روابط نزدیک ترکیه و روسیه و مواضع کشورهای اروپایی

میدل ایست نیوز: روابط ترکیه و روسیه که از قرن‌ها پیش با فراز و نشیب همراه بود، بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در مقاطع زمانی مختلف با رقابت دو کشور به ویژه در آسیای میانه و منطقه قفقاز همراه بود. این روابط با قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در طول ۲۰ سال گذشته به‌ویژه در دومین دور ریاست جمهوری پوتین و نیز شروع بحران سوریه، پس از یک دوره کوتاه مدت تنش، روبه افزایش بوده است.

به گزارش میدل ایست نیوز، ترکیه و روسیه در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری، نظامی ارتباطات تنگاتنگی دارند؛ روسیه یکی از مهمترین مراکز صادرات محصولات کشاورزی ترکیه است و همچنین این کشور یکی از مهمترین مبادی برای گردشگران روس محسوب می‌شود.

پس از بحران اوکراین روابط دو کشور با پیچیدگی زیادی مواجه شده است؛ با توجه به ارتباطات نزدیک سیاسی و اقتصادی ترکیه با هر دو کشور اوکراین و روسیه، دولت آنکارا به شکل جدی ممانعت از هرگونه مناقشه و درگیری بین دو کشور و فروکش کردن تنش بین طرفین را خواستار شده است؛ زیرا پیامدهای تشدید اختلافات یا درگیری میان دو کشور به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی دو کشور به ترکیه و روابط نزدیک هر دو با آنکارا می‌تواند برای هر کی‌یف و مسکو در ابعاد اقتصادی و سیاسی مخاطراتی داشته باشد. جنگ روسیه و اوکراین، ترکیه را به لحاظ استراتژیک به مکانی مهم که کنترل دسترسی به آبراه‌ها و تنگه‌های دریای سیاه و دریای مدیترانه را دارد، تبدیل کرده است.

هر دو کشور روسیه و ترکیه در شرایط فعلی به همدیگر نیاز دارند چون هر دو از غرب کینه دارند و در خصوص نقش های آتی خود در نظم جهانی جاه طلبی داشته و هر دو کشور پیرامون واقع گرایی سیاسی و منافع ملی با زبان مشترکی صحبت می کنند.

مسکو، ترکیه را به عنوان شریک تجاری کلیدی یافته است چون ترکیه می تواند سبب تقویت جایگاه روسیه در مواجهه با غرب شود. متقابلاً آنکارا علاقمند است با کمک کردن به روسیه در تأمین نیازمندی هایش در شرایط تحریم امتیازات مهمی به دست آورد.

شراکت روسیه و ترکیه طی سال های طولانی شکل گرفته و محکم شده لذا حمله روسیه به اوکراین نمی تواند اثر زیادی بر این روابط بگذارد؛ هرچند دولت ترکیه بطور رسمی به نفع اوکراین موضع گیری کرده و تجاوز نظامی کرملین را محکوم کرده و برای اوکراین سلاح و تجهیزات نظامی بیشتری فراهم کرده است. به عبارتی هر چند نمی توان روابط ترکیه و روسیه را دوستانه توصیف کرد ولی این دو کشور توانسته‌اند نوعی ائتلاف مشکل دار ولی سودمند ایجاد کنند.

روسیه و ترکیه به رغم اختلاف نظر در بسیاری از مسائل مهم جهانی مثل سوریه، لیبی، انرژی، معماری نوین منطقه‌ای در قفقاز جنوبی پس از جنگ ناگورنو قره باغ و غیره، توانسته‌اند روابط و همکاری های متقابل را مدیریت کنند.

منافع کلیدی ترکیه در بستر جنگ اوکراین بر حفظ و گسترش نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی ترکیه استوار است. آنکارا بحران جاری را نشانه دگرش جهان به طرف شکل گیری نظم نوین جهان چند قطبی تعبیر کرده؛ نظمی که ترکیه مایل است در آن دارای نقشِ فعالتر و اعتبار بیشتر منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.

ترکیه برای بهبود جایگاه ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک خود در منطقه به همکاری با روسیه نیازمند است. در این راستا ترکیه به همکاری سیاسی با روسیه برای مراقبت از روابط نزدیک اقتصادی (جذب بیشتر سرمایه از روسیه و حفظ درآمدهای ناشی از گردشگران روسی) و بازرگانی خود با روس‌ها ناچار است.

صادرات گاز

اواخر سپتامبر، انفجارهای مرموز به خطوط لوله نورد استریم ۲ آسیب رساند و موج های بزرگی را در دریای بالتیک ایجاد کرد و به شدت بر ظرفیت عملیاتی خطوط لوله انتقال گاز روسیه به آلمان تأثیر گذاشت.

بعد از ناکارآمدی نورد استریم، روسیه باید مسیر عرضه گاز خود به اروپا را تغییر داده و برای انجام این کار، ترکیه ساده‌ترین گزینه برای مسکو بود.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در یک نشست منطقه ای در قزاقستان در 13 اکتبر گفت: “اگر ترکیه و خریداران احتمالی ما در کشورهای دیگر علاقه مند باشند، می‌توانیم در نظر داشته باشیم که یک سیستم خط لوله گاز دیگر بسازیم و یک قطب گاز در ترکیه برای فروش به کشورهای ثالث، به‌ویژه، البته اروپایی‌ها، در نظر بگیریم.”

وی همچنین در دیدار با اردوغان گفت: “ما می توانیم حجم گازی که سابق بر این با استفاده از خطوط لوله نورد استریم از طریق دریای بالتیک ترانزیت می شد را به دریای سیاه منتقل کنیم. خطوط لوله گازی دریای سیاه به ترکیه می تواند به مسیر صادرات گاز اصلی روسیه برای اروپا تبدیل شود.”

آنکارا نیز به پیشنهاد پوتین در مورد هاب گاز پاسخ مثبت داد. از نظر آنکارا، پیشنهاد روسیه برای ایجاد مرکزیت گازی بخشی از چشم‌انداز ترکیه برای تحقق جاه‌طلبی‌های دیرینه‌اش در حوزه انرژی است و در همین حال، فرصتی برای تامین گاز با قیمت‌های مطلوب‌تر، امضای قراردادهای بهتر برای این منبع با روسیه و تقویت موقعیت آنکارا به عنوان یک بازیگر کلیدی انرژی در منطقه محسوب می‌شود.

آنکارا امیدوار است از این موقعیت استفاده کند و موقعیت مذاکره خود را با مسکو از طریق توافق اولیه در خصوص ساخت این مرکزیت گازی بهبود بخشد تا گاز بیشتری را از روسیه با قیمت پایین‌تری در اختیار گیرد. چنین اقدامی نه تنها به ترکیه اجازه می‌دهد تا نیازهای خود را برآورده کند، بلکه امکان صادرات مجدد مازاد گاز را به کشورهای اتحادیه اروپا یا ذخیره (و احتمالاً سود ترانزیت) فراهم می‌آورد.

مواضع اروپا

جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نامه ای به پارلمان اروپا نوشته است: تعمیق روابط اقتصادی بین ترکیه و روسیه، مایه نگرانی عمیق است.

بورل در این نامه دلیل دیگر نگرانی اتحادیه اروپا را سیاست مستمر ترکیه در ملحق نشدن به تمهیدات مجازاتی این اتحادیه علیه روسیه برشمرد و هشدار داد، این مساله حائز اهمیت است که ترکیه هیچ راه حلی برای تحریم‌ها به روسیه پیشنهاد نکند.

پیشتر در مرداد ماه، مقام‌های رسمی شش کشور غربی پیرامون دیدار چهار ساعته رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین روسای جمهوری ترکیه و روسیه در شهر سوچی که برای گسترش روابط و همکاری تجاری و انرژی انجام شد، ابراز نگرانی کرده بودند.

کشورهای غربی درباره تقویت همکاری در روابط اقتصادی میان اردوغان و پوتین هشدار داده و اعلام کردند ممکن است ترکیه به عنوان عضوی از ناتو با اقدامات تلافی‌جویانه تنبیهی در صورت کمک به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها مواجه شود.

برخی مقامات اروپایی خواستار اقدامات بازدارنده علیه ترکیه هستند و معتقدند کشورهای عضو می‌توانند به صورت تکی اقداماتی را انجام دهند. برای مثال، آن‌ها می‌توانند خواستار محدودسازی تجارت با ترکیه شوند یا از شرکت‌های بزرگ مالی بخواهند تا تجارت با شرکت‌های ترکیه‌ای را کاهش دهند.

فرجام

با وجود روابط نزدیک میان آنکارا و مسکو بنظر می‌رسد شرایط به گونه‌ای رقم خواهد خورد که اردوغان ناچار است بین روسیه و شرکای خود در ناتودست به انتخاب بزند، چرا که مسیر فعلی نمی‌تواند تنها با کسب منفعت و بدون هزینه ادامه یابد.