بحران آب و هوایی و تشدید بیابان زایی در عراق

نویسنده: سلام زیدانه

میدل ایست نیوز: مقامات عراقی درباره نرخ بالای بیابان زایی در این کشور در میان سایر مشکلات محیط زیستی و اقتصادی هشدار داده اند. وزارت کشاورزی عراق در 8 ماه مه اعلام کرد که 90 درصد از زمین های کشاورزی این کشور به دلیل تغییرات آب و هوایی و اختلافات آبی با ایران و ترکیه، به بیابان تبدیل شده است یا در خطر بیابانی شدن در آینده نزدیک قرار دارد.

این وزارتخانه در سال 2020 هم هشدار داده بود که نرخ (سالانه) بیابان زایی در عراق به 53 درصد رسیده است. این امر نه تنها برای محیط زیست، بلکه برای امنیت غذایی که پس از کاهش برداشت محصولات استراتژیک مانند گندم، جو و برنج در معرض تهدید قرار گرفته است، مخاطرات جدی به همراه دارد. این وزارتخانه همچنین اعلام کرده است که عراق از نظر شدت اثرات تغییرات آب و هوایی در رتبه پنجم جهان قرار دارد.

راویه مزال، مسئول پرونده مقابله با بیابان زایی در وزارت کشاورزی، به المانیتور گفت که مسائلی مانند گرم شدن کره زمین، خشکسالی، استفاده بیش از حد کشاورزان و شهروندان از آب، به علاوه جنگ و عملیات های نظامی به این مشکل دامن زده اند. او در ادامه توضیح داد: «عراق به مذاکره با ترکیه و ایران برای رهاسازی آب، کاهش مصرف آب و حذف استفاده بیش از حد و ایجاد کانالی برای برداشت آب باران، و ایجاد واحه های بیابانی، نیاز فوری دارد.» مساله دیگر قابل توجه این است که تدابیر برای کاهش آلودگی هوا نیز می توانند به کاهش شدت افزایش دما کمک کنند. به گفته مزال، اگر دولت عراق خیلی سریع تدابیری را برای مقابله با این مشکل به کار نگیرد، با بدترین سناریوی ممکن در منطقه مواجه خواهد شد چرا که 92 درصد عراق یا با مشکل بیابان زایی مواجه شده یا در معرض خطر مواجهه با چنین مشکلی است و نمونه آن هم دریاچه ساوه در سماوه است که کاملا خشک شده.

عادل المختار، مشاور کمیته کشاورزی پارلمان عراق، به المانیتور گفت که ذخایر آب این کشور 20 میلیارد متر مکعب است و احتمالا امسال همه آن مصرف می شود. ترکیه، ایران و سوریه نیز از بحران آب رنج می برند و غلبه بر این مشکل منطقه ای نیازمند همکاری همه کشورهای درگیر است. مختار افزود تکنیک های ابتدایی آبیاری و همچنین دریاچه های غیررسمی ماهی گیری ذخایر آب استراتژیک را هدر می دهند. کاهش ردپای کشاورزی ممکن است به مهاجرت بیش از هفت میلیون شهروند از روستاها به شهرها منجر شود که در ادامه، یک بحران بزرگ در بیکاری و ارائه خدمات را در پی خواهد داشت.

عراق در تامین میوه و سبزیجات مورد نیاز خود به استان های صلاح الدین و دیاله وابسته است، اما این استان ها بیشترین آسیب و بحران را در کشور ایجاد کرده اند. این در حالی است که عراق قصد دارد به رغم کمبود آب، در بحبوحه بحران جهانی گندم، سه میلیون تن گندم بکارد.

رعد التمیمی، رئیس انجمن کشاورزان عراق، به المانیتور گفت: «۵۰ درصد از زمین های دیاله با مکشل بیابان زایی مواجه هستند و دولت ما را از کشت محصولات استراتژیک در این فصل مانند گندم، جو و برنج منع کرده و همین مساله، از سال 2017 تا کنون به مهاجرت 500 هزار شهروند از حومه دیاله به مرکز شهر انجامیده است.» او وزارت منابع آب را به هدر دادن آب در سال 2020 در نتیجه رهاسازی آب از دریاچه حمرین، سدهای حمرین و الوند و آبگرفتگی باغات، متهم کرد و گفت که این میزان آب هدر رفته برای سه سال دیاله و استان های همجوار آن کافی بود و دیاله پس از این فصل، تامین میوه و سبزیجات کشور را متوقف خواهد کرد چرا که زمین های آن در خطر بیابانی شدن کامل هستند. تمیمی همچنین از سرگیری کار در سدهای ماخول و بادوش که توسط رژیم گذشته رها شده بودند و می توانستند بیش از 20 میلیارد متر مکعب آب ذخیره کنند را خواستار شد و گفت که اکثر احشام در دیاله به دلیل کمبود خوراک و آب، فروخته یا ذبح شده اند.

صندوق کار بانک مرکزی عراق و اتحادیه بانک های خصوصی این کشور در سال 2018 کارزاری را برای کاشت دو میلیون نهال آغاز کردند.

اکرم السلمانی، مدیر البیت الاخضر [خانه سبز]، به المانیتور گفت که مشکل اصلی بیابان زایی، برداشتن کمربند سبز اطراف شهرها در نتیجه افزایش جمعیت است. به رغم آنکه دولت هیچ برنامه ای برای ساخت خانه های جدید نداشته، شهروندان بیشتر درختان را ریشه کن کرده و باغ ها را برای ساختن خانه ها با بولدوزر تخریب کرده اند. سلمانی افزود عراق برای مدیریت مشکل بیابان زایی به کاشت 13 میلیارد نهال در 20 سال آینده نیاز دارد. او گفت: «بهترین راه حل این است که شرکت های بین المللی را به سرمایه گذاری در زمین های کشاورزی و بهره برداری از آب های زیرزمینی از طریق فناوری های مدرن ترغیب کنیم؛ اما اگر وضعیت به همین شکل باقی بماند، کشاورز عراقی در مدت کوتاهی آب های زیرزمینی را تخلیه خواهد کرد.»

دولت نخست وزیر مصطفی الکاظمی، توجه به اقتصاد سبز را با راه اندازی یک برنامه تخصصی که شامل سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، فناوری نوین آبیاری و تولید برق پاک می شود، آغاز کرد؛ اما از آنجایی که بودجه مورد نیاز اجرای این برنامه هنوز به تصویب نرسیده، این برنامه هنوز اجرایی نشده است.