تلاش مجدد اردوغان برای حل مسئله کردها

میدل ایست نیوز: زمانی که «دولت باغچلی» (باغچه‌لی)، ملی‌گرای افراطی ترکیه، در ۱ اکتبر ۲۰۲۴ با رئیس حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها (HEDEP) که حامی کردها هستند، دست داد، بدون شک حرکتی را آغاز کرد. این اقدام چه تأثیری می‌تواند داشته باشد هنوز قابل‌بحث است. این دست‌دادن توسط باغچلی ۷۷ساله، رئیس حزب حرکت ملی (MHP)، می‌تواند یک‌لحظه نمادین در تاریخ ترکیه با کردها باشد.

نبرد ترکیه بر حزب کارگران کردستان (PKK) متمرکز بوده است که به‌عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، اما ابتکار باغچلی را می‌توان به‌طورکلی تلاشی برای حل «مسئله کردها» توصیف کرد که حساسیت‌های زیادی دارد. به همین دلیل، بهتر است به آن به‌عنوان یک «روند آشتی» اشاره شود.

پیشنهاد باغچلی

باغچلی سه هفته پس از این ژست سیاسی، از عبدالله اوجالان – بنیان‌گذار در حبس پ.ک.ک و مردی که زمانی باغچلی خواستار اعدام او شده بود – خواست تا انحلال این گروه را در پارلمان ترکیه اعلام کند.

باغچلی گفت که اگر اوجالان چنین اقدامی بکند می‌توان از یک ترتیب قانونی برای بررسی شکل و مدت بازداشت وی استفاده کرد. کارشناسان بر این باورند که باغچلی، دشمن سابق اردوغان که این روزها از همپیمانان اوست، پیشنهاد آزادی اوجالان را بدون رضایت قبلی اردوغان نمی‌تواند داده باشد.

پس از چند روز سکوت، اردوغان حمایت خود را از پیشنهاد باغچلی، دشمن سابق و هم‌پیمان فعلی خود، اعلام کرد و به گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اختلاف او و باغچلی در این موضوع پایان داد. در واقع، بسیار بعید است که باغچلی هرگز پیشنهاد آزادی اوجالان را به دلیل انحلال پ‌ک‌ک بدون رضایت قبلی اردوغان داده باشد.

تجربه تلخ

اردوغان همچنان محتاط است. مهمت یلماز، روزنامه‌نگار برجسته ترکیه، فکر می‌کند که اردوغان ترجیح می‌دهد فعلاً در پس‌زمینه بماند، به این دلیل که او تردید دارد که آیا اوجالان همچنان بر پ‌.ک‌.ک کنترل دارد و آیا می‌تواند این کار را انجام دهد یا خیر.

اردوغان قبل از اینکه فعالانه درگیر شود (و سرمایه سیاسی خود را به خطر بیندازد)، منتظر تحولات ملموسی است. او به دنبال آن است تا برای نمونه ببیند که آیا دیگر رهبران پ.ک.ک از خواست اوجالان حمایت می‌کنند یا خیر.

بر اساس قانون گفت‌وگو با اوجالان بر عهده حزب دموکرات است، به همین دلیل حرکت یعنی مصافحه بر عهده باغچلی گذاشته شد. حزب دموکرات با ۵۷ کرسی، سومین حزب بزرگ در پارلمان ترکیه به شمار می‌رود.

پروین بولدان و سرّی ثریا اوندر دو عضو حزب دموکرات در پارلمان ترکیه با اجازه دولت، در ۲۸ دسامبر با اوجالان در زندان ایمرالی ملاقات کردند. روز بعد، آن‌ها بیانیه اوجالان را منتشر کردند که در آن گفته بود که او قدرت و اراده لازم برای کمک به طرح جدیدی که باغچلی و اردوغان مطرح کرده‌اند را دارد.

بر اساس بیانیه مذکور اوجالان همچنین گفته که این تلاش‌ها باهدف تحول دموکراتیک انجام می‌شود و از تمام بخش‌های سیاسی در ترکیه خواسته تا به طور مثبت مشارکت کنند. انتظار می‌رود نمایندگان حزب DEM دوباره در اواخر ژانویه با او دیدار کنند.

باید بااحتیاط پیش رفت

عموم مردم ترکیه نسبت به تروریسم PKK و جدایی‌طلبی کردها بسیار حساس هستند، اما تاکنون هیچ اعتراض جدی نسبت به فرایندی که باغچلی آغاز کرده وجود نداشته است. حتی کسانی که نگرانی‌های جدی دارند، به نظر می‌رسد که فرصتی برای صلح قائل شده‌اند.

حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، اصلی‌ترین حزب مخالف، اعلام کرد که مانع‌تراشی نخواهد کرد درعین‌حال بخشی از طرحی که به منافع سیاسی اردوغان خدمت کند نخواهد بود.

مخالف اصلی باید حزب ملی‌گرای ترکیه (MHP) باشد، اما ازآنجاکه این ابتکار توسط رهبر MHP، باغچلی، آغاز شده است، چنین ریسکی وجود ندارد. مدل این فرایند آشنا است؛ زیرا چیزی مشابه آن یک دهه پیش رخ داد. مقامات امنیتی ترکیه مذاکرات مخفیانه‌ای با اوجالان داشتند و با پیشرفت مذاکرات، اردوغان آنها را فاش کرد و اجازه داد نمایندگان کرد به ایمرالی سفر کنند. مدتی بعد، اوجالان خواستار خاموش‌شدن سلاح‌ها شد که منجر به آزادی بازداشت‌شدگان PKK، توقف عملیات ترکیه علیه PKK و معرفی ابتکاراتی مانند استفاده از زبان کردی شد.

در مواجهه با مسئله کردها، نمایندگان ترکیه احساس می‌کنند نیاز دارند با گروه‌های هم‌پیمان PKK در سوریه یعنی YPG گفت‌وگو کنند. در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، مقامات ترکیه با نمایندگان YPG/PYD از جمله صالح مسلم گفت‌وگو کردند.

در ژوئیه ۲۰۱۵، مذاکرات با PKK به بن‌بست رسید. دمیرتاش، اردوغان و حزب حاکم AKP را سرزنش کرد و گفت که این حزب در آستانه انتخابات عملیات تهاجمی را ازسرگرفته تا رأی‌ها را جلب کند. در سال ۲۰۱۶، دمیرتاش به اتهام تحریک به خشونت دستگیر شد و از آن زمان در زندان به سر می‌برد. انتخابات پارلمانی ۲۰۱۵ نیز تأثیر زیادی بر آینده سیاسی کشور داشت. به‌جای رأی‌دادن به AKP، رأی‌دهندگان کرد حزب HDP را به پارلمان بردند و AKP برای اولین‌بار از سال ۲۰۰۲ اکثریت پارلمانی خود را از دست داد. تلاش‌ها برای تشکیل یک دولت ائتلافی ناکام ماند و انتخابات مجدداً برگزار شد. شش ماه پیش‌ازاین انتخابات جدید، ترکیه با حملات تروریستی از سوی PKK و داعش مواجه شد. رأی‌دهندگان دوباره به AKP بازگشتند و این حزب اکثریت خود را بازیافت. اکنون، همانند گذشته، ملاحظات سیاسی برای فرایندی که باغچلی در این زمان آغاز کرده است، حیاتی است.

افزایش محبوبیت

محبوبیت اردوغان به‌تازگی به دلیل مشکلات اقتصادی کشور و موفقیت حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) که اخیراً در انتخابات محلی از AKP پیشی گرفته، کاهش‌یافته است. بااین‌حال، سقوط اسد در سوریه که بخشی از آن به نقش ترکیه مربوط می‌شود، به اردوغان در نظرسنجی‌ها کمک کرده است.

برای حفظ این وضعیت، اردوغان به موفقیت‌های جدیدی نیاز دارد. آشتی‌ای که در آن PKK سلاح‌های خود را زمین بگذارد می‌تواند این موفقیت را فراهم کند. این امر به اردوغان اجازه می‌دهد تا بر بزرگ‌ترین (و حادترین) مشکلی که ترک‌ها با آن مواجه هستند، یعنی اقتصاد، تمرکز کند.

پایان‌دادن به عملیات تروریستی پرهزینه‌ای که توسط PKK انجام می‌شود و پایان حضور نظامی پرهزینه‌ در شمال سوریه می‌تواند بار مالی را بر دوش ترکیه کاهش دهد، اما دولت باید بااحتیاط عمل کند.

سؤال بزرگ اکنون مربوط به نظم جدید در سوریه و آینده YPG است. قانون اساسی جدید کشور و احتمال وجود یک سیستم اداری جداگانه برای کردها در شمال شرق سوریه تأثیراتی بر ترکیه و فرایند آشتی خواهد داشت.

پس از سال‌ها جنگ، اردوغان امیدوار است فرصتی بی‌نظیر برای حل نهایی «پرونده کردها» ایجاد کند. زمان نشان خواهد داد که آیا بخت یا اقبال همراه او است یا خیر.