تحول در روابط کشورهای عربی منطقه با سوریه
پس از گذشت یک دهه از بحران سوریه، تحولات عظیمی در روابط میان کشورهای عربی منطقه با این کشور ایجاد شده، و سوریه بعنوان یکی از مهره‌های مهم اتحادیه عرب، درحال به رسمیت شناخته شدن است.
میدل ایست نیوز: در سال 2011 و همزمان با شروع بحران سوریه، بیشتر کشورهای عربی منطقه روابط دیپلماتیک خود با دمشق را قطع کردند. بحران سوریه در پى تحولات موسوم به بهار عربی اتفاق افتاد اما در ادامه، با فعالیت گروه‌های تروریستی و نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به جنگی تمام عیار تبدیل شد. در این میان کشورهای عربی منطقه هر کدام به دلایلی، در جبهه‌ی مخالفان حاکمیت بشار اسد ظاهر شده و سعی در سرنگونی نظام دمشق داشتند.
اکنون پس از گذشت یک دهه از بحران، تحولات عظیمی در روابط میان کشورهای عربی منطقه با سوریه ایجاد شده، در دمشق 14 سفارت عربی فعال هستند و سوریه بعنوان یکی از مهره‌های مهم اتحادیه عرب، درحال به رسمیت شناخته شدن است.
کشورهای عضو شورای همکاری
عربستان سعودی در سال 2011 ضمن احضار سفیر خود از دمشق، از اسد خواست که به جنگ داخلی علیه معارضان پایان دهد.
مقامات آل سعود از معارضان اسد در سطح بین المللی حمایت کرده به گونه ای که در هشت نشست ژنو بین سال‌های 2012-2017، ضمن حمایت سیاسی از مخالفان، خواستار خلع قدرت اسد در سوریه شدند.
چندی پیش شبکه تلویزیونی الجزیره در گزارشی گفت عربستان سعودی و سوریه نزدیک به عادی‌سازی روابط دوجانبه هستند.
این گزارش به نقل از منابعی در «جنبش افسران آزاد» که از اپوزیسیون سوریه است، بیان کرده بود عربستان سعودی فضای سیاسی خود نسبت به سوریه را تغییر داده و تمایل به تماس دوباره با بشار اسد دیده می‌شود.
یک مقام آگاه سوری هم گفته بود محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی برای پایین آوردن تنش‌ها با جمهوری اسلامی ایران، تمایل به همکاری با سوریه دارد.
امارات متحده عربی در سال 2011 سفارتخانه خود را در دمشق تعطیل کرد و روابط دیپلماتیکی خود را با دولت قانونی سوریه قطع کرد.
طی سال‌های اولیه بحران، عبدالله بن زاید آل نهیان (وزیر خارجه امارات متحده عربی) مخالفت صریح خود را با دولت قانونی اسد ابراز کرد.
زمینه‌های لازم برای بازگشایی سفارتخانه امارات در دمشق در سال 2018 و به ویژه در پی سیاست‌های روسیه در حمایت از حاکمیت بشار اسد، فراهم شد، در سال 2020 نیز اخباری مبنی بر همکاری اطلاعاتی_نظامی بین امارات و سوریه مخابره شد و متعاقب آن بن زاید با بشار اسد ضمن حمایت از دولت مرکزی خواستار گسترش روابط با سوریه شد.
در سال 2021 نیز وزیر امور خارجه امارات به سوریه سفر کرد و گسترش همکاری‌های دوجانبه را با بشار اسد بررسی کردند.
بحرین در مارس 2012 با صدور یک بیانیه سفارتخانه خود را در دمشق تعطیل کرد و تمامی دیپلمات‌ها و اعضای خود را به کشورش بازگرداند.
در سال 2016، مقامات بحرینی اعلام کردند که آمادگی اعزام نیروی زمینی به سوریه را دارند، اما حضور نظامی روسیه در سوریه موجب تغییر موضع منامه، اعلام حمایت پادشاهی بحرین از تمامیت ارضی سوریه و بازگشایی دوباره سفارتخانه در دمشق (2018) شد.
با شروع بحران سوریه، قطر سفیر خود را از این کشور فراخواند. از آغاز بحران تاکنون قطر بیش از سه میلیارد دلار حمایت مالی از گروه‌های معارض سوری به عمل آورده است.
در عرصه سیاسی قطر در سال 2013 طی بیانی‌های حمایت خود را از ائتلاف ملی و ارتش آزاد سوریه ابراز داشت و در سال‌های 2016 و 2019 حمایت خود را از گروه‌های مخالف بشار اسد و مخالفت با عادی‌سازی روابط با دولت قانونی سوریه اعلان کرد.
در اوایل جنگ داخلی سوریه، سیاست عمان نسبت به این بحران در راستای مواضع شورای همکاری بود، اما به تدریج، عمان به سمت سیاست خارجی بی‌طرفی خود بازگشت و هرچند در سال 2011 در قالب شورای همکاری، ائتلاف ملی سوریه را به رسمیت شناخته بود، اما روابط سیاسی خود با دولت مرکزی سوریه را نیز حفظ کرد.
مسقط به جای حمایت مالی و تسلیحاتی از مخالفان بشار اسد، رویکردی بشردوستانه و دیپلماتیک نسبت به حل مسأله جنگ داخلی سوریه داشت؛ به طوری که با افزایش درگیری‌های نظامی در سال 2015، یوسف بن علوی، وزیر خارجه وقت عمان، به عنوان اولین مقام عالی رتبه در سطح کشورهای عضو شورای همکاری در دمشق با اسد دیدار و بر حاکمیت سوریه و حل و فصل مسالمت‌آمیز این بحران تأکید کرد. بن علوی در دیدار دوم خود از سوریه در سال 2019 نیز مقدمات لازم برای برقراری مجدد روابط رسمی سیاسی دو طرف را فراهم نمود و متعاقب آن در اکتبر 2020 محمد البوسعیدی به عنوان اولین سفیر کشورهای عضو شورای همکاری راهی دمشق شد.
عملکرد کویت از همان آغاز جنگ سوریه بر مبنای مخالفت با دولت اسد شکل گرفت. کویت با هدف کاهش نفوذ منطقه‌ای ایران از گروه‌های مخالف اسد حمایت مالی کرده تا جايى که طبق گفته مقامات آمریکایی بیشترین حمایت مالی از معارضان سوری از طریق شهروندان کویتی صورت گرفته است.
در سال 2017، کویت موضع خود را از حمایت از مخالفان سوری به حل سیاسی بحران سوریه تغییر داد، با این حال ضمن انتقاد از بازگشایی سفارت امارات در سوریه، بازگشایی سفارت کویت در این کشور را مشروط به تصمیمات اتحادیه عرب کرد.
در بین کشورهای شورای همکاری، وضعیت قطر و عربستان پیچیده‌تر از دیگران است، قطر به دلیل حمایت از جریان‌های اخوان‌المسلمین در منطقه، از ابتدا مواضع محکمی علیه نظام بشار اسد داشت و متحد دیگر قطر، ترکیه نیز از دشمنان اصلی حاکمیت سوریه به حساب می‌آید
عربستان نیز به دلیل عادی‌سازی روابط خود با آنکارا، مسیر طولانی‌تری نسبت به دیگر کشور‌ها برای برقراری ارتباطات دیپلماتیک با سوریه دارد.
دیگر کشورهای عربی منطقه
اردن نیز یکی دیگر از کشور‌هایی است که به تازگی به گسترش روابط و همکاری‌های دوجانبه با دمشق پرداخته است.
در شمال آفریقا، مصر به دنبال بازسازی روابط خود با دمشق است. لبنان، همسایه‌ی سوریه نیز در مقطع کنونی نیاز شدیدی به برقراری روابط به ویژه روابط اقتصادی با سوریه دارد.
دلایل عادی‌سازی روابط کشورهای عربی منطقه با سوریه
نخستین دلیل، این برآورد از جانب سیاستمداران کشورهای عربی است که بشار اسد در رأس نظام سوریه، باقی خواهد ماند، به ویژه پس از آنکه اسد در انتخابات سال گذشته دمشق پیروز شد، کشور‌ها به این درک رسیدند که زمان آن رسیده تا با طرف پیروز بحران وارد روابط نزدیک شوند.
در مرحله‌ی بعد، می‌توان اهمیت تجارت را یکی از دلایل بازسازی روابط دانست، کشوری چون امارات، سوریه را مقصدی برای سرمایه‌گذاری می‌بیند، مصر بعنوان مسیر ترانزیت برای انتقال انرژی به سوریه می‌نگرد و کشوری مانند ترکیه با وجود اختلافات عمیق سیاسی با دمشق، آگاه است که تداوم اختلاف با این کشور به معنای از دست رفتن یکی از بزرگ‌ترین بازار‌های صادراتی این کشور خواهد بود.
از طرفی، پس از به قدرت رسیدن جو بایدن در ایالات متحده آمریکا، کشورهای منطقه به این نتیجه رسیدند که سوریه اولویت آمریکا نیست و ایالات متحده می‌توانند مانند تجربه‌ی خروج از افغانستان، سوریه را نیز ر‌ها کند، لذا تصمیم گرفتند سیاست خارجی خود در رابطه با سوریه را مستقل از مواضع آمریکا دنبال کنند.
در سوی دیگر ماجرا، سوریه به ویژه برای جذب سرمایه‌های خارجی در جهت بازسازی کشور، نیاز اساسی به برقراری روابط با کشورهای منطقه دارد. روسیه نیز بعنوان یکی از نقش‌آفرینان اصلی در سوریه، کشورهای عرب منطقه را به سرمایه‌گذاری در سوریه تشویق می‌کند.
لذا به نظر می‌رسد گسترش روابط کشورهای منطقه با دمشق، یک بازی با حاصل جمع مثبت برای همه‌ی طرفین خواهد بود، چنین امری هم باعث موازنه‌سازی مثبت در منطقه خواهد شد، هم اتحاد کشورهای عربی را احیا خواهد کرد و هم بخش عظیمی از مبادلات اقتصادی منطقه را بازخواهد گرداند.
