند، احتمال احیای داعش بیشتر می شود.

متاسفانه دولت عراق همواره با فوریت های دیگری مواجه بوده که باید به آنها رسیدگی می کرده است. در حال حاضر، مساله تظاهرات کنندگان در جنبشی بزرگ و ملی مطرح است که تغییر دولت در بغداد و پایان فساد اقتصادی را خواستار هستند. سال گذشته هم تجمعات اعتراض آمیز به آب آشامیدنی مسموم بود که به ناآرامی گسترده در بصره انجامید. پیش از آنهم فوریت دولت عراق چیره شدن بر داعش بود. با توجه به این همه مشکلاتی که وجود داشته و دارد، بغداد انگیزه و زمان زیادی برای رسیدگی به مساله صدها هزار سنی بی خانمان در مناطق رهایی یافته از اشغال داعش ندارد و تا زمانی که این افراد بی خانمان خودشان به فوریت تبدیل نشوند، شرایط همینطور خواهد ماند.

برزخی روی زمین

درباره پارتیزان های داعش که در اردوگاه الهول (در شمال سوریه) و دیگر اردوگاه ها در سراسر مرز عراق با سوریه دستگیر شده اند، جنگجویان جان سخت، تبلیغ کنندگان و داوطلبان خارجی که برای پیوستن به این گروه تروریستی هزاران کیلومتر سفر کرده اند، مطالب زیادی نوشته شده است. اما در مقابل، به دسته افراد غیرنظامی گرفتار و رها شده در اردوگاه های عراقی توجهی نشده و این در حالی است که شمار این افراد خیلی بیشتر از زندانی های سوری است. این «خانواده های داعش» افرادی محلی عمدتا از روستاهای واقع در غرب و شمال غربی عراق هستند. بسیاری از آنها در سال های اول ظهور و قدرت گرفتن داعش که اوج آن در زمان تبدیل موصل به پایتخت خلافت (سال ۲۰۱۴) بود، مجبور به ترک خانه های خود و زندگی در پناهگاه ها شده اند. باقی آنها هم پس از بازپس گیری اراضی تحت اشغال داعش توسط نیروهای عراق در سال ۲۰۱۷ از اردوگاه های پناه جویان سر درآورده اند.

نیروهای دولت عراق و متحدان آنها در جریان جنگ علیه داعش و در فاصله زمانی کوتاهی پس از آن، رد جنگجویان شناخته شده داعش و دیگر مجرمان را زدند و آنها را به نظام قضایی یا زندان ها تحویل دادند. در این بازه زمانی هزاران نفر از اعضای داعش و افراد مظنون به عضویت در این گروه اعدام شدند. «خانواده های داعش» افرادی هستند که از فاز اول اقدام علیه اعضای این گروه تروریستی باقی مانده اند. آنها فضایی خاکستری بین افراد غیرنظامی و افراد مظنون به عضویت در گروه را اشغال کرده اند و قضاوت و تصمیم گیری درباره آنها به تلاش و منابع نیاز دارد. نبود این دو عامل سبب شده که این افراد ۵ سال را در برزخی در کویر بگذرانند.

برخی مقامات عراقی امیدوارند که بتوانند هرچه سریع تر روند رسیدگی به این افراد بی خانمان را آغاز کنند تا بتوانند افراد بی گناه را به خانه هایشین بفرستند و آنهایی که مظنون به فعالیت به عنوان اعضای داعش هستند را شناسایی و محاکمه کنند. با این حال، این افراد توانایی تشخیص اینکه کدام یک از افراد بی خانمان ساکن اردوگاه ها یک تهدید واقعی برای امنیت عراق هستند را ندارند. محمد الحبوسی، رئیس مجلس عراق، در ماه اوت موفق شد بیش از ۱۰ هزار خانوار بی خانمان را به خانه هایشان بازگرداند، اما شناسایی بی گناهان از مظنونین در بهترین حالت روندی فراواقعی بود.

اما جدای از یک عده اندک، بیشتر مقامات عراقی تمایل چندانی به رسیدگی به «خانواده های داعش» ندارند. تمرکز این مقامات صرفا باقی ماندن در موضع قدرت است؛ اگر زمانی هم درباره دولت داری سخن بگویند، قصدشان در اولویت قرار دادن کمک به افرادی است که با داعش جنگیده اند یا در حکومت وحشتناک این گروه تروریستی زیسته اند و هنوز به خدمات و حقوق اولیه دسترسی ندارند. به زبان ساده، آنها نمی خواهند منابع دولت را برای رسیدگی به جمعیتی تلف کنند که مظنون به عضویت در داعش هستند؛ ترجیح آنها این است که این جمعیت را به حال خودشان رها کنند و آنها را به درس عبرتی برای باقی افرادی که فکر پیوستن به داعش در آینده از ذهنشان می گذرد، تبدیل سازند. یکی از مشاوران رئیس جمهوری عراق در این باره گفت: «ایالات متحده راه و رسم خود را در گوانتانامو دارد؛ چرا عراق باید متفاوت از آن عمل کند؟»

(این مطلب ادامه دارد)