آزادی کشیش امریکایی و آینده سیاسی سوریه

نویسنده: جورج سمعان

میدل ایست نیوز: رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در نهایت از مواضع خود عقب نشست و اندرو برانسون، کشیش امریکایی، را آزاد کرد. آخرین جلسه محاکمه کشیش کاملا صوری بود. «معامله» وقت زیادی برد و اقتصاد ترکیه هزینه گزافی بابت آن پرداخت، چون رئیس جمهور امریکا برخی مقامات ترکیه را تحریم و برای استیل و آلومنیوم وارداتی از ترکیه تعرفه گمرکی تعیین کرد. این اولین بار نیست که رهبر حزب «عدالت و توسعه» با همه نخوت خود از مواضعش کوتاه می آید. در موضوع سقوط هواپیمای روسیه ای سوخو 24 به دست نیروی نظامی ترکیه در نوامبر 2015 هم او حدود هشت ماه مقاومت کرد و در نهایت در میانه سال 2016 نامه ای به خط خود به همتای روسی اش نوشت و موضوع را فیصله داد. او بعدتر این موضع گیری را اینگونه توجیه کرد که این حادثه «ناخواسته» بوده و باعث شده که بیش از شش ماه روابط دو کشور قطع شود و این «اصلا درست نیست» چون روابط آنکارا و مسکو «اهمیت بسیار زیادی برای منطقه» دارد. این در حالی بود که پیشتر وی زدن هواپیمای روسی را مصداق روشن دفاع از امنیت ملی خوانده بود.
آن عقب نشینی چند علت می توانست داشته باشد، نخست اینکه مخالفان داخلی سخت ایستاده بودند تا راه را بر تبدیل نظام حکومت به نظام ریاستی ببندند و او در پی تصویب نظام ریاستی بود تا قدرت را یکجا و کامل در دست داشته باشد. اقتصاد ترکیه هم تحت تأثیر کشیده شدن آتش سوریه به قلب ترکیه و شهرهایش رو به ضعف نهاده بود. علاوه بر این منطقی نبود که مبادلات تجاری با روسیه قطع شود و گردشگران روسیه پایشان به ترکیه بسته شود. از همه مهم تر قطع روابط با کرملین نقش ترکیه در سوریه را ضعیف می کرد و این چیزی نبود که اردوغان پس از آن همه «سرمایه گذاری» در سوریه بخواهد. این همه مصالح اقتصادی و امنیتی ای فراتر از مسائل شخصی بود.
بعید نیست که اردوغان اعلام کند در آزاد کردن کشیش امریکایی هیچ معامله ای درکار نبوده است. قطعا این سخنان برای حفظ آبروست. سه ماه پیش او تأکید می کرد که دربرابر تحریم های امریکا هیچ کوتاه نخواهد آمد و هیچ معامله ای برای آزاد کردن این فرد درکار نخواهد بود. او امید داشت که بتواند این کشیش را با عبدالله گولن، رهبر مخالفانش که در امریکا به سر می برد، مبادله کند. تنش میان واشنگتن و آنکارا چنان بالا گرفت که آنکارا به پیمان تهران و مسکو در صحنه سوریه پیوست و در اقدامی که پشت کردن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) دانسته می شد قراردادهایی برای خرید سلاح از روسیه بست. اما نشانه های بهبود روابط در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک آغاز شد. رؤسای جمهور دو کشور با یکدیگر دیدار کردند و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه امریکا، اعلام کرد که کشیش امریکایی به زودی آزاد خواهد شد. تحریم های اقتصادی کار خود را کرد و لیر ترکیه سقوط کرد. موضوع ادلب و برداشت های متفاوت مسکو و آنکارا از معاهده سوچی و موضوع حضور ایران در مرزهای منطقه و به مشکل خوردن «نقشه راه» ترکیه ای ـ امریکایی برای حل مشکل منبج همه و همه عواملی بود که رئیس جمهور ترکیه را به عقب نشینی واداشت. او همچنین حملات تند و تیزش به اروپا را نیز پایان داد و شخصا برای دریافت کمک به برلین رفت.
آزاد کردن کشیش برانسون پیش درآمد صحنه سیاسی تازه ای در ترکیه و منطقه است. ترامپ به «موفقیتی» دست یافته که بی شک از آن در انتخابات میان دوره ای کنگره استفاده خواهد کرد. او از اردوغان تشکر کرد و وعده روابطی «عالی» با آنکارا را داد. شکی نیست که معنای این سخن پایان دادن به تحریم ها و برداشتن تعرفه گمرکی بر کالاهای ترکیه ای است. عملا هم وضع لیر ترکیه بهبود پیدا کرده است. بعید نیست که واشنگتن «نقشه راه» منبج را هم اجرا کند که به موجب آن «یگان های مدافع خلق» کرد را از این شهر خارج کند. جالب توجه بود که رئیس جمهور ترکیه پس از صدور حکم آزادی کشیش امریکایی فورا کردها را تهدید کرد که خندق هایی که پیرامون شهر می کنند به گورستانشان تبدیل خواهد شد. او همچنین از امریکا بابت عدم اجرای این نقشه راه انتقاد کرد و افزود که کشورش دست به اقدامات لازم خواهد زد. آیا واقعا خواهد زد؟ کردها از «عهدشکنی» همپیمان امریکایی شان در عملیات «شاخه زیتون» را که طی آن در آغاز سال جاری میلادی آن نیروهای ترکیه با همپیمانان خود در «ارتش آزاد سوریه» در به نیروهای «یگان های مدافع خلق» حمله کردند و آنان را از عفرین بیرون انداختند دلخوری خود را پنهان نکردند. در این حمله امریکایی ها به این بهانه در غرب فرات نیروی نظامی ندارند از حمایت یگان های کرد سر باززدند.
همان طور که آزادی کشیش امریکایی به کار رئیس جمهور امریکا در انتخابات پیش رو خواهد آمد، گرم کردن دیگربار روابط به کار رئیس جمهور ترکیه خواهد آمد تا موضع خود را دربرابر روسیه تقویت کند. او در روابطش با مسکو مشکلات زیادی داشته و دارد. برای همین بی هیچ دودلی دست به معامله با امریکا زد. اکنون می تواند با تکیه بر روابط خوبش با امریکا و اروپا از فشارهای روسیه بکاهد به خصوص که دیدگاه وی درباره حل مسئله سوریه به دیدگاه غرب نزدیک تر است. او هم معتقد است که بدون برگزاری انتخابات و کنار رفتن بشار اسد راه حلی برای سوریه متصور نیست. او به شدت خواهان تقویت جای پای خود در شمال سوریه است. اگر بازگشت پناهجویان سوریه ای به سکونتگاه هایشان با مشکل مواجه شود او در مناطقی که نیروهایش در آن مستقر شده اند و مساحت آن معادل مساحت کشور لبنان است بیشتر می تواند بماند. نیروهای ترکیه ای در مناطق جرابلس و اعزاز تا عفرین و جنوب حلب و غرب حلب تا ادلب و شمال حماة و جسر الشغور و تا نزدیکی های شمال لاذقیه به عمق حدود 100 کیلومتر حضور دارند، بهانه حضور این نیروها نظارت بر مناطق به منظور کاهش تنش و اجرای معاهده سوچی و برپایی مناطق فاصل میان نیروهای دولت مرکزی و نیروهای مخالفان است.
در آرایش سیاسی جدید آنکارا تردیدی نخواهد کرد که این منطقه را به چیزی شبیه نوار غزه یا به تعبیر تظاهرات کنندگان ادلب «سوریه کوچک» تبدیل کند. یعنی ایجاد منطقه ای خودمختار تا احتمالا پایان دوره فعلی حکومت بشار اسد در سال 2021. «دولت موقت» (مخالفان سوریه) آماده برپایی کنفرانس های ملی ای است تا بتواند نهادهای تازه ای برای اداره این مناطق تأسیس کند و پناهندگان سوریه ای را در آن جای دهد. ترامپ نیز سیاست خود را تغییر داده و تأکید کرده که در شرق فرات خواهد ماند و اکنون 22 پایگاه در این منطقه راه اندازی کرده است و به حمایت لجستیک و نظامی و مالی و دیپلماتیک و استشاری کردها در این منطقه مشغول است تا بتوانند منطقه ای مستقل از دمشق راه اندازی کنند. اینگونه بحران سوریه به مسیری خواهد رفت که با پروژه ای که روسیه دنبال می کند سازگار نخواهد بود. برای همین روسیه بابت نزدیک شدن دوباره ترکیه و امریکا نگران است و سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه اندکی پس از این آشتی امریکا را به تلاش برای تقسیم منطقه شام و حتی چه بسا تشکیل کشور «کردستان بزرگ» متهم کرد. اظهاراتی که شبیه معاشقه با اردوغان بود که بر ضرورت «نابودی پایگاه های تروریسم در شرق فرات» تأکید می کند. طبیعی است که نه ترکیه و نه روسیه آماده حمله گسترده به شرق سوریه و تن دادن به ریسک رویارویی نظامی با نیروهای امریکایی نیستند.
تاکنون روسیه بابت اجرای توافق سوچی توسط ترکیه ابراز رضایت کرده است. حتی «جبهة النصره» هم به پشت مناطق فاصل رفته است و فرماندهان آن می دانند که نمی توانند با اراده آنکارا مخالفتی داشته باشند. می ماند این پرسش که دربرابر تصمیم امریکا برای ماندن در شرق سوریه با هدف بیرون انداختن ایرانی ها از این منطقه و نیز تصمیم ترکیه برای ماندن طولانی مدت در شمال تا وقتی که توافقی همه جانبه در سوریه پیش آید کرملین چه خواهد کرد؟ آیا به این وضعیت تقسیم تن خواهد داد یا اینکه حاضر نیست پیش از دست زدن به معامله ای پرسود با امریکا برای بیرون رفتن ایرانی ها چراغ سبز لازم را بدهد و در روند بازگشت پناهندگان به غرب فرات و بازسازی کشور سنگ اندازی خواهد کرد؟ شاید هم شام واقعا وارد مرحله تقسیم و تجزیه موقت یا دائم شده است؟ «معامله» آزادسازی کشیش امریکایی و پیامدهای آن صحنه سیاسی را در سوریه بر هم خواهد زد و همه طرف های درگیر در سوریه را به ایجاد پایگاه های تازه ای تا تحقق معامله اصلی نگه خواهد داشت. معامله ای که اگر بخواهند همه بر موضع خود پافشاری کنند به تثبیت سهم خواهی و فدا شدن تمامیت ارضی سوریه خواهد انجامید.

منبع: الحیاة