خبر اولسیاسی

مقاومت اجتناب ناپذیر تظاهرات عراق

نمی توان عراقی ها را به خاطر خواسته هایشان از دولت سرزنش کرد.

نویسنده: رنج علاءالدین

میدل ایست نیوز: تظاهرات عراق به طرز قابل توجهی از خود مقاومت نشان داده است. ماه هاست که ده ها هزار نفر از عراقی ها در بغداد و شهرهای جنوبی، بر ضد دولت به حرکت درآمده و خدمات بهتر، مسئولیت پذیری و به طور کلی اصلاح عراق را خواستار شده اند. از زمان آغاز اعتراضات و بر طبق آمارهای سازمان های فعال حقوق بشر، بیش از 600 نفر کشته و هزاران نفر زخمی شده اند. انتظار می رفت پیامدهای ناشی از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده قدس ایران، ناقوس مرگ این جنبش را به صدا درآورد؛ اما اینطور نشد و بزرگ ترین اجماع سیاسی-اجتماعی عراق در تاریخ این کشور، همچنان ادامه دارد.

نمی توان عراقی ها را به خاطر خواسته هایشان از دولت سرزنش کرد. این کشور به دلیل بالا بودن جمعیت جوانان، زوال اقتصادی و زیرساخت های ویران شده، در آستانه یک انفجار اقتصادی-اجتماعی قرار دارد. انتظار می رود جمعیت 30 میلیونی این کشور در طی یک دهه آینده 50 میلیون شود. بیش از 60 درصد جمعیت این کشور را افراد زیر 24 سال تشکیل می دهند و سالانه 700هزار نفر به افراد جویای کار اضافه می شوند. قانون گذاران عراق در پاسخ به خواسته های جامعه شکست خورده اند و دیگر اعتبار و ظرفیت گذشته را برای آرام کردن مردم ندارند. طبقه نخبگان حاکم در عراق تصور می کرد تهدید تروریسم، جنگ با داعش و تقابل قومی و نژادی می تواند تمرکزها را از ناتوانی آنها در اداره دولت منحرف کند، اما اینطور نشد.

با این حال، شرایط علیه معترضان عراق است. فضا برای یک تخریب و بازسازی کامل کشور یا نظام سیاسی آن مهیا نیست. شمار بسیار کمی از بازیگران اصلی داخلی و خارجی خواستار یک تغییر انقلابی با توانایی تغییر موثر کلیت نظام سیاسی ایجاد شده پس از حمله 2003 آمریکا به عراق هستند. همچنین، معترضان عراق باید با این واقعیت کنار بیایند که جامعه بین المللی، بسیار بیشتر از تصور آنها، با طبقه حاکم عراق همراه است: مخاطرات زیادی وجود دارد و جو پس از جنگ در عراق و شرایط منطقه خیلی بی ثبات تر از آن است که بازیگران اصلی خارجی بخواهند به طور جدی به پشتیبانی و حمایت از تلاش برای تغییرات اساسی نظام سیاسی عراق بیندیشند.

یک چالش اساسی برای معترضان این است که نظام سیاسی عراق به گونه ای طراحی شده تا در برابر بازسازی بنیادی غیر قابل نفوذ باشد. تعداد بسیار زیادی میزبانان رسمی و غیر رسمی و بازیگران محلی و خارجی وجود دارند که ساختار دولت و قدرت را اداره کرده، شکل داده و بر آن چیره هستند. کشور از تجمع غیر قابل وصف اسلحه و نیروهای مسلح، نبود موسسات قابل اتکا و وجود چندین مسئول جایگزین خواهان قدرت، رنج می برد.

بسیاری از مناطق نیز از کنترل و نفوذ دولت خارج هستند؛ مناطقی که در آنها قدرت به طور گسترده در میان احزاب، شبه نظامیان، قبایل و روحانیون توزیع شده است. با توجه به این پویایی و برخلاف اعتراضات الجزیره و سودان، نخبگان حاکم در عراق حتی اگر شمار معترضان به یک رقم قابل توجه برسد، باز هم در قدرت خواهند ماند. به بیان دیگر، نظام فعلی به گونه ای طراحی شده که از تخریب ناشی از حمله خارجی، جنگ داخلی گسترده یا دیکتاتوری برای نمونه از طریق یک کودتا (که شرایط را وخیم تر می کند)، جان سالم به در ببرد.

آنچه شرایط را به طور قابل توجه برای معترضان خطرناک می کند، مصونیت گروه های شبه نظامیان و نیروهای امنیتی دولتی در سرکوب نارضایتی هاست. عراق تحت سلطه گروه های شبه نظامی است که قدرت و نفوذ قابل توجهی دارند و یکی از دلایل اصلی این اتفاق هم بهره برداری این گروه ها از شکنندگی عراق، جمع آوری مقدار قابل توجهی مهمات و اسلحه و استفاده از همه عوامل برای دستیابی به برتری سیاسی است. یگان های بسیج مردی 100هزار نفری در واکنش به فروپاشی ارتش عراق و زمانی تشکیل شد که داعش موصل را اشغال کرده بود. اما شرایط به دلیل اتهامات به این نیروها به عنوان عامل سرکوب تظاهرات، تغییر کرد. مقتدی صدر، روحانی مطرح شیعه در عراق، هم ابتدا این نیروها به دلیل برخوردشان با معترضان مورد انتقاد قرار داد، اما توافقی که اخیرا بین جنبش صدر، دولت عراق و گروه های تحت حمایت ایران حاصل شد، با پایان حمایت های صدر از معترضان همراه بود. ماهیت بی نظم اعتراضات به این معناست که حتی بدون حمایت یک نیروی سیاسی-اجتماعی اساسی، به رشد خود ادامه خواهد داد. اما تصور این که این جنبش همچنان بتواند بدون پوشش حمایتی یکی از بازیگران اصلی سیاسی به بقای خود ادامه دهد، تصوری خطرناک و غیر ممکن است.

با این حال، این احتمال هم وجود دارد که بخت و اقبال مجددا به معترضان رو کرده باشد. عراق به دلیل ائتلاف ها و توافقات سیاسی شکننده خود، بدنام شده و اگر تنها یک چیز باشد که معترضان بتوانند روی آن حساب باز کنند، فرصت هایی است که در نتیجه طبیعت آسیب پذیر فضای سیاسی می تواند برای آنها فراهم شود. معترضان باید به سرعت حمایت حداقل یکی از بازیگران سیاسی عراق را بدست آورند. این حمایت حتی می تواند شامل موسساتی مانند نیروهای عراقی تحت تعلیم آمریکا باشد که در گذشته با نمایندگان ایران نیز جنگیده است. اگرچه دخالت این نیروها همچنان غیر محتمل به نظر می رسد، اما با توجه به احتمال حمایت بازیگران خارجی مانند آمریکا، غیر ممکن نیست.

با این حال، رویکرد «مجموع، صفر» معترضان در مطرح کردن خواسته تغییرات اساسی نظام سیاسی، آنها را به بزرگترین دشمن خودشان تبدیل کرده است. به علاوه، معترضان از تاثیرات سایر عوامل داخلی و منطقه ای، از جمله تنش های بین ایران و آمریکا مصون نیستند. این احتمال هم وجود دارد که سرنوشت معترضان در جایی خارج از میدان دید رسانه ها مشخص شود: توافقات پشت پرده، ترورها، آدم ربایی ها و حملات گاه و بیگاه در خاموشی مطلق.

هفته های پیش رو برای تعیین این که آیا جنبش اعتراضی عراق پا بر جا خواهد ماند و از آن مهم تر، به برخی از اهداف خود از جمله بهبود ساختار حکومتی و اصلاح کشور دست خواهد یافت یا خیر، بسیار حیاتی خواهد بود. دولت ممکن است به خشونت بیشتر روی آورد. بررسی های موردی جنبش های اعتراضی در سرتاسر جهان نشان می دهد که اگرچه تهدید و اجبار، اعتراضات را به طور موقتی کاهش می دهد، اما آن را به طور کامل خنثی نمی کند و در بلند مدت، مخالفت ها را بیشتر خواهد کرد و به احیای مجدد جنبش ها خواهد انجامید.

منبع
برکینگز

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا