در منازعات ایران و اسرائیل، موضع کشورهای منطقه چیست؟

میدل ایست نیوز: در ماه های اخیر، منازعات میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل به ویژه در آستانه‌ی مذاکرات احیای برجام شدت یافته است. هیچ یک از کشورهای منطقه موضع مستقیم و دقیقی در رابطه با این منازعات اتخاذ نکرده اند اما در صورت تداوم تعارضات ناگزیر از اعلام موضع خواهند شد. با بررسی روابط کشورهای منطقه با اسرائیل و ایران می‌توان مواضع آتی آنها را پیش‌بینی کرد.

عربستان

عربستان بارها بر حل و فصل منازعه فلسطین-اسرائیل به عنوان پیش شرط خود برای عادی سازی روابط تاکید کرده و این امر موضعی است که از اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی خاصی برای ریاض برخوردار است اما طی سال‌های گذشته ارتباط و تماس این کشور با شخصیت‌های یهودی افزایش پیدا کرده و در رسانه‌های دولتی به موضوع روابط با اسرائیل و تاریخ دین یهودی پرداخته می‌شود.

پس از امضای توافق عادی‌سازی روابط با اسرائیل از سوی امارات و بحرین و سپس سودان و مراکش، عربستان برای نخستین بار اجازه داد پروازهای مستقیم میان امارات و بحرین و اسرائیل از آسمان این کشور عبور کند.

در همین رابطه، رسانه‎‌های اسرائیلی از سفر یک مسئول بلندپایه اسرائیل به ریاض و استقبال گرم مقامات سعودی از وی خبر دادند و اعلام کردند دو طرف در این نشست درباره منافع امنیت منطقه‌ای و موضوع ایران رایزنی کرده اند.

در ماه مارس گذشته هم، «محمد بن سلمان»، ولیعهد سعودی در مصاحبه‌ای گفته بود که عربستان به اسرائیل به عنوان «دشمن» نگاه نمی‌کند بلکه هم‌پیمانی محتمل در بسیاری از منافع مشترک می بیند که می‌توان برای تحقق آن تلاش کرد اما باید پیش از آن، برخی مسائل حل و فصل شود.

دولت اسرائیل حاضر است موافقت اصولی خود را با انتقال دو جزیره “تیران” و صنافیر” در دریای سرخ به عربستان اعلام کند. بر اساس توافق صلح 1979 میان اسرائیل و مصر هر گونه تغییری در موقعیت حقوقی این جزایر باید با موافقت اسرائیل صورت بپذیرد و اکنون دولت اسرائیل حاضر است در ازای عادی شدن مناسبات خود با ریاض با واگذاری این جزایر به عربستان موافقت کند.

روابط عربستان با ایران

ایران و عربستان به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار همواره روابطی پیچیده توام با رقابت داشته‌اند. با این حال میزان پیچیدگی و رقابتی بودن در برهه‌های مختلف تاریخی به‌ویژه بعد از انقلاب اسلامی ‌متغیر بوده است. گرچه در برخی مقاطع از دوره‌های سازندگی و اصلاحات به‌واسطه تنش‌زدایی و اعتمادسازی در سیاست خارجی ایران و همچنین به‌واسطه برخی تحولات بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی ایران، از میزان پیچیدگی و رقابت در روابط دو دولت کاسته شد؛ اما از سال 1384 همانند دوران جنگ ایران و عراق تنش بر روابط دو کشور حاکم شده است. در این دوره به واسطه ظهور یا تشدید مسائل مهمی ‌چون برنامه هسته‌ای ایران، موضوع عراق و القای هلال شیعه، مسائل لبنان، سوریه، بحرین و یمن و نیز تنگ‌تر شدن حلقه امنیتی ایران از سوی ساختار نظام بین‌الملل، واگرایی در روابط دو کشور نه‌تنها کاهش نیافت؛ بلکه تداوم‌یافته و حتی تشدید هم شد و تعارضات هویتی میان عربستان و جمهوری اسلامی ‌ایران در ژئوپلتیک خاورمیانه پس از 2011 سبب تغییر روابط این کشور با ایران از وضعیت رقابتی به منازعه و دشمنی شد.

امارات

امارات از جمله پیشگامان عادی سازی روابط با اسرائیل و پیمان ابراهیم بود، پیمانی که توافقی برد-برد محسوب می‌شود. اسرائیل بعنوان پیشرفته ترین دولت منطقه از نظر نظامی و فناوری، به بازار مصرفی در سطح کشورهای عضو شورای همکاری دست پیدا خواهد کرد که به دلیل شرایط اقلیمی خود، نیازمند ابزاری برای شیرین سازی آب و کشاورزی پیشرفته هستند و از سوی دیگر به دلیل برداشت تهدید از جانب همسایه‌ی شمالی خود، جمهوری اسلامی ایران، خریدار بی چون و چرای سلاح از اسرائیل و متحدِ استراتژیک آن، ایالات متحده آمریکاست.خرید و فروش فناوری های نظامی به منزله‌ تلفیق امنیت و تجارت، نشان از چند بعدی بودن این توافق دارد.

از دیگر جهت، سرمایه گذاری های امارات در اسرائیل می‌تواند به حل بحران اقتصادی این کشور کمک کند و همکاری های دو کشور در راستای بهداشت، تبادل دانشجو و تحقیقات پزشکی خواهد توانست سطح توسعه‌ی انسانی در امارات را ارتقا ببخشد و محیط کارآفرینانه‌ این کشور را با تحولی مثبت رو به رو سازد.

روابط امارات با ایران

در پی قطع روابط ایران و عربستان در سال 1394، امارات عربی متحده نیز به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران طی سال‌های اخیر با هدف فشارهای سیاسی علیه ایران و تبعیت از برادر بزرگتر خود در حوزه کشورهای شورای همکاری (عربستان)، سطح روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با تهران کاهش داد و این روابط از سطح سفیر به کاردار تنزل پیدا کرد.

این در حالی است که همواره کشور امارات فارغ از اختلافات ارضی بین دو کشور و دیگر پرونده های اختلافی در حوزه های سیاسی و امنیتی از جمله در موضوع یمن، سوریه و همچنین عادی سازی روابط این کشور با اسراییل و… برای ایران نقش واسطه‌ای را داشته و به دلیل زیرساخت‌های تجاری مانند سرویس‌های پولی، خدمات ترانزیت و حمل و نقل بخش عمده‌ای از کالاهای ترانزیتی که مربوط به سایر کشورها بوده را به سمت کشورهای مبدا هدایت کرده و بر اساس اعلام برخی از فعالان اقتصادی این کشور در زمان تحریم ها یکی از شریان های ایران برای دورزدن تحریم ها بوده و است.

ترکیه

اردوغان حداقل در سال‌های اولیه قدرت، رویکردی عمل‌گرایانه را برای غلبه بر اختلافات خود با اسرائیل انتخاب کرد. دو طرف با وجود مشاجره‌های مداوم، مراقب بودند هرگز روابط تجاری رو به رشد خود را متوقف نکنند. شرکت ترکیش ایرلاینز هرگز پروازهای خود را به اسرائیل متوقف نکرد و در حالی که جنگ سوریه ادامه داشت، کالاهای ترکیه از بنادر اسرائیل استفاده می کردند. اردوغان اکنون دوباره این عمل گرایی را پذیرفته و چرخش تازه ای را به سوی اسرائیل انجام داده است.

از نظر اسرائیل، حضور ترکیه در کنار تل آویو نقش مهمی در تلاش های اسرائیل برای جلوگیری ایران از کسب سلاح هسته ای دارد.

روابط ترکیه و ایران

رابطه طولانی و پیچیده ترکیه با کشور همسایه‌اش، ایران، همواره بستر یک بازی دیپلماتیک بوده است. این دو قدرت بزرگ و قابل اعتنا در منطقه، برای قرن‌ها است که رقیب یکدیگر اند. مشخصه اصلی روابط ایران و ترکیه به لحاظ تاریخی، رقابت تنگاتنگ و در عین حال همکاری نزدیک بوده است.

علی‌رغم فراز و نشیب‌ها، این دو کشور با هم روابطی منطقی و برنامه‌ریزی شده ای داشته‌اند، اختلافات ایدئولوژیک را نادیده گرفته‌اند و از دخالت در امور داخلی یکدیگر پرهیز کرده‌اند. رقابت تاریخی این دو کشور همچنان ادامه دارد، اما این بار رقابت بر سر رهبری تحولات خاورمیانه به شکل چشمگیری تشدید شده است.

عراق

مجلس عراق به تازگی قانونی را تصویب کرد که عادی‌سازی رابطه این کشور با اسرائیل را ممنوع می‌کند. بر اساس این قانون، هر گونه تلاش برای عادی‌سازی مناسبات با اسرائیل و همکاری با اسرائیل جرم خواهد بود و افراد و عوامل نقض‌کننده این قانون ممکن است به مجازات شدید، شامل حبس ابد و اعدام، محکوم شوند.

روابط عراق و ایران

در خصوص ایران، موضع مقامات عراقی مبنی بر این بوده که عراق نیازمند همکاری مشترک است و نیازی به دخالت در امور کشور ندارد. روابط عراق با کشورهای عضو شورای همکاری در شرایط بسیار خوبی قرار دارد و ارتباطاتی میان عراق، برخی از کشورهای عضو شورای همکاری و ایران وجود دارد.

در واقع عراق گفت‌وگوها و مباحثات با طرف ایرانی را به شکل دیگری آغاز کرده‌ است، سیاست خارجی عراق امروز، سیاست وابسته به کشور دیگری نیست و بر اساس تامین منافع این کشور است.

ایران و عراق مشترکات دینی و تجاری و اقتصادی بسیاری داشته و به همین جهت نیازمند همکاری مشترک با یکدیگر و اتحاد هستند اما دخالت در امور داخلی عراق قابل قبول نیست.

مواضع کشورها در صورت تداوم منازعات چه خواهد بود؟

با توجه به آنچه گفته شد، نقطه‌ی اشتراک میان تمام کشورهای منطقه در رابطه با موضع گیری درباره منازعات ایران و اسرائیل، دعوت به تنش زدایی است. برای کشوری مانند امارات، امنیت موضوعی ضروری است، تنها به وسیله‌ی برقراری امنیت زیرساخت‌های توریسم و گردشگری در این کشور سود اقتصادی خواهند داشت و نیز سرمایه گذاران خارجی به سمت امارات جذب می‌شوند. عربستان نیز به ویژه در ماه های اخیر و آغاز مذاکرات با ایران، به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام را به تداوم تنش ها ترجیح میدهد، عربستان معتقد است بدون توافق هسته‌ای ایران کشوری غیرقابل کنترل خواهد بود. ترکیه نیز خواهان آن است که مانند نزاع روسیه و اوکراین مجبور به موضع گیری آشکار نشده و در منطقه و در همسایگی خود تنش های جدید نیافریند. عراق نیز به عنوان یکی از متحدان ایران در منطقه، از طرفی به دلیل روابط نزدیک کردستان با اسرائیل و مرز مشترک اقلیم با ایران، برای حفظ امنیت کشور خود خواهان تنش زدایی است و از سوی دیگر نگران است موضع گیری آشکار در چنین موضوعی به تیره شدن روابط کشورش با کشورهای غربی بینجامد. لذا تداوم منازعات میان ایران و اسرائیل مسئله‌ای است که هیچ یک از کشورهای منطقه در آن منفعتی نخواهند داشت.