فلسطین؛ آرمان سیاست خارجی قطر

میدل ایست نیوز: مسئله‌ی فلسطین در سیاست خارجی قطر علاوه بر اهمیت ویژه‌ای که دارد مسئله‌ای چند وجهی و بحث برانگیز به شمار می‌رود. بسیاری معتقدند سیاست خارجی قطر در قبال فلسطین، به شکلی دوگانه پی گرفته شده است و طی سال های گذشته مواضع قطر در هیچ یک از دو جبهه‌ی مقاومت با اسرائیل یا طرفدار سازش با رژیم صهیونیستی قابل تحلیل نبوده است.

قطر در کنار عمان، از نخستین کشورهای عربی بودند که پس از مصر از برقراری روابط با اسرائیل قبح زدایی کردند، مقامات اسرائیلی به دوحه سفر کردند و روابط دیپلماتیک و اقتصادی بین دو کشور برقرار شده بود و حتی اسرائیل دفتر اقتصادی خود را در دوحه افتتاح کرده بود.

از سمتِ دیگر، مواضعِ اعلامی قطر که به وسیله‌ی شبکه‌ی الجزیره به مردم در سراسر جهان عرضه می‌شد، حمایت تام این کشور از فلسطین را نشان می‌داد.

قطر با تمام احزاب فلسطینی ارتباط برقرار کرد و ارتباط خود را گسترش داد، بسیاری از تحلیلگران روابط ویژه میان قطر و مقامات حکومت خودگردان فلسطین و جنبش فتح را در چارچوب میانجی‌گری قطر در گفتگوهای فلسطینی-اسرائیلی تحلیل کردند و معتقد بودند به دلیل انعطاف بیشتر که این احزاب برای سازش با اسرائیل دارند، قطر روابط نزدیکی با آنها برقرار کرده است.

اما پس از آنکه قطر با مقامات جهاد اسلامی و حماس نیز مراودات دیپلماتیک خود را آغاز کرد، چنین فرضیه‌ای منتفی شد، چرا که این احزاب در جبهه‌ی مقاومت علیه اسرائیل قرار داشتند.

توجه به این نکته ضروری است که قطر به ویژه در سالهای پس از بهار عربی، سعی در نقش‌آفرینی پررنگ و افزایش نفوذ و قدرت خود در منطقه داشته‌ است، برقراری روابط با احزاب مختلف فلسطینی و نیز مقامات اسرائیلی، در همین راستا قابل بررسی است، در طی سال‌هایی که قطر با همه‌ی طرف های درگیر در مسئله‌ی فلسطین روابط نزدیک داشت، نگاه سیاست خارجی دوحه به فلسطین نگاهی عمل‌گرایانه بود؛ مسئله‌ی فلسطین عرصه‌ی مناسبی محسوب می‌شد که قطر بتواند در آن به بازیگری فعال منطقه‌ای بپردازد، با میانجی‌گری میان احزاب فلسطینی، سعی در تشکیل دولت متحد فلسطینی داشته باشد و در عین حال از طریق حفظ روابط خود با تل‌آویو میانجی قابل اعتمادی برای گفتگوهای فلسطینی-اسرائیلی محسوب شود.

اما وقوع چند رویداد، سبب شد تا چرخش‌های قابل توجهی در مواضع مقامات دوحه ایجاد شود، با افزایش حملات اسرائیل به نوار غزه، قطر در حمایت از فلسطین، روابط خود با اسرائیل را به حالت تعلیق درآورد، پس از اعلام طرح معامله‌ی قرن از سوی ترامپ، قطر موفقیت چنین طرحی را دور از ذهن خواند و اظهار کرد، صلح حقیقی تنها در صورت پذیرش قطعنامه‌های بین‌المللی و به رسمیت شناختن مرزهای پیش از 1967 توسط اسرائیل امکان پذیر است، در جریان عادی سازی رسمی روابط میان امارات و بحرین با اسرائیل نیز، قطر با وجود آنکه بیان کرد هر کشور بر اساس منافع ملی خود تصمیم می‌گیرد، مخالفت خود با چنین اقداماتی را اظهار کرد و معتقد بود که با چنین رویدادی تشکیل دولت متحد فلسطینی با چالش مواجه شده و جبهه‌ی یکپارچه‌ی عربی در مقابل رژیم صهیونیستی از بین می‌رود.

پس از آن که مقامات آمریکایی قطر را بعنوان یکی از کشورهایی برشمردند که در صف سازش با اسرائیل است، دوحه اعلام کرد که تنها بر اساس ابتکار صلح عربی، به عادی سازی روابط با اسرائیل می‌پردازد؛ ابتکار صلح عربی، طرحی بود که در اجلاس اتحادیه عرب در سال 2002 در بیروت، توسط عربستان ارائه شد و مورد موافقت تمام اعضا قرار گرفت، بر اساس این طرح، کشورهای عربی اسرائیل را به رسمیت شناخته و با آن روابط سیاسی و اقتصادی برقرار می‌کردند به شرط آن که:

1- اسرائیل تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی به پایتختی قدس شرقی را به رسمیت بشناسد.

2- به آوارگان فلسطینی اجازه‌ی بازگشت داده شود.

3- اسرائیل به مرزهای پیش از 1967 باز گردد.

در سال 2020، کشورهایی چون امارات و بحرین، بدون توجه به این ابتکار به عادی سازی روابط خود با اسرائیل پرداختند اما قطر اعلام کرد که همچنان ملاک عادی سازی روابط کشورش با اسرائیل، پایبندی این رژیم به مفاد ابتکار صلح عربی است و تا مسئله‌ی فلسطین حل نشود هیچ رابطه‌ای با اسرائیل نخواهد داشت.

حمایت قطر از فلسطین در دیگر ابعاد نیز وجود داشته است، قطر با رهبران جنبش حماس روابط ویژه دارد و حماس در دوحه دفتر سیاسی تاسیس کرده است، حمایت های قطر همچنین شامل کمک های بشردوستانه به فلسطبن نیز می‌شود.

در جریان منازعات روزهای اخیر میان غزه و تل‌آویو، مواضع قطر مبتنی بر حمایت کامل از فلسطین بوده است، مقامات دوحه در اظهار نظرهای متعدد خود بیان کرده اند که فلسطین اولویت اصلی آنهاست و بر سر آن سازش نمی‌کنند، مردم قطر نیز در حمایت از مردم غزه تجمعات زیادی در سطح کشور شکل دادند، مشاور امنیت ملی آمریکا در تماس با وزیر امورخارجه‌ی قطر، از این کشور خواست تا برای برقراری آرامش در فلسطین تلاش کند، همچنین، اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس نیز به قطر رفت، در میان مردم دوحه به سخنرانی پرداخت و از حمایت های قطر از حماس برای مقابله با اسرائیل قدردانی کرد.

حمایت‌های قطر از فلسطین به ابعاد سیاسی محدود نمی‌شود، بخش مورد توجهی از این حمایت ها در حوزه‌های بشردوستانه صورت می‌گیرد، در طی سال‌های گذشته قطر به طور رسمی از مردم غزه و نیز از رهبران حماس، حمایت‌های مالی زیادی کرده است، با تامین مالی نهادهای بین‌المللی بشردوستانه به آوارگان جنگی فلسطینی و سوری کمک کرده است، پس از همه‌گیری ویروس کرونا، با کمک بهداشتی 150 میلیون دلاری به پیشگیری از شیوع کرونا در غزه پرداخته و در جریان منازعات اخیر نیز به صورت مستقیم و غیر مستقیم از مردم غزه حمایت کرده است.

مقامات دوحه، قربانی شدن غیرنظامیان را رویدادی دردناک توصیف کردند و برای خانواده‌هایی که منازل خود را در جریان بمباران های هوایی اسرائیل از دست داده اند کالاهای ضروری مانند غذا، سوخت، لباس و پتو ارسال نمودند.

پیامدهای ویرانگر تنش‌های اخیر آسیب‌های مستقیمی نیز برای قطر در پی داشت، برج الجلاء غزه که مقر دفتر شبکه‌ی الجزیره قطر بود طی حملات هوایی اسرائیل منفجر شد، هلال احمر قطر در غزه بمباران شد و بخش‌های زیادی از بیمارستان حمد بن خلیفه در غزه بخاطر انفجاراتی که در ساختمان‌های همجوار آن به وقوع پیوست، دچار آسیب شد.

قطر ضمن محکوم کردن این حملات، از مجامع بین‌المللی درخواست کرد تا مانع چنین اقداماتی شوند و بر حمایت خود از فلسطین تاکید کرد.

در مجموع به نظر می‌رسد، در منازعات روزهای اخیر میان فلسطین و اسرائیل، قطر بازیگر تاثیرگذار و حامی مهمی برای فلسطین به حساب می‌آید.