عراق، در آستانه نقشآفرینی در حوزه ترانزیت
عراق به دلیل موقعیت ویژه‌ی جغرافیایی و نیز توان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌منظور توسعه‌ی زیرساخت‌های حمل و نقل خود، و اقدامات زیادی که برای نقشآفرینی در این حوزه انجام داده، مستعد تبدیل شدن به گزینه قدرتمند ترانزیت در منطقه است.
میدل ایست نیوز: در سال‌های اخیر «ترانزیت»، به‌عنوان یکی از راه‌های درآمدزایی، برای کشورها اهمیت زیادی پیدا کرده است. در خاورمیانه کشورهایی که اقتصاد خود را بر پایه‌ی صادرات مواد خام بنا نهاده بودند، برای ایجاد تنوع در منابع درآمدی و نیز عبور از محدودیت‌های صادرات مواد خام و انرژی، به نقشآفرینی در حوزه‌ی ترانزیت به‌عنوان یکی از راه‌های مدرن درآمدزایی و توسعه پرداختند. بر اساس بررسی‌های انجام شده، هر میزان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل ویژه‌ی ترانزیت، 3 برابر سودآوری در پی خواهد داشت.
قرار گرفتن در مسیر حمل و نقل بین‌المللی تبعات بسیار مثبتی به همراه دارد. برای مثال املاکی که در مسیر ترانزیت قرار دارند، بیش از 50 درصد بر ارزش آن‌ها افزوده می‌شود. همچنین اگر کشوری در مسیر حمل و نقل بین‌المللی قرار گیرد، برای حفظ و افزایش درآمد خود، توسعه‌ی زیرساخت‌ها و ابزارهای حمل و نقل را با سرعت بیشتری در دستور کار قرار می‌دهد. مقوله‌ای که در نهایت، جایگاه ژئوپولتیک کشور مذکور را ارتقا داده و آن را حائز اهمیت ویژه‌ای می‌کند.
عراق نیز در سال گذشته، اقدامات زیادی را برای نقشآفرینی در این حوزه انجام داده است. پیش از این به دلیل آنکه عراق عضویت در کنوانسیون TIR را نپذیرفته بود، قادر به میزبانی از کامیون‌های ترانزیتی بین‌المللی نبود. اوایل سال گذشته میلادی، پارلمان عراق این کنوانسیون را تصویب کرد و پس از آن مرزهای مهران و خسروی، گذرگاه‌های مرزی القائم، طربیل، صفوان و عرعر که راه ارتباطی عراق با کشورهای هم‌مرز خود بود، باز شدند.
TIR، کنوانسيون بین‌المللی سازمان ملل متحد در ارتباط با تسریع حمل و نقل بين‌‌المللي است. این کنوانسیون از جمله مهم‌ترين و جامع‌‌ترين مقررات گمركی در سيستم ترانزيتي جادهای است كه ناظر بر روابط بين حمل‌كننده، گمرک و موسسه‌ی ضامن است.
امکانات حمل و نقل در عراق
عراق تاکنون بیش از 44 هزار کیلومتر راه و جاده جهت حمل و نقل جادهای بهره‌برداری کرده است. این کشور همچنین در حال توسعه‌ی زیرساخت‌های صنعت هواپیمایی غیرنظامی خود بوده و راه آهن این کشور با سرمایه‌گذاری‌های کلان آمریکا، نقش مهمی در ترانزیت ایفا می‌کند.
به‌تازگی مذاکراتی میان مقامات عراق و دولت ایتالیا صورت گرفته تا این کشور اروپایی، در خطوط ریلی عراق سرمایه‌گذاری کرده و راه آهنی سراسری از «بندر فاو» در جنوب تا مرز ترکیه در شمال عراق احداث کند. به جز این موارد، بنادر عراق دروازه‌ی اصلی صادرات و واردات این کشور به حساب می‌آیند و در سال‌های اخیر، مقامات بغداد با انعقاد قراردادهای مشترکی با کشورهای شرق آسیا، به توسعه و بازسازی این بنادر پرداخته‌اند.
موقعیت ژئوپولتیک عراق
از نظر موقعیت جغرافیایی، عراق راه ارتباط زمینی میان کشورهای عضو شورای همکاری با کشورهای ترکیه، آسیای میانه و شمال خاورمیانه است. به‌طور مثال در ماه‌های اخیر، پس از آنکه مبادلات تجاری میان ترکیه و امارات افزایش یافت، پیشنهادی مبنی بر ایفای نقش ترانزیتی عراق در این مبادلات تجاری مطرح شد؛ چرا که صادرات از خاک عراق به جای استفاده از مسیرهای آبی، مسافت و زمان حمل و نقل را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد.
هم‌اکنون انتقال کالا میان ترکیه و امارات به‌طور عمده از مسیر دریایی تنگه باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز انجام می‌شود. مسیری طولانی که هر محموله باید آن را بین 20 تا 28 روز طی کند. در حالی که اگر مسیر از خاک عراق بگذرد، زمان انتقال کالا را به 8 تا 10 روز کاهش می‌دهد.
ایران نیز یکی از گزینه‌های ترانزیت میان دو کشور است. دو مسیر ترانزیتی عراق و ایران به لحاظ مسافت تفاوت چشم‌گیری با هم ندارند؛ امارات باید کالای خود را ابتدا به یکی از بندرهای ایران یا عراق انتقال دهد. بندرهای ایرانی برای این منظور نزدیک‌تر هستند اما مسیر زمینی رسیدن به مرز ترکیه از طریق عراق، به‌مراتب کوتاه‌تر است. افزون بر این ترکیه قصد دارد بندر بصره را از طریق راه آهن به استانبول متصل کند.
عراق همچنین دروازه‌ی ارتباط ایران با مدیترانه است و با ایفای نقش ترانزیتی در این زمینه نیز می‌تواند صادرات ایران به کشورهای حاشیه‌ی مدیترانه را تسهیل نماید. علاوه بر این، با وجود تحریم‌هایی که علیه ایران وجود دارد و محدودیت‌هایی که ایران برای انتخاب مسیرهای صادراتی خود با آن‌ها مواجه است، شرایط برای عراق فراهم است تا میزبان کامیون‌های ترانزیتی ایران بوده و بتواند نقشی مهم در این حوزه ایفا کند. صادرات ایران به سوریه در حال حاضر از مسیرهای دریایی صورت می‌گیرد اما مقامات ایران مایل به احداث گذرگاه‌های زمینی از طریق عراق هستند.
با توجه به اینکه سوریه، ایران و به‌تازگی عراق عضو کنوانسیون TIR شده‌اند و می‌توانند از مزیت‌های آن استفاده کنند، احتمال می‌رود که بتوانند موافقت‌نامه‌ی سه‌جانبه‌ای را برای صادرات کالا از طریق عراق به سرانجام برسانند. چراکه عراق نقش بسیار مهمی در این موضوع دارد. در صورت ایجاد این توافق، زمان و نرخ ارسال کالاهای ایرانی به سوریه و بالعکس، از طریق زمینی کاهش یافته و صرفه‌ی اقتصادی بسیار خوبی خواهد داشت. ایجاد یک کریدور بین سه کشور می‌تواند به ایجاد توازنی منطقی در زمینه‌ی حمل و نقل بین‌المللی منجر شود تا ایران بتواند از برخی بنادر سوریه نیز برای ارسال کالاهای خود به جنوب اروپا استفاده کند.
از سوی دیگر، در سال 2020، دولت عراق اعلام کرد که به ابتکار کمربند و جاده‌ی چین خواهد پیوست. طرح کمربند و جاده، یک طرح 900 میلیارد دلاری است که از جانب دولت چین برای جهانی ساختن هرچه بیشتر بازارها ارائه شده است. بر اساس این طرح که بر مبنای توان سرمایه‌گذاری چین شکل گرفته است، مسیرهای تجاری از پکن تا اروپا گسترش می‌یابند و چین به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشورهایی از اوراسیا تا خاورمیانه خواهد پرداخت که در مسیر این جاده‌ی تجاری قرار می‌گیرند. در سال 2020 دولت عراق با بیان اینکه این کشور سال‌ها درگیر جنگ و اختلافات داخلی بوده است و از چین به خاطر حمایت ارزشمندش سپاس‌گزار است و نیز با اعلام این که: «عراق علاقمند است در چارچوب طرح کمربند و جاده همکاری کند» به این ابتکار پیوست.
فرجام
عراق به دلیل موقعیت ویژه‌ی جغرافیایی و نیز توان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌منظور توسعه‌ی زیرساخت‌های حمل و نقل خود، شرایط مطلوبی را برای تبدیل شدن به گزینه‌ی قدرتمند ترانزیت منطقه دارا است. نقشآفرینی در این حوزه درآمدی بسیار بیشتر از فروش نفت‌خام برای دولت عراق در پی خواهد داشت.
