قطر و تركيه همقطاران استراتژيک

میدل ایست نیوز: در سال 2016، زمانی که کودتای نافرجام ترکیه به وقوع پیوست، دولت قطر حمایت علنی خود از اردوغان را اعلام کرد. در سال بعد، زمانی که قطر توسط عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر تحریم شد، هواپیماهای ترکیه بلافاصله مایحتاج وارداتی قطر را تامین کردند.

اما روابط نزدیک میان دوحه و آنکارا ریشه‌ای عمیق تر دارد؛ شاید بتوان در رابطه با اتحاد قطر و ترکیه اینگونه استدلال کرد که رهبران سیاسی دو کشور بطور همزمان، منافع مشترکی دارند.

در ترکیه؛ پس از آنکه حزب عدالت و توسعه زمام امور دولت را در دست گرفت و اردوغان و یارانش به تدوین سیاست خارجی پرداختند، چند دهه رویکرد کمالیستی در سیاست خارجی ترکیه جای خود را به ایدئولوژی های نوعثمانی گرایانه داد. بر اساس تفکر کمالیستی، ترکیه باید تلاش خود را بر ایجاد روابط نزدیک با غرب و کشورهای اروپایی متمرکز می‌کرد، اما رویکرد نوعثمانی به دنبال احیای قدرت منطقه‌ای امپراطوری عثمانی بود.

در زمانی که رهبران ترکیه، به دنبال ایفای نقش منطقه‌ای موثر بودند، در قطر نیز سیاستمدارانی به قدرت رسیده بودند که قصد آن داشتند تا با اتخاذ رویکرد مستقلی در سیاست خارجی، نخست راه خود را از همسایگان عربشان جدا کرده و دوم تبدیل به بازیگر مهمی در رویدادهای منطقه شوند.

منافع همسو ابتدا در زمینه‌ی حمایت از گروه‌های اسلام گرا به ویژه اخوان المسلمین، سبب نزدیکی دو کشور ترکیه و قطر شد و پس از آن تداوم یافته به دیگر ابعاد نیز تعمیم پیدا کرد.

روابط اقتصادی

تشکیل کمیته‌ای به نام کمیته‌ی عالی همکاری استراتژیک میان ترکیه و قطر، نشان از آن دارد که روابط اقتصادی میان دوحه و آنکارا نه موقت و مقطعی، بلکه راهبردی است.

حجم مبادلات تجاری میان قطر و ترکیه حدود 2 میلیارد دلار است و سرمایه گذاری مستقیم قطر در ترکیه به بیش از 20 میلیارد دلار رسیده است.

زمانی که ارزش لیر ترکیه به دلیل شیوع ویروس کرونا و نیز تشدید اختلافات این کشور با ایالات متحده آمریکا، رو به افول بود، قطر با 10 توافقنامه‌ی همکاری و اقتصادی به تزریق پول به اقتصاد ترکیه پرداخت و دولت اردوغان را از ورشکستگی نجات داد. اکنون، 10 درصد از بورس استانبول، بخش مهمی از صنایع دفاعی ترکیه و نیز حجم زیادی از سهام بانک‌های این کشور متعلق به قطر است.

روابط سیاسی

تمیم بن حمد آل ثانی و رجب طیب اردوغان در بیشتر مسائل موجود در منطقه مواضع مشترک دارند.

در رابطه با بحران افغانستان، کودتای مصر، جایگاه حماس و نیز فعالیت اخوان‌المسلمین در کشورهای منطقه، رویکرد دوحه و آنکارا تماما مشابه، دنبال می‌شود.

بعنوان مثال، در سال 2019 زمانی‌ که ترکیه در عملیاتی موسوم به جشمه‌ی صلح، به شمال سوریه حمله کرد، قطر تنها کشور عرب بود که از این اقدام ترکیه حمایت نمود. چنین رویدادی تا آنجا غیرطبیعی بود که افکار عمومی جهان عرب خواستار اخراج قطر از اتحادیه عرب شده بودند.

روابط نظامی

ترکیه در سال 2014 پایگاهی نظامی با ظرفیت 5 هزار نفر در قطر احداث کرد. فعالیت‌های این پایگاه تا آنجا گسترش یافت که یکی از شروط سیزده‌‌گانه‌ی ائتلاف عربی تحریم کننده‌ی قطر برای رفع تحریم، توقف فعالیت های این پایگاه نظامی در قطر بود چرا که همسایگان عرب قطر، وجود یک پایگاه ترکیه‌ای در مرزهای خود را تهدیدی امنیتی می‌دانستند.

همچنین فعالیت‌های نظامی دو کشور قطر و ترکیه در جبهه‌های مختلفی چون سوریه، یمن، لیبی و سومالی در هماهنگی کامل با یکدیگر صورت گرفته و می‌گیرد.

بعلاوه، نیروهای نظامی‌ قطر برای نخستین بار و با پیشنهاد ترکیه در منطقه دفاکتوی موسوم به جمهوری ترک قبرس شمالی در کنار نیروهای ارتش ترکیه و قبرس ترک، در رزمایشی حضور پیدا کردند که اگرچه از منظر گستره و قلمرو رزمایش، چندان وسیع و بزرگ نبود، اما دو پیام مهم را منتقل کرد:

1.در شرایطی که یونان، قبرس و اسرائیل، در برخی مقاطع حساس، تلاش کرده‌اند در رقابت با ترکیه، از ظرفیت و امکانات دو نیروی خارج از منطقه و عضو شورای همکاری یعنی عربستان سعودی و امارات استفاده کنند، ترکیه نیز می‌تواند در برخی میادین سیاسی، اکتشافی و دفاعی، قطر را در شرق مدیترانه با خود همراه کند.

2.ترکیه تمایل دارد سرمایه‌گذاران بزرگ قطری را ترغیب کند تا بخشی از ثروت و سرمایه خود را برای توسعه بخش ترک‌نشین قبرس، به این جزیره منتقل کنند.

در روزهای گذشته نیز قطر و ترکیه توافقی نظامی امضا کرده‌اند که اجازه می‌دهد 36 هواپیمای نظامی قطری در ترکیه استقرار داشته باشد.

طبق این توافق، خلبانان قطری با جنگنده‌های این کشور در ترکیه به تمرین خواهند پرداخت، این خلبانان همچنین با جنگنده‌ها و خلبانان ترکیه‌ای نظامی تمرینات و رزمایش‌های مشترک انجام خواهند داد.

در بند دیگر این توافق آمده است، ارتش ترکیه اجازه دارد از هواپیماهای ترابری نظامی قطری به صورت موقت استفاده کند.

توافق یاد شده به ارتش ترکیه این اجازه را خواهد داد که از هواپیماهای نظامی ترابری قطر برای نقل و انتقال سربازان ترکیه در داخل و خارج از این کشور استفاده کند، امری که کمک شایان توجهی به ترکیه خواهد کرد به خصوص که آنکارا برای مدیریت عملیات نظامی خود در سومالی، لیبی و آذربایجان به این هواپیماهای راهبردی نیاز دارد.

قلمرو هوایی محدود قطر برگزاری رزمایش‌های گسترده در آسمان این کشور را دشوار می‌سازد و حضور در ترکیه به خلبانان قطری امکان برگزاری رزمایش هوایی در آسمان گسترده ترکیه را می دهد همچنین این خلبانان از تجربیات ارزشمند ارتش ترکیه در عملیات هوایی بهره‌مند خواهند شد به ویژه که نیروی هوایی این کشور تجربه رزمی عملی در عملیات نظامی در شمال سوریه و عراق دارد.

دلایل روابط نزدیک دوحه و آنکارا

قطر به دنبال متنوع ساختن هر چه بیشتر شرکای تجاری و سیاسی خود می‌باشد تا از این طریق بتواند متحدان خود را افرایش داده و از تهدیدات امنیتی احتمالی بکاهد. همچنین در راستای طرح متنوع سازی اقتصادی و کاهش وابستگی به صادرات انرژی، مقامات قطر به دنبال آن هستند تا منابع درآمدی دولت را متعدد و متنوع سازند. لذا ترکیه برای قطر هم مقصدی امن برای سرمایه گذاری و هم متحد قدرتمند سیاسی و نظامی محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، قطر عمق استراتژیک ترکیه در منطقه به حساب می‌آید. ترکیه با حضور در قطر، می‌تواند به ایفای نقشی فعال در منطقه پرداخته و در جهت تحقق بخشیدن به رویای احیای امپراطوری عثمانی گام بردارد.

ارتباط با قطر، توان چانه‌زنی ترکیه در منطقه را افزایش خواهد داد و نیز سبب ترمیم روابط آنکارا با واشنگتن خواهد شد.

قطر همچنین حدود 68 درصد از انرژی مورد نیاز ترکیه را تامین می‌کند.

فرجام

با وجود آنکه بسیاری از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، اتحاد میان قطر و ترکیه را تهدیدی علیه امنیت منطقه می‌دانستند اما پیامدهای این اتحاد در حال حاضر چندان منفی نبوده است.

ترکیه با میانجی‌گری قطر در حال عادی سازی روابط خود با دیگر اعضای شورای همکاری است، رویدادی که نقشی مهم در صلح منطقه‌ای خواهد داشت.