جنگ بعدی مبارزه با تروریسم در خاورمیانه نخواهد بود

نویسنده: جوردن کوپ

میدل ایست نیوز: بسیاری فراموش کرده اند که اسامه بن لادن پیش از 11 سپتامبر تا حد زیادی در جنوب صحرای آفریقا فعالیت می کرد. او در سودان «ارتش اسلامی شورا» را تشکیل داد و زمینه را برای ایجاد «یک شبکه تروریستی جهانی واقعی موسوم به القاعده» فراهم کرد. در همان جا بود که بن لادن خواستار «جهاد» علیه نیروهای غربی شد و قدرت صادرات تروریسم علیه اهداف آمریکایی از جمله حملات به سفارتخانه های ایالات متحده در کنیا و تانزانیا را پیدا کرد. به نظر می رسد تاریخ در حال تکرار شدن است، اما غرب درس های آن را فراموش کرده و بار دیگر تروریسم در حال تشدید در جنوب صحرای آفریقا را نادیده گرفته است.

عواقب چنین انکاری سنگین خواهد بود. سال 2019 یکی از اعضای وابسته به القاعده در کنیا نقشه ربودن هواپیما و اجرای حمله ای به سبک 11 سپتامبر را در دست اجرا داشت. اگرچه حمله خنثی شد، اما ترس سایه افکنده بر جنوب صحرای آفریقا در پی تجدید حیات بی سابقه گروه های اسلام گرای افراطی وابسته به داعش باقی مانده است؛ گروه های تشکیل شده از میلیون ها عضو پیشین و آواره شده داعش که سعی دارند پایگاه های مختص خود را در شش کشور آفریقایی ایجاد کنند و سرزمینی به وسعت بلژیک را در اختیار دارند. آنچه که این ترس و نگرانی را تشدید می کند، هشدار کارشناسان درباره سال 2020 و قدرت گرفتن گروه های وابسته به داعش در آن است.

تاریخ در حال تکرار شدن است و به نظر می رسد محور داعش در آفریقا و نقاط داغ جدید در این قاره می توانند خیلی خطرناک تر از موارد گذشته در خاورمیانه باشند. داعش در آفریقا در مناطق فرامرزی قلمرو استراتژیکی ایجاد کرده و این تاکتیک امکان حملات و ناپدید شدن در مرزها را برای آن فراهم آورده که یعنی از دسترس همه کشورهای درگیر با آن که از فقیرترین و ناتوان ترین کشورهای جهان به ویژه در جنگ علیه داعش هستند، خارج است. برخی از نقاط داغ حتی نزدیک مراکز منابع طبیعی هستند که اگر ثروت آنها به یغما رود، می تواند به گسترش قابل توجه شبکه داعش و قابلیت های آن بیانجامد.

اگر غرب هر چه سریع تر در صدد اقدام برنیاید، یک شبکه داعشی قدرتمند با چندین پناهگاه امن در آفریقا برای حمله به غرب، یک نگرانی امنیتی قابل توجه خواهد بود. چهار منطقه اصلی هستند که می توان آنها را نقاط داغ در نظر گرفت.

نخست، منطقه آفریقای غربی است که چندین شورش داخلی در آن در جریان است. بیشترین نگرانی حاکمیت بوکوحرام است که در نیجریه، چاد، نیجر و کامرون حضور دارد. بوکو حرام از سال 2009 در زمان تلاش برای ایجاد خلافت خود و برکناری دولت نیجریه 36هزار نفر را کشته و 2.5 میلیون غیرنظامی را آواره کرده است. بوکو حرام در دوران پس از 2010 با القاعده در مغرب اسلامی هماهنگ بود، اما در سال 2016 چند شاخه شد؛ یک انشعاب از آن همچنان به بیعت با داعش استان غرب آفریقا ادامه داده و انشعاب دیگر به ابوبکر شکائو وافادار مانده است. منطقه تحت کنترل بوکو حرام زمانی به وسعت بلژیک بود، اما چند شاخه شدن گروه از قلمرو آن کاست. با این حال، این گروه هنوز حضور پررنگی در ایالت بورنو نیجریه و به چهار کشور دسترسی دارد. این موقعیت امکان ناپدید شدن در چاد را برای بوکو حرام فراهم آورده است. این گروه سال گذشته مهلک ترین حمله خود را با 92 کشته انجام داد و همچنین به نیجریه نفوذ کرد و جان 28 نفر را گرفت و 800 خانه را ویران کرد و در کامرون، در یک حمله 17 نفر را کشت. نیجریه قادر به مهار بوکو حرام نیست و بعید است که دیگر کشورهای فوق الذکر با توجه به حقارت نظامی و اقتصادی آنها، بتوانند با این گروه مقابله کنند. ارتش نیجریه از بین 138 کشور مورد بررسی در رتبه 42 قرار دارد و رتبه سایر کشورها بالاتر از 87 است. این کشورها همچنین در بین فقیرترین کشورهای جهان هستند و منابع مالی لازم برای مقابله با تروریسم را ندارند. از 190 نهاد جغرافیایی بررسی شده، نیجریه و کامرون در رتبه 141 و 145 قرار گرفته اند و چاد و نیجر از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی رتبه ای پایین تر 174 دارند. چاد از نظر نظامی به نیجریه نزدیک است، به تازگی رکود اقتصادی را پشت سر گذاشته و برای مقابله با کودتا مجبور به تکیه به فرانسه بوده است. چاد به هیچ وجه توانایی رسیدگی به مشکل داعش را نخواهد داشت و این در حالی است که مناطق نفت خیز جنوبی آن می توانند به یک منبع حیاتی درآمد بالقوه برای داعش تبدیل شوند.

دومین نقطه شورش در غرب آفریقا کشورهای مالی، بورکینافاسو و نیجر را درگیر کرده است. داعش در صحرای بزرگ یک «فضای غیر حاکمیتی» در نقطه تلاقی سه کشور «ناکام» را اشغال کرده است. با توجه به اینکه رتبه بندی مالی و بورکینافاسو از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی زیر 165 و از نظر قدرت نظامی زیر 96 است، این دو کشور هم توانایی ممانعت از شکل گیری یک پناهگاه امن قریب الوقوع برای داعش را نخواهند داشت.

سومین نقطه داغ داعش در شرق آفریقا به ویژه مرز شمالی موزامبیک با تانزانیا است. نیروهای وابسته به داعش در آنجا از سال 2017 تا کنون 2هزار نفر را کشته و 430هزار غیرنظامی را آواره کرده اند. در موزامبیک، داعش در استان آفریقای میانه «چهار جزیره گردشگری» و در تانزانیا، یک بندر در ایالت کابو دلگادو که دارای منابع عظیم طبیعی (ذخایر گاز طبیعی و یاقوت تقریبا به ارزش 50 میلیارد دلار) است را اشغال کرده که اگر به بهره وری آن برسد، شبکه داعش به شدت ثروتمند خواهد شد. داعش از این موقعیت برای نفوذ به تانزانیا استفاده کرده و در حمله اکتبر 300 جنگجوی داعشی به این کشور، 20 نفر کشته شده اند. شرایط اقتصاد و نظامی موزامبیک و تانزانیا از نیجریه وخیم تر است که یعنی این دو کشور هم توانایی نابودی سومین پناهگاه احتمالی داعش را نخواهند داشت.

سرانجام، چهارمین پناهگاه امن داعش در جنوب صحرای آفریقا در حال احیاست و می تواند مهلک تر از همه قلمروهای این گروه شورشی باشد. داعش که مقر خود را در مرزهای کشورهای شکست خورده بنا کرده، از دسترس همه خارج است. با توجه به اینکه هیچ یک از کشورها در جنوب صحرای آفریقا قادر به مهار گسترش نفوذ داعش در یک منطقه غنی از منابع نیستند، غرب باید خیلی سریع تصمیم به اقدام بگیرد؛ در غیر این صورت، داعش توانایی های خود و گستره فعالیت های بین المللی خود را را افزایش خواهد داد. برای غرب و جامعه جهانی بهتر است درس های سودان را پیش از آنکه خیلی دیر شود، به یاد بیاورند.