سیاسی

نظام مشکل دار سیاسی عراق از عوامل تحریک اعتراض های خیابانی

دور اخیر اعتراض ها که بزرگ ترین تظاهرات در دوران پس از حمله ایالات متحده به این کشور به شمار می روند، ظاهرا بدون رهبری مشخصی برگزار شده اند و فشارهای سیاسی واکنش نشان نمی دهند.

نویسنده: فیصل ال یفایی

میدل ایست نیوز: تظاهرات کنندگان عراقی وحشت زده از فساد، نرخ بالای بیکاری و خدمات بد عمومی اخیرا اعتراض های خود به دولت را به خیابان ها کشاندند. نیروهای امنیتی در مواجهه با آنها از مهمات واقعی استفاده کردند و این به کشته و زخمی شدن شمار قابل توجهی از تظاهرات کنندگان منجر شد. در همین حال، نخست وزیر عراق به تحقیقات درباره این خشونت ها وعده داد و سازمان ملل متحد همه طرفین را به خویشتن داری دعوت کرد.

این توصیف صحنه ای از ناآرامی های اخیر در بغداد و دیگر شهرهای عراق نبود، بلکه صحنه ای از تابستان 2018 در بصره و زمانی بود که این شهر بندری در جنوب عراق به صحنه تظاهرات گسترده تبدیل شد. اما به رغم گذشت یک سال از این اتفاقات، در حالی که عراق کابینه جدیدی دارد، نخست وزیر جدید و حتی نماینده سازمان ملل جدیدی دارد، داستان هنوز همان است. این دور اخیر اعتراض ها که بزرگ ترین تظاهرات در دوران پس از حمله ایالات متحده به این کشور به شمار می روند، ظاهرا بدون رهبری مشخصی برگزار شده اند و فشارهای سیاسی واکنش نشان نمی دهند.

رهبران سیاسی برای برانگیختن نوعی واکنش بسیار تلاش کرده اند. نخست وزیر در بیانیه ای تلویزیونی به سمت مصالحه پیش رفت و تظاهرات کنندگان را «برادران» خطاب کرد و کمک هزینه مسکن و پرداخت وام به جوانان را وعده داد. اما اینها هیچ تاثیری در آرام کردن اوضاع نداشتند. حتی مقتدی صدر، رهبر بزرگ ترین گروه در پارلمان و کسی که در نتیجه پشتیبانی تظاهرات کنندگان سال گذشته اکنون قدرت سیاسی قابل توجهی دارد، نیز نمی دانست باید چه کند. او نهایتا استعفای نخست وزیر را خواستار شد. اما انتخابات جدید پاسخ درستی به مشکلات نیست. مجلس جدید هم تاثیری ندارد. تظاهرات سال گذشته در بصره نهایتا به انتخابات و مجلس جدید انجامیدند، اما هیچ تغییر اساسی در شرایط ایجاد نشده است.

تظاهرات کنندگان به معنای واقی از سیاست گذاران فراری هستند. فساد چنان نهادینه شده و سیاست عراق چنان وابسته به معاملات پشت پرده است که فقط یک حزب سیاسی با اختیارات قابل ملاحظه می تواند حقیقتا شرایط را تغییر دهد. اما اختیارات قابل ملاحظه دقیقا همان چیزی است که نظام سیاسی عراق به شدت در برابر آن مقاومت می کند. و مشکل هم دقیقا همین جاست: معترضان به دنبال گرفتن امتیازاتی نیستند که سیاستمداران یا نظام سیاسی عراق قادر به اعطای آنها باشند. این نظام سیاسی عراق است که به مشکل تبدیل شده و تظاهرات کنندگان عراقی به دنبال خلاصی از آن هستند.

نظام سیاسی کنونی که پس از حمله تحت رهبری ایالات متحده به عراق در سال 2003 ایجاد شد، بر مبنای توزیع قدرت و عدم تمرکز قدرت کار می کند تا ظاهرا مشکلات پیشین اقتدارگرایی و تمرکز قدرت در دوران صدام حسین را برطرف سازد؛ اما این نظام در مقابل، به یک آرایش فرقه ای در کشور انجامیده است. نظام سهمیه ای که وزارتخانه ها را در خطوط فرقه گرایی تقسیم می کند، به ایجاد صفی از سیاست گذاران انجامیده که وفاداری آنها به بخش های سیاسی فرقه ای است که سبب شده آنها روی کار بیایند.

در دوران پس از حمله ایالات متحده، منتقدین به این مساله اشاره کرده بودند که نظامی مبتنی بر قومیت و فرقه همانند آنچه در لبنان وجود دارد، یا به تشکیل دولت های ضعیف کوتاه مدت می انجامد یا فلج سیاسی. در عراق هر دو اتفاق افتاد. اما به نظر می رسید که بهای قابل قبولی برای جبران اشکالات دوره صدام و به ویژه سلطه بیش از اندازه سنی ها به بهای آسیب دیدن اکثریت شیعه و کردها، است.

یک سخنگوی دولت عراق با اشاره ای غیرمستقیم به گروه های شبه نظامی تحت حمایت ایران، «دست بدخواهان» را در کشته شدن مترضین مقصر دانست و چنین واکنشی را به تظاهراتی که سیاسی نبودند، نامناسب دانست. در حقیقت، تظاهرات عراق با دیگر تظاهرات در سراسر جهان که با درخواست فرصت اشتغال و دستمزد مناسب برگزار شده و می شود، تفاوت چندانی نداشته است. حدود 20 درصد از افراد زیر 25 سال در عراق بیکار هستند و بسیاری هم در مشاغلی پایین تر از سطح تحصیلات و مهارت خود کار می کنند.

تفاوت عراق با دیگر نقاط جهان این است که این کشور در نتیجه حمله 2003 ایالات متحده و پس از آن جنگ علیه داعش از هم فرو پاشیده و آغازی بسیار بی ثبات داشته است. نظام سیاسی مصمم است در برابر تهدیدهای سیاسی ثبات خود را حفظ کند حتی اگر بهای آن سیاست گذاری حقیقی باشد. اما مقیاس گسترده تظاهرات نشان می دهد که این طرز فکر برای عموم قابل باور و قابل پذیرش نیست. تظاهرات امسال ادامه اعتراضاتی است که سال 2015 آغاز و تقریبا هر سال به دلیل ناامیدی و نگرانی درباره کمبود خدمات عمومی مانند آب تمیز و برق برای تهویه مطبوع برگزار شده است. اما امسال جرقه ای که برای شروع این اعتراض ها لازم بود، اتفاقی سیاسی بود: عبدالوهاب السعدی، ژنرالی که فرماندهی جنگ علیه داعش را بر عهده داشت، ظاهرا پس از اعمال فشار از سوی گروه حامی ایران از کار برکنار شد. اما تظاهرات تقریبا هیچ ارتباطی به سیاست های حزبی نداشت و این عدم ارتباط را می شد در اینکه تقریبا دفاتر همه احزاب سیاسی مورد حمله قرار گرفتند، مشاهده کرد.

در حقیقت، اگر اعتراضات سیاسی بود احتمال تغییر در شرایط وجود داشت. پس از انتخابات پارلمانی ماه مه سال گذشته حدود 7 ماه طول کشید تا کابینه ای بر مبنای توازن قدرت قومی و فرقه ای تشکیل شود که عملا فلج است و قادر به تصمیم گیری نیست. این مشکل اساسی نظام سیاسی عراق است و مساله ایست که عادل عبدالمهدی، نخست وزیر، به راحتی و به تنهایی توانایی حل آن را ندارد. او گفته آماده است تا ساعت ها با معترضان دیدار کند و به شکایات آنها گوش فرا دهد. اما حتی اگر با آنها دیدار کند، به طور قطع از آنچه که آنها می خواهند بگویند خوشش نخواهد آمد. به علاوه، او توانایی برآورده کردن خواسته های آنها را نیز ندارد. تظاهرات کنندگان عراقی اصلاحات ریشه ای و اساسی در نظام سیاسی می خواهند و همه آنچه که عبدالمهدی می تواند به آنها بدهد تغییراتی سطحی است.

در فرانسه، جنبش جلیقه زردها نوع دیگی از تظاهرات گسترده بدون رهبری بود که با اهداف مشخص آغاز شد و با افزایش درخواست های بسیاری که نظام سیاسی قدرت تحقق آنها را نداشت، ادامه یافت. جلیقه زردها هم مانند تظاهرات کنندگان عراقی تغییر در نظام سیاسی را خواستار هستند و بغداد در واکنش به این خواسته ها با همان محدودیت های پاریس مواجه است: خواسته های جنبش اعتراضی آنقدر زیاد، گسترده و دور از دسترس است که پاسخ به آنها به دلیل نبود ابزار مورد نیاز و عدم توانایی دولت ممکن نیست. در چنین شرایطی، معترضان تنها یک گزینه دارند: یا به تاکید بر خواسته های خود ادامه می دهند یا کلی دست از خواسته های خود می کشند. ادامه اعتراض ها به معنای ادامه تاکید بر لزوم تحقق تغییر و تحولات دلخواه آنهاست که البته در نظام سیاسی عراق و فراتر از آن سناریوی بعیدی به نظر می رسد. بدین ترتیب، تنها گزینه عقب نشینی است که اگرچه ناامید کننده است، اما همچنین این معنا را می دهد که معترضان می تواند یک روز دیگر یا حتی یک سال دیگر مبارزات خود را از سر بگیرند.

منبع
آسیا تایمز

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا