آیا ایده «ناتوی خاورمیانه» در نطفه خفه شد؟

میدل ایست نیوز: با فرارسیدن موعد سفر منطقه‌ای رئیس جمهوری امریکا، بار دیگر جنجال بر سر آنچه «ناتوی عربی» یا «ناتوی خاورمیانه» خوانده می‌شود بالا گرفته است.

به گزارش «الجزیره» در هفته‌های اخیر، رسانه‌های امریکایی خبر دادند که مقامات دولت امریکا نشست‌هایی با مقامات ارشد اسرائیل و چند کشور عربی برای هماهنگی‌های لازم جهت رویارویی با موشک‌ها و پهپادهای ایران برگزار کرده‌اند.

بر اساس این گزارش‌ها، در این نشست‌ها «اویو کوخاوی»، رئیس ستاد ارتش اسرائیل، و همتایانش در چند کشور عربی حضور داشتند و به گفته رسانه‌های امریکایی این نخستین نشست امنیتی در این سطح میان مقامات اسرائیل این کشورها بوده که زیر نظر امریکا برگزار شده است.

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، پیش از این در گفت‌وگو با شبکه CNBC تأکید کرد که اردن از تشکیل پیمان نظامی در خاورمیانه مشابه پیمان ناتو حمایت می‌کند و چنین اقدامی ممکن است.

وی گفت که اردن بعد از چند دهه جنگ دوشادوش نیروهای ناتو خود را متحد آن می‌داند.

ملک عبدالله گفت که از اصلی‌ترین حامیان ایجاد چنین پیمانی در خاورمیانه خواهد بود و می‌توان چنین پیمانی را از کشورهای هم‌راستا تشکیل داد و افزود که چنین پیمانی باید با رویکردی مشخص و با تعیین دقیق حد و مرزهایش تشکیل شود و گرنه برای همه مشکل ایجاد خواهد کرد.

وی افزود که تشکیل این پیمان موانعی نیز دارد که یکی از آنها مسئله مناقشه فلسطین و اسرائیل است که می‌تواند به هرگونه برنامه‌ریزی و همکاری در خاورمیانه آسیب بزند و تأکید کرد که «مسئله ایران را هم باید در نظر داشت».

ایده ایجاد پیمان امنیتی در منطقه به تمایل امریکا به فاصله گرفتن از پرونده‌های خاورمیانه و تمرکز بر شرق آسیا مربوط می‌شود. به نظر امریکا، پیمانی امنیتی متشکل از اسرائیل و چند کشور منطقه بهترین راه برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و رویارویی با نفوذ ایران است و می‌تواند موجب حل و فصل برخی پرونده‌های منطقه از جمله بحران فلسطین و سوریه و یمن بینجامد.

اما چنین پیمانی با شماری از چالش‌های ساختاری مواجه است که مانع از عملی شدن آن می‌شود. موانعی که از لابه‌لای اظهارات مقامات عرب کاملاً قابل مشاهده است.

«ایمن الصفدی» وزیر خارجه اردن در گفت‌وگو با روزنامه «النهار» گفت که پادشاه اردن این مسئله را در پاسخ به سؤال خبرنگار مطرح کرد و منظور امتداد ناتو در منطقه نبود بلکه الگوگیری از آن برای یک همکاری منطقه‌ای در برابر چالش‌های مشترک اعم از تروریسم و امنیت اقتصادی و اجتماعی بود.

او گفت که اردن در جریان آنچه در رسانه‌ها درباره تشکیل نظام دفاعی یا امنیتی منطقه‌ای با حضور اسرائیل مطرح شده، نیست.

وی تأکید کرد که پیشنهاد اردن ایجاد سازوکاری برای همکاری کشورهای عربی در برابر چالش‌هاست.

وزیر خارجه اردن همچنین گفت که آنچه درباره شکل‌گیری پیمان اسرائیلی ـ عربی در برابر ایران در رسانه‌ها مطرح شده نیز با اردن در میان گذاشته نشده و اردن هرگز بخشی از چنین پیمانی نخواهد بود و چنین درخواستی هم از اردن نشده و در دستور کار نشست آتی سران 9 کشور عربی با رئیس جمهور امریکا نیز قرار ندارد.

از سوی دیگر، «سامح شکری»، وزیر خارجه مصر، نیز در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای بحرینی خود در منامه گفت که ایده تشکیل پیمان نظامی عربی از نوع پیمان ناتو در دستور کار سفر رئیس جمهوری امریکا به عربستان و دیدار وی با سران چند کشور عربی نیست.

او افزود که تشکیل چنین پیمانی نیاز به سازوکاری مشورتی دارد و در حال حاضر چنین پیشنهادی وجود ندارد.

در میان کشورهای شورای همکاری نیز درباره نحوه تعامل با ایران، که «دشمن فرضی» این ناتوی عربی شمرده می شود، یکدستی وجود ندارد. با اینکه شاید چند کشور شورای همکاری به ایران به چشم دشمن نگاه کنند، به نظر می‌آید که اکثر آنها ترجیح می‌دهند مسائلشان با ایران را از طریق مذاکره حل کنند. مذاکرات مستقیم یا غیر مستقیم این کشورها با واسطه عراق و عمان را هم در این راستا می‌توان دید.

در این میان، قطر و عمان روابط خوبی با ایران دارند، کویت هم همیشه روابط محتاطانه خود را حفظ کرده است، عربستان و امارات هم با وجود هشدار درباره ایران هسته‌ای از در تعامل با ایران برآمده‌اند به خصوص که برای پایان دادن به جنگ یمن به چنین تعاملی در پشت پرده نیاز دارند.

پیام اطمینان بخش مصر به ایران: در هیچ ائتلاف نظامی علیه ایران مشارکت نمی کنیم

همزمان، موضع سنتی مصر در خودداری از هرگونه رویارویی مستقیم با ایران نیز شایان توجه است. مصر که در دهه‌های گذشته روابط دیپلماتیک رسمی با ایران نداشته، همواره تلاش کرده که در محوری ضد ایرانی جای نداشته باشد.

مانع دیگر در شکل‌گیری چنین پیمانی حضور اسرائیل است. حضور اسرائیل به این معناست که چنین پیمانی در درجه اول علیه ایران خواهد بود. این نکته‌ای است که پادشاه اردن نیز به آن اشاره کرده بود: «دستورالعمل چنین پیمانی باید کاملا روشن باشد تا موجب نگرانی طرف‌های منطقه‌ای نشود».

از سوی دیگر، برخی کشورهای عربی حاضر نیستند با اسرائیل وارد پیمان نظامی شوند.

ضمن اینکه حضور اسرائیل، حساسیت گروه‌های مقاومت فلسطینی و لبنانی را برمی‌انگیزد که هرگونه تعامل با اسرائیل را تهدیدی علیه خود می‌شمرند.

در این راستا، «اسماعیل هنیه»، رئیس دفتر سیاسی حماس، در سخنانی در بیروت گفت که تلاش‌هایی برای مهندسی منطقه بر اساس برنامه‌های امریکا و اسرائیل جریان دارد و افزود که «این توطئه‌ای است که قرار است به نفع اسرائیل و برای ادغام کامل آن در منطقه وتبدیل کردن آن به امر واقع انجام می‌شود».

«نعیم قاسم»، معاون دبیر کل حزب الله لبنان، نیز تأکید کرد که روند عادی‌سازی روابط به تشکیل پیمان‌های نظامی با رژیم صهیونیستی کشیده شده است.

اظهارات مقامات حماس و حزب الله نشان می‌دهد که آنان تشکیل چنین پیمانی را تهدیدی مستقیم علیه خود می‌شمرند و این محاسبات بسیاری از کشورهای عربی را که با حماس و حزب‌الله روابط دارند برهم خواهد زد.

این چالش‌ها از فرصت تشکیل چنین پیمانی در سطح منطقه می‌کاهد هرچند نباید از این واقعیت غافل شد که گسترش روابط کشورهای عربی با اسرائیل فضای امنیتی منطقه را تغییر داد و می‌تواند به شکل‌گیری مناسبات گسترده امنیتی و نظامی بینجامد.