چه شد که دستگاه اطلاعات امریکا در پرونده عربستان شکست خورد؟

میدل ایست نیوز: در 21 نوامبر 2017، «بروس ریدل»، نیروی بازنشسته شورای امنیت ملی و دستگاه اطلاعات امریکا، در سخنانی در مرکز مطالعات بروکینگز مطالبی را بیان کرد که برای همه بهت آورد بود. او که به مدت 40 سال پرونده های مربوط به عربستان را پیگیری می کرد از بسیاری از اسرار اقتصاد و دیپلماسی و سیاست داخلی عربستان اطلاع دارد و هدف او از این سخنرانی یادآور شدن دو نکته به مهم ترین متحد امریکا در خاورمیانه عربی بود.

نخست اینکه عربستان اخیرا شاهد تغییری نگران کننده بوده است چون سیاست های آن که پیشتر قابل پیش بینی بود از سال 2014 پر افت و خیز و پیش بینی ناپذیر شده است.

نکته دوم اینکه به نظر می آید کاخ سفید تصمیم گرفته که از رهبران فعلی عربستان حمایت کامل کند بی آنکه تلاشی جدی برای شناخت و درک سیاست های آنها به خرج دهد. به گفته ریدل، دونالد ترامپ به عربستان در سیاست های داخلی و خارجی چک سفید امضا داده است و این باعث شده که سیاست امریکا در عربستان تا حد زیادی پرریسک باشد.

عربستان سعودی که در بهار سال جاری پس از یک بازی نفتی ویرانگر با روسیه شوک های کم سابقه ای به اقتصاد جهان وارد کرد و باعث شد که همزمان با پیامدهای اقتصادی شیوع ویروس کرونا، قیمت جهانی نفت هم به سطحی کم سابقه سقوط کند.

بسیاری از تحلیلگران آشنا با تحولات عربستان، مانند بروس ریدل، هشدار می دهند که نحوه تعامل دولت ترامپ با محمد بن سلمان به همان ترتیب است که دولت «باراک اوباما» با «محمد بن نایف» تعامل می کند. یعنی مبنای تعامل هر دوی آنها اطلاعاتی بوده که دستگاه اطلاعات مرکزی امریکا با سیاست بازی بسیار در اختیار کاخ سفید نهاده و احتمالا بسیاری اطلاعات را تعدیل کرده است.

این نحوه سیاست گذاری امریکا تا حد زیادی مایه نگرانی است، زیرا محمد بن سلمان در این مدت مشکلات بسیاری برای دولت امریکا ایجاد کرده است، از کشاندن امریکا به باتلاق یمن تا قتل فجیع «جمال خاشقجی»، و تنش در بازارهای نفت و نرد دوستی باختن با دشمنان امریکا، ازجمله روسیه و چین و ایران.

تعامل امریکا با عربستان همواره براساس جمع آوری اطلاعات امنیتی برای تعیین انگیزه ها و تحولات داخلی عربستان بوده است. به خصوص که عربستان کشوری فاقد معیارهای شفافیت داخلی یا حد اقل های بازرسی خارجی است.

علاوه بر این، در حال حاضر پادشاه عربستان در 84 سالگی به سر می برد و درباره توانایی های وی در مدیریت همه مسائل کشور بحث و تردیدهای فراوانی است. این وضعیت باعث شده که ولیعهد قدرت اصلی را در کشور به دست داشته باشد. در چنین شرایطی امریکا بیش از هر زمان به دستیابی به اطلاعات موثق درباره تحولات داخلی عربستان نیاز دارد.

منتقدان این سیاست امریکا همیشه بر این نکته انگشت نهاده اند که مدیران دستگاه اطلاعات مرکزی امریکا در جمع آوری و ارائه اطلاعات درباره عربستان رویکردی سیاسی پیش رفته اند و هر آنچه را با دیدگاه خودشان متناسب نبوده فیلتر کرده اند.

این روش همچنان ادامه دارد و در این راستا «مایک پومپئو»، وزیر خارجه امریکا، از مقامات وزارت خود خواست که برای بستن قرارداد 8 میلیارد دلاری فروش سلاح به عربستان کنگره را دور بزنند و توجیه های لازم در این باره را فراهم کنند.

سیاسی کردن فعالیت اطلاعاتی برای پنهان نگه داشتن واقعیت لزوما به صورت مستقیم انجام نمی شود. بلکه گاه به این طریق است که طرح از پرسش های مشخص خودداری می کنند و این همان تأثیری را دارد که تغییر دادن واقعیت ها. مثلا هیچ وقت این حالت رخ نداده که رؤسای جمهور امریکا در پی تدوین سندی تحلیلی براساس اطلاعات و شواهد دستگاه های گوناگون اطلاعاتی درباره مسائل عربستان برآیند و همواره فقط به یک کانال بسنده کرده اند.

واشنگتن در دوران ملک عبدالله، از شاهزاده نایف حمایت می کرد و انتظار داشت که او قدرت را به دست گیرد و در نتیجه در پیش بینی انقلابی که در 2017 در دربار عربستان رخ داد ناکام ماند.

این یعنی که امریکا طی 2 سال همه کارت هایی را که روی آنها حساب باز کرده بود از دست داد و ملک سلمان به قدرت رسید و بعد پسر وی ولیعهد شد. نتیجه چنین وضعیتی آن بود که امریکا ناچار شد با متحدی همکاری کند که پیش تر از وی حمایت نمی کرد و چیز زیادی از او نمی دانست.

اکنون ترامپ باید توضیح دهد که رابطه نزدیکش با ولیعهد عربستان چه فایده ای برای امریکا داشته است. به شرط آنکه آنچه در این باره می گوید براساس داده های دستگاه اطلاعات نباشد. ناکامی در این عرصه می تواند امریکا را دچار همان مشکلی کند که پیش تر نیز در آنچه در خاورمیانه رخ می دهد پیش آمده بود: ناکامی در پیش بینی انقلاب ایران، بازی با اطلاعات در سال 2002 برای توجیه حمله به عراق.