عراق، گرفتار در جدال ایران و آمریکا (بخش پنجم)؛ آوارهای دوران داعش هنوز بر شهروندان عراقی سنگینی می کند

نویسنده: سجاد جیاد

میدل ایست نیوز: اگرچه مهم ترین چالش پیش روی دولت کاظمی مشکلات اقتصادی عراق است، اما این کشور مشکلات دیگری با همان درجه اهمیت دارد. دومین چالش اساسی آن در حال حاضر مهار مجدد داعش است. داعش در ماه های اخیر نیروهای خود را بسیج کرده و مسئولیت شمار فزاینده ای از حملات را بر عهده گرفته است. در ماه مه 194 حمله به داعش نسبت داده شد که بیشترین شمار حملات در یک ماه در بیش از دو سال گذشته بود. داعش در همان ماه 94 نفر از نیروهای امنیتی عراق را کشت و 121 نفر دیگر را زخمی کرد؛ این ارقام نشان دهنده تخریب پایدار و سنگین امنیت مناطق روستایی در سراسر عراق است. اگرچه بیشتر این حملات ناگهانی و بدون ادامه بودند، اما داش در عین حال در اول ماه مه در نزدیکی شهر سامرا در شمال بغداد در یک حمله پایدار قابل توجه حشد الشعبی را هدف گرفت. این مساله نگرانی ها از ارتقای کیفی قابلیت های داعش را افزایش داد. به علاوه، شواهد نشان می دهد که داعش قابلیت جا به جایی جنگجویان از سوریه به عراق را دارد؛ اتفاقی که روند تشکیل گروه در سال های 2012 و 2013 را به یاد می آورد.

شرایطی که امکان فعالیت را برای داعش فراهم آورده بودند، هنوز وجود دارند. مقامات نیروهای ائتلافی نگران این هستند که رهبری نیروهای امنیتی عراق، دولت های محلی و دولت مرکزی خطر تجدید حیات داعش را به اندازه کافی جدی نگرفته باشند. تظاهرات سراسری و شیوع کووید 19 توجه دولت را به موضوعات سیاسی و نه امنیتی معطوف کرده است. در همین حال، ایران و ایالات متحده که در جریان ظهور داعش در سال های 2014 و 2015  در جهت شکست دادن دشمن مشترک همکاری می کردند، اکنون با یکدیگر به اختلاف برخورده اند و این اختلاف را به عراق کشانده اند. با این حال، افزایش اخیر شمار حملات داعش به مثابه زنگ هشداری برای دولت عراق و نیروهای ائتلافی بین المللی عمل کرده است.

نیروهای امنیتی عراق و نیروهای ائتلافی باید خیلی سریع و پیش از تحرکات بیشتر داعش دست به کار شوند. بیشتر جمعیت عراق از داعش متنفر هستند و اگرچه این گروه اکنون در مجامع عقب افتاده و زیرزمینی فعالیت می کند، اما هنوز هم می تواند از نارضایتی ها از شکست دولت در غرب عراق استفاده کند. دولت باید خیلی سریع از طریق اقداماتی همچون افزایش تلاش ها برای بازسازی در جهت جلب اعتماد مردم محلی برآید و فرصت التیام را برای جامعه فراهم آورد. دشوارترین کار حل و فصل و ارتقای برخی از مسائل مربوط به حاکمیت و از بین بردن دلایل ریشه ای ظهور داعش است. اینها مشکلات اقتصادی پیرامون نرخ بالای بیکاری، خدمات رسانی ضعیف و عملکرد فاسد و ناکارآمد ساختارهای دولت های محلی است که همگی مشکلات مربوط به ایدئولوژی و تنش های ژئوپلیتیک را تشدید می کنند. بیش از یک میلیون و 400 هزار نفر در داخل عراق بی خانمان شده اند و میلیون ها تُن آوار چندین سال جنگ در بسیاری از مناطق از جمله موصل که برای دوره ای پایتخت سرزمین های تحت اشغال داعش در عراق بود، هنوز باقی مانده و روند خدمات رسانی به شهروندان این مناطق به رغم گذشتن سه سال از آزاد شدن آنها، همچنان ضعیف است.

عراق همچنین برای ممانت از تجدید نیروی داعش به حضور امنیتی حرفه ای تر و قدرتمندتر نیاز دارد. کاظمی اکنون افراد جدید و خبره ای را در راس خدمات مبارزه با تروریسم و وزارت کشور قرار داده که این مساله به معنای پتانسیل بیشتر جمع آوری اطلاعات و سیاست گذاری های بهتر در خدمات پلیس است. خدمات مبارزه با تروریسم که تواناترین نیروهای نظامی عراقی به شمار می روند، باید کارزارهایی برای عقب راندن داعش در استان های شمالی آغاز کنند. کاهش حملات هوایی نیروهای ائتلافی و کاهش نظارت توسط هواپیماهای بدون سرنشین آزادی عمل بیشتری برای جنگجویان داعش فراهم آورده است. از این رو، نیروهای ائتلافی باید پشتیبانی مجدد از مأموریت مبارزه با داعش را در راستای کمک به خدمات مبارزه با تروریسم عراق در اولویت قرار دهند.

سومین چالشی که کاظمی با آن مواجه است، افزایش کنترل دولت بر نیروهای حشد الشعبی و ممانت از افزایش شمار نیروهای مسلح در عراق است. نخست وزیر باید مذاکرات با ایران را در راستای کمک گرفتن از این کشور در مهار عناصر سرکش در حشد الشعبی و گروه های جدیدی که خارج از حشد الشعبی فعالیت می کنند، افزایش دهد. کاظمی همچنین باید برای بهبود نظارت بر فعالیت های این گروه ها، رهبران جدیدی را در کمیسیون نیروهای بسیج مردمی روی کار آورد. ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس توسط ایالات متحده سبب شد حشد الشعبی و گروه های وابسته به آن درگیر ساختارهای مبهم قدرت، رقابت های آشکار و فرماندهی در هم شکسته شوند. دولت باید نشان دهد که اقتدار نظامی را در انحصار خود دارد و اجازه تضعیف این اقتدار را به گروه های شبه نظامی نمی دهد. این امر به ویژه در رابطه با حملات به اهداف آمریکایی و فعالیت های غیرقانونی گروه های شبه نظامی در برخی استان ها از جمله اخاذی، ترور و آدم ربایی اهمیت دارد.

شماری از گروه های شبه نظامی شیعه با انتصاب کاظمی به عنوان نخست وزیر مخالف بودند و او را به همدستی در ترور سردار سلیمانی متهم کردند. این گروه های قدرتمند نفوذ سیاسی و نظامی دارند و می توانند اصلاحاتی که كاظمی سعی دارد انجام دهد را از مسیر خارج کنند یا تلاش های او برای برقراری امنیت و حاکمیت قانون را به چالش بكشند. آنها پیشتر یک کارزاری رسانه ای علیه نخست وزیر آغاز و او را به کاهش غیرقانونی دستمزدها و نقض حقوق قربانیان رژیم صدام حسین متهم کرده بودند. چنین اقداماتی تاثیر خوبی بر تلاش های کاظیمی در مسیر اصلاحات نمی گذارد، چرا که نخست وزیر عراق بیش از هر چیزی به حمایت سیاسی قدرتمند نیاز دارد. اگر گروه های قدرتمند شبه نظامی در حشد الشعبی احساس کنند که از سوی کاظمی مورد تهدید قرار گرفته اند، ممکن است در صدد طرح سوال از او یا حتی برگزاری جلسه رای عدم اعتماد برآیند. تا کنون هیچ یک از نخست وزیران عراق به این ترتیب برکنار نشده و بعید به نظر می رسد که در آینده نزدیک چنین شود؛ اما گروه های مطرح حشد الشعبی در مجلس عراق توانایی جلب آرای کافی برای طرح سوال از کاظمی و از بین بردن آرامش او را دارند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: شورای روابط خارجی اروپا