اما و اگرهای موفقیت «محمد توفیق علاوی» برای تشکیل دولت جدید

میدل ایست نیوز: «فرهاد علاء الدين»، نویسنده و کارشناس امور سیاسی و مشاور رئیس جمهورd سابق عراق طی یادداشتی به بررسی شانس «محمد توفیق علاوی»، نخست‌وزیر مامور به تشکیل کابینه این کشور در سایه پارامترهای داخلی و خارجی پرداخته است.

وی می نویسد:
همزمان با آغاز شمارش معکوس برای معرفی دولت پیش‌روی عراق، اخیرا دایره بگومگوهای سیاسی در زمینه‌ها و سطوح مختلف میان اغلب ناظران و تحلیلگران گسترش یافته است و این کشمکش‌های سیاسی بر پارامترهای فشار داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی بر علاوی در زمینه ترکیب و رویکردهای دولت جدید به منظور برون‌رفت از بحران کنونی تاکید دارد، در مقابل همه شاخص‌ها نشانگر آن است که علاوی در آستانه معرفی دولت آتی عراق قرار دارد.

این بگومگوهای سیاسی همزمان با اخبار تقریبا موثقی مطرح می شود که نشان می دهد علاوی در حال حاضر سرگرم آخرین چینش‌ها و اعمال تغییرات در کابینه دولت متبوع خود است اما طبق اظهارات افراد نزدیک به علاوی، وی شناخت کافی از وزرای پیشنهادی خود ندارد و درصدد است شکل کابینه اعلام نشده خود را به صورت کامل تغییر دهد تا این چنین بتواند به جای وزرای پیشنهادی احزاب، نامزدهای دیگری را طبق معیارهای خود انتخاب کند، این دگرگونی ناگهانی علاوی موجب برانگیخته شدن خشم شماری از رهبران سیاسی شده است که اعلام کرده ‌اند به جای مشارکت و حمایت از دولت علاوی به سمت گزینه اپوزیسیون گام خواهند برداشت.

آیا علاوی می تواند از سد پارلمان گذر کند؟

سوالاتی پیرامون قدرت و توان علاوی در عبور از سد پارلمان و کسب رای‌ اعتماد آن مطرح است؛ موضوعی که ذهن بسیاری از تحلیلگران و ناظران امر را به خود مشغول ساخته است. برخی بر این باور هستند که علاوی اکنون میان سندان و چکش قرار دارد؛ چکش همان تعهداتی است که وی روز اعلام نامزدی نخست‌وزیری‌اش، قول انجام آن را به تظاهرات‌کنندگان داد، تعهداتی که برخی آن را، فهرست آرزوها لقب می دهند که امکان تحقق آن در شرایط فعلی وجود ندارد، سندان نیز همان درخواست گروه‌های سیاسی برای گرفتن «حق و سهمیه انتخاباتی» خود در دولت آتی است که بدون توجه به مطالبات مردم به‌پاخاسته عراق مطرح می شود.شایان ذکر است که این احزاب و گروه‌های سیاسی هستند که باید به واسطه فراکسیون‌های خود در پارلمان به دولت علاوی رای اعتماد دهند، از این رو نخست‌وزیر مامور به تشکیل کابینه نیازمند دلجویی از این احزاب برای کسب رای اعتماد است و به همین خاطر علاوی نمی تواند اراده و خواست احزاب یادشده را مورد بی‌توجهی قرار دهد و به سلامت از سد پارلمان عبور کند.

دیدگاه ناظران امر درباره موفقیت علاوی در تشکیل دولت متفاوت است، اما در این میان برخی از تحلیلگران معتقدند که عوامل و فاکتورهای بسیاری وجود دارد که ماموریت علاوی را در تشکیل دولت و عبور از سد پارلمان را تسهیل می کند، این عوامل به شرح ذیل است:

1:شیطانی که می شناسی!

احزاب سیاسی شیعی نزدیک به دو ماه برای دستیابی به نامزد توافقی زمان سپری کرده اند، به طوری که رئیس جمهوری پیشتر نامزدهای رسمی ائتلاف الفتح را نپذیرفت و این امر احزاب مذکور را وادار کرد تا به دنبال نامزدی توافقی باشند، نامزدی که رضایت طرف‌های سیاسی را پشت سر خود داشته باشد که در نهایت این گفت‌وگوها به دو اسم منتهی شد، «مصطفی الکاظمی»، رئیس دستگاه اطلاعات و «محمد توفیق علاوی»،وزیر سابق ارتباطات. ائتلاف الفتح بالاخره بر سر حمایت از علاوی به اتفاق نظر رسید.

در همین رابطه، قانون اساسی عراق طبق ماده 76 این آزادی عمل را به رئیس جمهوری می‌دهد که در صورت ناکامی نامزد رسمی در تشکیل دولت طی 30 روز، خود شخصیتی را که مناسب می داند، برای تشکیل دولت معرفی کند، این امر بدان معناست که برهم صالح قادر خواهد بود در صورت شکست علاوی، شخصیت مورد نظر خود را برای تشکیل دولت آتی نامزد کند، این آزادی عمل رئیس جمهور در انتخاب نامزد نخست‌وزیری نگرانی و بیم فراکسیون‌های شیعی را بیشتر از دیگر گروه‌ها برانگیخته است چرا که این فراکسیون‌ها دیگر به سادگی نمی توانند انتخاب رئیس جمهوری را تحت الشعاع قرار دهند و چه بسا شخصی نامزد نخست‌وزیری شود که باب میل‌ آنها نیست، از این رو احزاب سیاسی طبق ضرب المثل انگلیسی عمل می کنند که می گوید: «شیطانی که می شناسی بهتر از فرشته‌ای است که نمی شناسی!»

2: تداوم وضعیت آشوب

ناظران امر تاکید دارند که فرصت موفقیت علاوی با افزایش فشارها بر احزاب سیاسی برای عمل به وعده‌های خود در زمینه اصلاحات، افزایش می یابد چرا که این احزاب به سادگی نمی‌تواند به سیاست وقت‌کشی و تعلل خود ادامه دهد زیرا فشارها همزمان با گذشت زمان می تواند به نتایج ناگوارتری برای احزاب سیاسی بیانجامد و آنها را هر چه بیشتر از کانون قدرت دور کند.

از همین رو، جنبش اعتراضی پس از اعلام آتش‌بس میان طرفداران جریان صدر و نمایندگان معترضان و تحصن‌کنندگان، پویایی و تحرک بیشتری به خود گرفت و هزاران دانشجو وارد میدان تظاهرات شدند، این اقدام می تواند شاخصی برای افزایش روند مطالبات اصلاح‌خواهانه باشد که در آینده نزدیک می تواند به عامل فشاری تاثیرگذار و غیرقابل پیش‌بینی بر طبقه سیاسی حاکم تبدیل شود و آنها را به وادار به انجام اصلاحات مطلوب کند.

3:نگرانی قشر شیعی

جای هیچگونه شک و تردیدی نیست که جوانان شیعی از آغاز تظاهرات تا به امروز رهبری و هدایت اعتراضات را در همه شهرهای مرکزی و جنوبی عراق برعهده داشته اند و بدیهی است که بیشترین قربانیان تلاش‌های سرکوب‌گرانه هم از میان این جوانان بوده، از همین رو دشوار است که این خونریزی‌ها به همین صورت ادامه پیدا کند و به زد و خورد و جنگ داخلی قابل پیش‌بینی در داخل طیف شیعی کشیده نشود به ویژه آنکه درکنار انتشار گسترده سلاح، گروه‌های مسلح شیعی بسیاری در میان طرفین حضور دارد که باید به این موارد، وجود عشایر مسلح را هم افزود که سلاح‌های سبک و حتی سنگین در اختیار دارند و در صورت خارج شدن وضعیت از کنترل، شاهد گروه‍ های مسلحی خواهیم بود که هر یک تلاش می کند از فرزندان منطقه و عشیره خود حفاظت کند و در میانه جنگی خانمان‌سوز برای تسلط بر مناطق تحت نفوذ تلاش خواهد کرد.

رهبران شیعی کاملا از حجم خظرات کنونی و آینده در صورت تداوم روند کنونی آگاه هستند و معتقدند که انتخاب دولت جدید می تواند در آرام‌سازی اوضاع پرتنش و وخیم کنونی و بازاندیشی در راهبرد آتی نقش‌آفرین باشد.

در همین راستا، مرجعیت تشیع با اعلام نقشه‌راهی خواهان تشکیل دولت جدید به عنوان گامی در جهت برگزاری انتخابات زودهنگام شد و در خطبه‌های نماز جمعه اخیر اعلام کرد که اظهارنظری درباره ترکیب دولت آتی نخواهد داشت، امری که نشان می دهد مرجعیت تمایل دارد دولت جدید به دور از کارشکنی‌ها تشکیل شود زیرا آنچه نزد مرجعیت مهم است، گذر از مرحله کنونی است.

4: عامل ایران

عراق همواره در راهبرد ایران در خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای داشته است چرا که بغداد دروازه اقتصادی تهران و نخستین بازار تجاری این کشور به شمار می رود همچنین عراق نقش غیرقابل انکاری در توسعه نفوذ ایران در سوریه و لبنان برعهده دارد و از همه مهم‌تر، در مرحله کنونی در سایه تحریم‌های اعمالی امریکا علیه ایران و پیامدهای تاثیرگذار آن، عراق تنفس‌گاه ایران به محسوب می شود و نیز دو کشور جدای از مناسبات اقتصادی و تجاری مذکور، دارای پیوندها و مشترکات مذهبی و دینی هستند همچنین ایرانی‌ها بر این باور هستند که در دفاع از عراق در برابر حملات داعش نقش غیرقابل انکاری ایفا کردند، از همین رو هنگامی که شعارهای ضد ایرانی در خیابان‌های نجف و کربلا به گوش مقامات ایرانی می رسد باید عمیقا درباره علل و ریشه‌های این تحولات بیاندیشند.

شهادت ژنرال قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در حمله موشکی امریکا منجر به وجود آمدن شکافی گسترده در سیاست ایران نسبت به عراق شد که نمی توان به آسانی و سرعت آن را رفع کرد تا ایران بتواند با همان سازوکار گذشته، برنامه خود را پیش برد.

در همین رابطه، تهران نیازمند زمان است تا بتواند خود را بازیاید و به سیاست‌های خود در عراق را سامان دهد، از همین رو، ایران نیاز مبرمی به حمایت از دولت جدید در مرحله کنونی دارد و نیک می داند که این حمایت، بازده بیشتری از مخالفت با آن خواهد داشت.

5:موضع جامعه بین الملل

با وجود آنکه تایید علنی جامعه جهانی از نامزدی علاوی کمرنگ بود اما نشانه‌ها و پالس‌هایی را می توان در تماس‌ها و دیدارهای جاری پیدا کرد که نشانگر حمایت پشت پرده طرف‌های بین المللی از علاوی و تمایل‌شان برای موفقیت علاوی در ماموریت تشکیل دولت و اجرای برنامه‌های اعلام شده برای برون‌رفت از بحران کنونی است.

جامعه جهانی برای تحقق برنامه‌های اعلامی علاوی، از وی حمایت خواهد کرد اما تمایل ندارد که حمایت خود را علنی کند زیرا بیم دارد دولت آتی نتواند به برنامه‌های مذکور جامه عمل بپوشاند، حمایت جامعه جهانی امری بسیار حائز اهمیت برای نخست وزیر آتی است تا این چنین گروه‌های نظامی و سیاسی فکر نکنند که می تواند در سایه نبود حمایت بین المللی در تشکیل دولت کارشکنی کنند.

6:مخالفت کُردها و اهل سنت

برخی از فراکسیون‌های کُرد و اهل سنت خواهان حضور پررنگ در دولت آتی هستند همچنین بر حق خود در انتخاب برخی وزرا اصرار دارند، علاوی هم در همین راستا تمام تلاش خود را بکار بسته است تا کُردها و رهبران گروه‌های اهل سنت را به با دیدگاه‌های خود اقناع و همراه سازد، شخصیت های نزدیک به وی معتقدند که وی می تواند دو طیف یاد شده را برای حمایت از دولت متبوعش متقاعد سازد، از همین رو، دیگر گروه‌های مخالف اهل سنت یا کُرد فایده‌ای برای آنها دربر نخواهد داشت و سرانجام به این نتیجه خواهند رسید که توافق و تفاهم با دولت جدید بهتر از مخالفت با آن است.

با توجه به شش مورد پیش‌گفته به این نتیجه‌بندی می رسیم که علاوی در صورتی که وضعیت استثنائی پیش‌بینی نشده‌ای رخ ندهد، قادر خواهد بود دولت جدید را تشکیل دهد یا اینکه احتمال دارد وی تصمیمی ناگهانی برای عقب‌نشینی از تشکیل دولت بگیرد یا با تلاش‌های کارشکنانه مقابله کند و در بدترین سناریو در مسیر انتخاب شخصیت‌های نامقبول نسبت به گروه‌های سیاسی حاکم بر سپهر سیاسی عراق گام برخواهد داشت که در این حالت در کسب رای اعتماد با ناکامی مواجه خواهد شد.

علاوی که در دوم ماه جاری مامور به تشکیل دولت عراق شد و تا سوم ماه مارس آتی فرصت دارد کابینه پیشنهادی خود را برای کسب رای اعتماد به پارلمان معرفی کند، اما با وجود داشتن فرصت، منابع آگاه اعلام کرده اند که وی اکنون آماده معرفی دولت در پایان هفته جاری است و این بدان معناست که رئیس پارلمان در صورت معرفی کابینه باید درخواست تشکیل جلسه فوق العاده پارلمان را طی دو روز باقی مانده هفته ارائه دهد.

پیش‌بینی می شود که رای‌گیری ابتدا به صورت جداگانه و سپس برای همه کابینه و برنامه دولت انجام شود اما در پایان باید اشاره کرد که کشور تاب تعلل و وقت‌کشی بیش از این را ندارد و در صورت عدم تشکیل دولت، شاهد آشوب و پیچیده‌تر شدن صحنه سیاسی عراق خواهیم بود.