خطوط مرزی عراق و سوریه آبستن تحولاتی بزرگ در آینده منطقه

میدل ایست نیوز: ادامه یافتن خطر برآمدن دوباره داعش و تلاش های آن برای ادامه دادن نفوذش در عراق و سوریه را به روشنی در مرزهای عراق و سوریه می توان دید. مرزی که تا دل ترکیه ادامه پیدا می کند، فراتر از مسئله داعش به نقطه اصلی رویارویی میان نیروهای منطقه ای و بین المللی تبدیل شده است.

گروه های گوناگونی بر این نوار مرزی حدودا 600 کیلومتری اشراف دارند. در طرف عراق، نیروهای اصلی نیروهای ارتش عراق و قبایل عرب سنی و نیروهای حشد الشعبی و نیروهای ایزدی هستند. در طرف سوریه هم نیروهای دموکراتیک سوریه که تابع سلطه کردها هستند و از حمایت امریکا برخوردارند بخش زیادی از مرز را در کنترل دارند. حکومت سوریه هم با شرکای منطقه ای خود سلطه خود را بر دیگر بخش ها تحکیم می کند. و داعش بخش بسیار کوچکی از این منطقه را در کنترل دارد.

این آمیزه درهم پیچیده که آرایش نیروها در منطقه مرزی را بازآرایی می کند. همچنین همکاری مرزی و نیاز متبادل به جلوگیری از بازگشت تروریست های داعش باعث نزدیک شدن دمشق و بغداد شده است، چیزی که در نهایت به سود ایران است. در واقع در حال حاضر ایران تنها گروهی است که در هردو سوی مرز حضور چشمگیر و مؤثر دارد.

در سال 2014، آنگاه که داعش در حال پیشرفت بود و وقتی اولین جنگ ها با آن آغاز شد نیروهای کرد عراقی (پیشمرگ) دست به ضد حمله ای زد که حدود 30 کیلومتر بیشتر از زمین هایی را که در کنترل داشت گرفت و نزدیک بود که تا سنجار هم برسد. در پی همه پرسی ناکام برای استقلال کردستان در سال 2017، دولت عراق سلطه خود برا همه زمین هایش را تحکیم کرد و یگان هایی از حشد الشعبی را به مناطق مرزی اعزام کرد. مشکل کنونی دولت عراق آن است که هزینه این نیروها برای دولت بالاست و اگر بخواهد این هزینه ها را متوقف کند بار دیگر داعش سربرخواهد آورد.

در طرف سوریه ای، حکومت بشار اسد هم همین مشکل را دارد. پس از آنکه نیروهای ارتش سوریه توانستند گذرگاه مرزی استراتژیک البوکمال را بگیرند، از الگوی همکاری ارتش با عشایر محلی استفاده شده است. این الگو می تواند ادامه سلطه حکومت سوریه بر مرز را تحکیم کند.

رقابت ژئوپلتیک در مرز سوریه ـ عراق در پی بالا گرفتن رقابت میان امریکا و ایران شدت گرفته است. نزاع ترکیه با نیروهای کرد برخوردار از حمایت امریکا و نزاع امریکا و روسیه نیز به پیچیدگی این وضعیت افزوده است.  بعید نیست که امریکا علیه نیروهای حشد الشعبی درصورت ورود به خاک سوریه وارد عمل شود. امریکا این نیروها را تابع ایران می داند و در ژوئن 2018 گزارش شد که نیروهای امریکایی نیروهای حشد الشعبی را میان البوکمال و گذرگاه استراتژیک تنف بمباران کرده اند. اما امریکا این خبر را بی اساس اعلام کرد.

همزمان با این حوادث چندی پیش اعلام شد که امریکا یکی از 9 سامانه موشکی «گنبد آهنین» را که از اسرائیل خریداری کرده در این منطقه مرزی نصب می کند.

این تعارض قوا و حضور رقبای غیر از دو دولت عراق و سوریه روابط نظامی تازه ای را ایجاد کرده است.

در طرف عراقی، نیروهای ارتش عراق در کنار نیروهای پیشمرگ و نیروهای حشد الشعبی مستقر شده اند. بر اساس برخی برآوردها، 80 درصد از نیروهای حشد یعنی حدود 140هزار سرباز در شمال و غرب عراق در نزدیکی مرز سوریه مستقر هستند. این تعداد البته تأیید نشده است اما به نظر برخی ناظران اگر این عدد درست باشد نشان می دهد که ایران می خواهد این منطقه مرزی را کاملا زیر نظر داشته باشد.

همزمان نیروهای ترکیه عملیات خود علیه نیروهای حزب کارگر کردستان در سنجار را ادامه می دهند. دخالت ترکیه در روابط میان نیروهای کرد تأثیر نهاده است. حزب دموکرات کردستان که حکومت ایالتی کردستان عراق را در دست دارد می کوشد در هماهنگی با دولت ترکیه مانع از عملیات حزب کارگران کردستان و متحدانش در دستیابی به منطقه ای امن در شمال عراق شود. اما حزب اتحادیه میهنی که پایگاهش سلیمانیه و کرکوک است مواضع متفاوتی دارد. حزب اتحادیه مینی متحد ایران است و به نظر می آید که روابط بهتری با شاخه سوریه ای حزب کارگران داشته باشد.

اول دسامبر سال گذشته، «دونالد ترامپ» رئیس جمهور امریکا اعلام کرد که به زودی نیروهای خود را از خاک سوریه خارج خواهد کرد. گفته شده که تا ماه آوریل این خروج انجام خواهد شد و حدود 200 سرباز امریکایی در سوریه خواهند ماند.

اگر این وضعیت خلأ نظامی در سوریه ایجاد کند، ایران و متحدانش یعنی حکومت سوریه و شبه نظامیان کرد یا ترکیه یا سوریه می توانند پیشروی نظامی در این منطقه داشته باشند. برای همین به احتمال قوی مرزهای عراق و سوریه همچنان منطقه ای به شدت نظامی و امنیتی خواهد ماند. هم به علت رقابت ژئوپولتیک و هم به علت رقابت های منطقه ای.