میدل ایست نیوز: منطقه شرق مدیترانه به دلیل موقعیت جغرافیایی و داشتن منابع عظیم انرژی یکی از ژئواستراتژیک‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود که در عین حال به علت اختلافات و منازعات شدید کشورهای حوزه آن، تهدیدی برای آینده امنیت و صلح جهانی محسوب می‌شود.
پس از چند هفته تنش در دریای مدیترانه میان ترکیه و یونان، دو طرف برگزاری مانورهای نظامی دریایی را دوچندان کرده‌اند. ترکیه و یونان آخرین بار در سال ۱۹۹۶ و بر سر اعمال حاکمیت بر دو جزیره غیرمسکونی در دریای اژه مستقیما جنگیدند.
ترکیه پنجشنبه ۲۷ اوت اعلام کرد که هفته آینده یک رزمایش دو روزه، با برنامه شلیک موشک در سواحل شهر اسکندرون برگزار می‌کند.
از سوی دیگر قبرس، یونان، فرانسه و ایتالیا برای حضور نظامی مشترک در شرق دریای مدیترانه به توافق رسیدند. این برنامه در فرانسه به ابتکار چهارجانبه همکاری معروف شده است. وزیر دفاع یونان روز پنجشنبه با اعلام خبر برگزاری یک رزمایش مشترک تا جمعه ۲۸ اوت اعلام کرد سه هواپیمای رافال، یک ناوچه و یک هلی‌کوپتر ارتش فرانسه در این رزمایش مشارکت دارند.
علاوه بر نیروهای دریایی ترکیه و کشورهای اروپایی، ناوهای آمریکایی هم در منطقه حضور دارند. با این حال به نظر می‌رسد ایالات متحده تمایلی به درگیر شدن در اختلاف میان ترکیه و یونان ندارد: ناوشکن یواس‌اس وینستون اس چرچیل ۲۴ اوت با نیروهای یونانی و دو روز بعد با ترکیه رزمایش برگزار کرد.
عمق استراتژیک یا منابع گاز؛ اختلاف یونان و ترکیه در مدیترانه بر سر چیست؟
ترکیه از کشف یک میدان گازی با ذخیره ۵۷۶۷ میلیارد متر مکعب در دریای مدیترانه خبر داده است. ماجرای رقابت کشورهای حاشیه دریای مدیترانه برای بهره‌برداری از میادین گازی در این منطقه دست‌کم به دو سال پیش بر‌می‌گردد؛ زمانی که اسرائیل از کشف ذخایر گازی در مدیترانه و در نزدیکی سواحل لبنان خبر داد. اسرائیل در سال ۲۰۱۹ قرارداد استحصال گاز از این منطقه را با یونان و قبرس امضاء کرد و بهره‌برداری آغاز شد.
ترکیه در ماه‌های گذشته با نزدیک شدن به جزایر یونان برنامه اکتشافی خود را سرعت بخشید. اعزام شناور تحقیقاتی «اروچ رئیس» با اسکورت نظامی به نزدیکی جزیره کاستلوریزو، متعلق به یونان، از سوی آتن یک تحریک بیش از اندازه تلقی شد و دور اخیر تنش میان دو طرف را به راه انداخت.
از دیدگاه ژئوپولیتیک، تنش در دریای لوانتین در جریان است. این دریا از جزیره کرِت تا جزیره رودس یونان امتداد دارد. آنطور که «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه جمعه هفته گذشته و در زمان اعلام «مژده» گفت که میدان گازی بزرگ مدیترانه در همین دریا قرار دارد. این آب‌ها در منطقه انحصاری اقتصادی قرار دارد و دسترسی ترکیه بر مبنای مقررات حقوق بین‌الملل به آن محدود است.
ترکیه برای رفع این محدودیت در نوامبر سال ۲۰۱۹ با لیبی یک قرارداد تعیین حدود قلمروی دریایی جدید امضا کرد؛ عملی که واکنش تند یونان را در پی داشت.
یارگیری ایدئولوژیک
در برابر عقد قرارداد میان ترکیه و لیبی، یونان با مصر یک معاهده مشترک امضاء کرد. بر اساس این معاهده، دو طرف اجازه دارند تا حداکثر استفاده را از منابع آب‌های منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره دریای لوانتین ببرند. مصر، مهد اخوان‌المسلمین و مرکز اصلی سرکوب این جریان اسلام‌گرای سیاسی است. در حالی که حزب عدالت و توسعه (آک‌پارتی) ترکیه بر مبنای اندیشه نسل اول رهبران اخوان (حسن البنا) بنا شده و در تمام تحولات جهان عرب از غزه و قطر گرفته تا سوریه از جریان‌های اخوانی حمایت می‌کند، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی دشمنان قسم خورده گروه‌های منشعب و نزدیک به اخوان‌المسلمین هستند. نزدیکی مصر به یونان، ایتالیا و فرانسه در برابر ترکیه را می‌توان در این چارچوب تحلیل کرد.
به نظر می‌رسد اردوغان، رئیس جمهوری قدرتمند ترکیه، ابایی از افزایش تنش در شرق مدیترانه ندارد. آنکارا در نزدیک به دو دهه اخیر، از زمان به قدرت رسیدن آک‌پارتی، توانسته با وجود هزینه‌های بسیار، یکی از بازیگران عمده در بحران‌های خاورمیانه و جهان عرب باشد. «هوگو دسیز»، از مرکز مطالعات استراتژیک می‌گوید: «مساله برای اردوغان فقط استراتژیک نیست. حاکمیت ترکیه از سال‌ها پیش تلاش می‌کند نوعی زورآزمایی سیاسی را به نمایش بگذارد. اینکه این کشور قادر است شرایط خود را بر همسایگانش تحمیل کند.»
ترکیه و یونان هر دو عضو پیمان ناتو هستند. تنش یا حتی درگیری احتمالی نظامی میان این دو کشور پیمان آتلانتیک شمالی را بار دیگر با وضعیت پیچیده‌ای روبه‌رو خواهد کرد. ترکیه فرانسه را به افزایش تنش‌ها متهم می‌کند. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه پس از اعزام جنگنده‌های فرانسوی به پایگاه نظامی در بخش یونانی نشین قبرس گفت: «دوره قلدربازی تمام شده است. هیچ امتیازی از ما نمی‌گیرید.»
سناریوهای احتمالی
سناریوی توافق: این سناریو بر امکان توافق میان کشورهای حوزه مدیترانه بر سر ترسیم قلمرو دریایی طبق قوانین بین المللی تصریح دارد به ویژه آنکه ترکیه در پی حفاری گاز با فشارهای منطقه‌ای و بین المللی رو به رو است و این سناریو می تواند طبق مبانی و اصول انجمن گازی شرق مدیترانه انجام شود اما این فرضیه با چالش‌های بسیاری در سایه اختلافات مرزی آنکارا و آتن درخصوص قلمرو دریایی و جزایر یونانی نزدیک به سواحل ترکیه مواجه است ولی در سایه تشدید تنش‌ها و فهم همه طرف‌ها از امکان بروز نبردهای دریایی و محرومیت همه کشورها از بهره‌برداری منابع انرژی می تواند روی واقعیت به خود ببیند.
سناریوی تشدید تنش و مقابله نظامی: این سناریو در سایه صف‌آرایی نظامی کشورهای حوزه مدیترانه و تشکیل ائتلاف‌های چندجانبه محتمل به نظر می‌رسد اما این امر می‌تواند به اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی و نظامی و بروز درگیری‌های نظامی مستقیم میان کشورهای ذی نفع منجر شود.
