اجتماعیخبر اول

مدرسه مستنصریه، اولین دانشگاه جهان اسلام

تدریس در این مدرسه به مدت چهار قرن به طور مداوم ادامه داشت.

میدل ایست نیوز: به نوشته وبگاه الجزیره، در امتداد رودخانه دجله و در نزدیکی پل شهدا در کنار الرصافه بغداد، پایتخت عراق، مدرسه المستنصریه با رنگ و بو و سبک تاریخی اش قرار دارد.

این بنا از آثار تاریخی و اسلامی ارزشمندی است که در دوره عباسی ساخته شده است و تا به امروز همچنان پابرجاست و این اثر تاریخی در فهرست مقدماتی میراث جهانی قرار گرفته است.

این بنا توسط « المستنصر بالله»، خلیفه عباسی در سال 630 هجری(1233 میلادی)، در مساحتی در حدود 4836 مترمربع ساخته شده است.

به نوشته وبگاه اشراقه، خلیفه المستنصربالله برای ساخت این بنا به بهترین سبک معماری، بودجه ای 700 هزار دیناری در نظر گرفت و بنای آن را «محمد بن العلقمی»، استاد وقت دارالخلافه، در سال 625 هجری(1227 میلادی) به عهده گرفت و افتتاح و آغاز تدریس در این مدرسه در سال 631 هجری انجام شد.

به نوشته وبگاه الجزیره، این مکان، مرکز علمی و فرهنگی مهمی بود و علاوه بر ایوان ها و سالن ها، از دو طبقه که حاوی 100 اتاق کوچک و بزرگ بود، تشکیل شده است.

برخی تاریخ نویسان آن را اولین دانشگاه در جهان عرب و جهان اسلام به شمار می آورند و اولین مکان تدریس چهار مذهب فقه است، در حالی که مدارس دیگر تنها یکی از این مذاهب را به طور تخصصی تدریس می کردند.

خلیفه مستنصربالله، ابو جعفر بن محمد الظاهر است که تا سال 640 هجری(1242 میلادی) بر دولت عباسی حکومت کرد و هوش و خرد او در خردسالی نمایان شد؛ چنان که پدربزرگش به علت خرد بسیارش او را قاضی خطاب می کرد.

در دوره حکومتش، عدالت را در میان مردم گسترش داد و شرع خداوند را برپا داشت و با فساد مبارزه کرد و دانشمندان را به دربارش نزدیک و از علم و عالمان تجلیل کرد.

از شواهد اهتمام او به علم، ساخت مدرسه مستنصریه در بغداد، پایتخت خلافت عباسی بود.

درهای مدرسه امروز بسته است و از هر سو با نرده های آهنی احاطه شده است و این بنا در مجاورت بازار قبلانیه و بازارهای معروف دیگر، در ورودی خیابان النهر قرار دارد و به دلیل حفظ و نگهداری بنا و نبود گردشگران علاقمند به موضوع میراث فرهنگی در دهه گذشته، درهای خود را به جز به ندرت باز نمی کند.

«دکتراحمد کاظم»، رئیس بخش سازمان های بین المللی در اداره كل آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق گفت: مدرسه مستنصریه، از سال 2014 در فهرست مقدماتی میراث فرهنگی سازمان یونسکو جای گرفته است.

وی افزود این فهرست به عنوان مرحله پیش از ورود به فهرست نهایی محسوب می شود، ولی شرایط امنیتی و اقتصادی کشور عراق، علاوه بر انتشار بیماری کرونا، قرار دادن این اثر در فهرست نهایی را به تعویق انداخت.

اداره آثارباستانی عراق، مالکیت این مدرسه را در سال 1940 به دست آورد و اولین عملیات بازسازی و حفظ آن در سال 1960 به انجام رسید.

«دکتر علی النشمی»، تاریخ نویس و دائرة المعارف نویس عراقی می گوید: مدرسه مستنصریه، اولین دانشگاه عربی خارج از آموزش مساجد بود و اولین دانشگاهی بود که در آن همه علوم از جمله پزشکی، علم نجوم، ریاضی و علوم فقهی تدریس می شد و مورد بازدید پادشاهان و امیران جهان قرار می گرفت و علاوه بر آن، مکانی برای حل مشکلات سیاست عالی، در هنگام عجز قوه قضائیه  در حل آن به عنوان عالی ترین مرجع بود.

فارغ التحصیلان این مدرسه، دانش و علوم مختلف را به کشورهای دیگر جهان منتقل می کردند.

«امیر دوشی»، فعال در زمینه میراث فرهنگی می گوید: مستنصریه، اولین دانشگاه زمان خود بود و در قرون وسطی هنگامی که غرب در تاریکی جهل فرو رفته بود، مدرسه مستنصریه، فانوس درخشان و راهنمای زمان خود بود و  در آن، دروس بسیار متنوعی از جمله فقه، صرف، فلسفه و منطق تا علوم زمان ما تدریس می شد؛ چنان که دانشجو می توانست موضوع و استاد را انتخاب کند و این نشان از روشنفکری و آزادی انتخاب در آن زمان دارد و به این حقیقت تاریخی اشاره می کند که بغداد، پایتخت علم و تمدن در آن زمان بود.

در هنگام هجوم مغول به بغداد در سال 656 هجری(1258 میلادی)، هولاکو این مدرسه را به تاراج برد و سربازانش، دانشجویان مدرسه را به قتل رساندند و کتاب ها را در رودخانه دجله ریختند.

کتابخانه مدرسه مملو از کتاب های نفیس و کمیاب و بسیار ارزشمندی بود که تعداد آنها به 450 هزار کتاب می رسید و مرجعی برای دانشجویان بود.

در طی دو قرن، بسیاری از دانشمندان و فقها به این مدرسه آمده اند و از گنجینه های علمی و ادبی آن استفاده کرده اند و خلیفه کتاب های نفیسی در علوم و معارف مختلف که در حدود 80 هزار جلد تخمین زده شده است به این مدرسه منتقل کرد.

دانشجویان این مدرسه، از مدارس مختلف و از میان کسانی که در نگارش و تالیف و تدریس به شهرت رسیده بودند و از شهرهای مختلف در عراق و کشورهای اسلامی مانند اندلس و مصر و قونیه و سرزمین شام و اصفهان و خراسان برگزیده می شدند.

مدت تحصیل در این مدرسه، 10 سال مداوم بود و گواهی نامه ای که در پایان به دانشجویان اعطا می شد، بسیار پر اعتبار و ارزشمند بود.

به نوشته وبگاه ایندیپندنت عربی، بر اساس مطالعات «صلاح عبد الرزاق»، پژوهشگر عراقی، تدریس در این مدرسه به مدت چهار قرن به طور مداوم ادامه داشت.

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا