تنش میان قطر و بحرین ادامه خواهد داشت؟
اختلافات میان قطر از یک سو و عربستان، امارات و مصر از سویی دیگر پس از نشست العلا تقریبا حل شد اما اختلافات میان قطر و بحرین که ریشه های بسیار عمیقی دارد به نظر حل نشدنی می رسد.
میدل ایست نیوز: پس از توافق العلا و عادی‌سازی روابط قطر با کشورهای تحریم‌کننده، بحرین تنها کشور باقی‌مانده که اختلافات میان آن با قطر هنوز پابرجاست. این اختلافات در جریان بحران سال 2017 قطر تشدید شد اما ریشه‌های بسیار عمیق‌تری دارد.
اختلافات تاریخی
تنش میان خاندان آل خلیفه و آل ثانی از زمان استعمار و پیش از استقلال قطر و بحرین وجود داشت، این اختلافات در موارد متعددی تشدید می‌شد؛ ابتدا در رابطه با منازعات مرزی بر سر جزایر و پس از آن با ادعای آل خلیفه درباره کارشکنی‌های قطر علیه حاکمیت این کشور. حاکمان بحرین معتقد بودند قطر بانفوذ در میان رجل تأثیرگذار قبایل بحرینی در جزایر حوار و الزباره به آنها تسهیلات مالی و نیز تابعیت قطری می‌دهد تا بدین‌وسیله اکثریت جمعیت این جزایر را قطری کند. همچنین آل خلیفه معتقد بود قطر به‌ویژه با رجل مهم قبیله جلاهمه در ارتباط است و به‌سادگی به آنها تابعیت قطری می‌دهد. این مسئله علاوه بر نفوذ قطر در سطوح عالی قبایل بحرین، ازاین‌جهت حائز اهمیت بود که قبیله جلاهمه به‌صورت تاریخی رقیب آل خلیفه در بحرین بودند و حمایت قطر از آنها به‌نوعی دخالت در امور داخلی حکومت بحرین به‌حساب می‌آمد. هرچند چنین ادعاهایی هیچ‌گاه از جانب قطر پذیرفته نشد.
اختلافات مرزی
دو کشور دهه‌ها بر سر مرزهای دریایی اختلاف دارند اما در سال 2001 دیوان بین‌المللی دادگستری، به حاکمیت بحرین بر جزایر حوار و منطقه «جراده» و حاکمیت قطر بر جزایر «الزباره»، «جنان» و «فشت الدبیل» حکم داد.
«خالد بن احمد»، مشاور پادشاه بحرین و وزیر امور خارجه سابق این کشور در توییتی در واکنش به درخواست گسترده کاربران قطری مبنی بر اینکه جزیره «حوار» قطری است، گفت: جزایر «حوار» و«الزباره» متعلق به مردم بحرین است و حقوق آنها از بین نخواهد رفت.
وی افزود: 83 مدرک جعلی داریم که ادعاهایی دارند اما دیوان بین‌المللی دادگستری حکم به بحرینی بودن جزایر حوار داد اما «الزباره» باقی‌مانده که مردم آن، چه ادعا کنندگان بخواهند یا نه، بحرینی هستند و هرچقدر زمان نیز بگذرد حقوق آنها ضایع نخواهد شد.
پیش‌تر برخی فعالان قطری موجی در توییتر تحت عنوان جزیره «حوار» قطری است راه انداخته بودند و خواستار لغو حاکمیت بحرین از آن و الحاق آن به قطر شده بودند.
اواسط دهه 1990 اختلاف مرزی بین قطر و بحرین بر سر جزایر «حوار»، «جنان» و « زباره» بالا گرفت. با افزایش اختلافات بین دو پادشاهی بر سر مناطق مذکور، رویارویی و ناتوانی ریاض در حل‌وفصل آن، اختلاف مرزی دو کشور به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع داده شد.
عادی‌سازی روابط با اسرائیل
یکی از عواملی که بستر نقض حریم دریایی و هوایی قطر را ایجاد کرده، پیوستن بحرین به روند عادی سازی روابط با اسرائیل در 15 سپتامبر 2020 است. این رخداد و قول مساعد مقامات سیاسی – امنیتی اسرائیل به مقامات بحرینی به عرض‌اندام این کشور در منطقه و نقض حریم سرزمینی قطر منجر شده است.
بحرین مانند برخی کشورهای عضو شورای همکاری، روابط پنهان خود با اسرائیل را از نیمه دوم دهه 1990 آغاز کرده است که دیدار‌های مقامات رسمی دو کشور از پایتخت‌های یکدیگر بین سال‌های 2000 تا 2010، حضور هیئت اسرائیلی در کنفرانس فیفا در منامه، اتخاذ موضع انتقادی پادشاه بحرین (حمد بن عیسی آل خلیفه) در سپتامبر 2017 از تحریم اسرائیل توسط اتحادیه عرب و میزبانی نشست «صلح اقتصادی فلسطینی – اسرائیلی» در ژوئن 2019 در منامه نمود‌هایی از آن بود. این روابط در نهایت به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل بر اساس توافقنامه «ابراهیم» منجر شد.
چند رویداد تنش‌زا
پوشش گسترده خبری تظاهرات مردم بحرین در سال 2011 و سرکوب این قیام توسط آل خلیفه در رسانه «الجزیره» و همچنین حمایت مقامات قطری از جنبش مردمی «الوفاق» بحرین، به ایجاد حوزه جدید اختلاف بین آل خلیفه و آل ثانی منجر شد. افشای فایل صوتی مکالمات مقام قطری و یکی از اعضای حزب اسلامی الدعوه و جمعیت وفاق (حسن سلطان) باعث شده است، حاکمان بحرین نسبت به اهداف آل ثانی بدبین شوند. در همان زمان شبکه الجزیره قطر برنامه‌هایی با محوریت اوضاع بحرانی حقوق بشر در بحرین ساخته بود و آنها را در هواپیماهای خطوط هوایی خود نیز نمایش می‌داد، مسئله‌ای که موجب برانگیخته شدن خشم بحرین شده بود.
از سوی دیگر چهار اتفاق که در آن بحرین به تجاوز به خاک قطر متهم شده بود در اوج تلاش‌ها برای تحقق آشتی عربی قبل از نشست العلا رخ داد. در سه مورد آن ماهیگیران بحرینی به اتهام تجاوز از آب‌های خود توسط قطر دستگیر و سپس آزاد شدند. در دسامبر 2020 نیز دوحه اعلام کرد که چهار هواپیمای بحرینی به حریم هوایی قطر تجاوز کردند.
مورد بعدی که پس از اجلاس شورای همکاری موجب بازگشت تنش‌ها میان بحرین و قطر شد این بود که وزارت کار و برنامه‌ریزی عمرانی بحرین 130 ملک متعلق به فرزندان «خالد بن ناصر بن عبدالله المسند» از بستگان «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر است را مصادره کرد. روزنامه رسمی بحرین به نقل از بیانیه وزارت کار و برنامه‌ریزی عمرانی بحرین خبر داد که مالکیت 130 ملک متعلق به محمد، ساره و الدانه، فرزندان خالد ناصر المسند برادر «موزه المسند»، مادر امیر قطر مصادره می‌شود.
فرجام
پس از خروج تدریجی آمریکا از خاورمیانه، خلأ قدرت در این منطقه ایجاد می‌شود که یا باید به‌وسیله منازعه و یا همکاری جبران شود. کشورهای عضو شورای همکاری به‌شرط همکاری، قادر به افزایش قدرت چانه‌زنی خود در عرصه بین‌الملل خواهند بود، همچنین با همکاری در حوزهٔ صادرات انرژی می‌توانند کمبود گاز اروپا که پس از بحران اوکراین ایجاد شده است را حل کنند. شش کشور شورای همکاری، با وجود اختلافات موجود درگذشته و حال، یک هویت خلیجی مشترک منحصربه‌فرد دارند؛ دین، زبان و ساختار اجتماعی مشابه دارند، جغرافیای مشترک و فرهنگ جمعی نزدیک به هم دارند و مجموعهٔ این عوامل از آنها هویتی یکپارچه و پرقدرت خواهد ساخت. با این‌وجود جنس اختلافات میان بحرین و قطر حل‌شدنی به نظر نمی‌رسد.
علاوه بر عربستان و امارات و مصر، بحرین نیز در اجلاس العلا توافق کرد تا روابط دیپلماتیک و تجاری خود را با قطر به شکل کامل احیا کند و حتی حریم هوایی و مرزهای خود را به روی این کشور باز کرد، اما از آن زمان تا کنون بحرین سیگنال‌های ضدونقیضی در این زمینه ارسال کرده است.
عدم اطمینان درباره ازسرگیری سفرها میان قطر و بحرین شاید بارزترین مصداق در این زمینه باشد. در این راستا منابع دوحه گزارش دادند که درباره زمان شروع پروازها به منامه صراحتی وجود ندارد؛ درحالی‌که پروازهای قطر به عربستان سعودی و امارات ازسرگرفته شده است.
در هفته‌های گذشته زمانی که وزیر امور خارجه بحرین، قطر را به عدم اتخاذ هیچ‌گونه ابتکار عملی برای حل اختلافات با منامه متهم کرد، روابط دوجانبه میان دو کشور بار دیگر دچار تنش شد. این اظهارات وزیر بحرینی به دنبال بازداشت تعدادی از مسافران قطری که از طریق پل «ملک فهد» (میان عربستان و بحرین) در حال ورود به بحرین بودند مطرح شد.
این وزارتخانه همچنین دوحه را متهم کرد که به دعوت منامه برای اعزام یک هیئت رسمی به بحرین دراسرع‌وقت برای شروع گفت وگوهای دوجانبه درباره مسائل برجسته پاسخ نداده است.
چندی قبل نیز «محمد السیسی البوعینین» رئیس کمیته امور خارجی پارلمان بحرین اعلام کرد که قطر هیچ جدیتی در اجرای تعهدات خود به بندهای توافق آشتی که در نشست سران شورای همکاری در شهر «العلا» عربستان سعودی انجام شد، نشان نداده است.
