سیاست مصر برای خودکفایی در تولید و صادرات گاز

میدل ایست نیوز: مصر به دنبال آن است تا با افزایش شدید و سریع تولید گاز از میدان گازی «ظهر» در سال 2019 در زمینۀ تولید گاز خودکفا شود. با افزایش شدید مصرف داخلی گاز (حدود 5 درصد در سال) و همچنین اجرای پروژه های صادرات گاز ازجمله خط لولۀ گاز عربی برای صادرات به سوریه و اردن، مصر در بخش تأمین گاز در سال های گذشته روزهای دشواری را پشت سر گذاشته است.

روزنامه «الحیات» در گزارشی نوشته که خط لولۀ گاز عربی قرار بود تا ترکیه و از آنجا به شبکۀ گازی اروپا در اتریش برسد اما این پروژه به دلیل جنگ در سوریه متوقف ماند. خط لولۀ دیگری نیز از «عریش» مصر برای صادرات گاز به به «اشکلون» اسرائیل کشیده شد اما مصر در سال 2012 صادرات گاز خود به اسرائیل را متوقف کرد.

مصر در این دوره با دشواری های فراوانی رو به رو شد، دولت این کشور برای مصرف داخلی گاز یارانه پرداخت می کرد و معوقات دولت به شرکت های نفتی افزایش پیدا کرده بود که باعث تأخیر در استخراج و نیز تأخیر در افزایش تولید نفت در این کشور شد. حوادث سیاسی سال 2011 (بهار عربی) نیز مشکلات را پیچیده تر کرد و در سال 2012 همۀ صادرت مصر را متوقف کرد. در این شرایط مصر که خود صادرکنندۀ گاز بود در سال 2015 به سبب قطع پی در پی برق مجبور شد که گاز وارد کند. سوخت 85درصد نیروگاه های برقی مصر با گاز تأمین می شود و بسیاری از کارخانه های صنایع سنگین آن هم با گاز کار می کند. همچنین گاز، مصرف خانگی دارد و در حمل و نقل هم استفاده می شود. کمبود پیش بینی نشده گاز در مصر باعث شد که دولت سیاست هایی برای جبران این کمبود پیش بگیرد. یکی از آنها خرید گاز از بازارهای دم دست و بستن قراردادهای کوتاه مدت و نیز اجاره کردن موقت کشتی های نیروگاهی در دریا برای تأمین برق در دورۀ اوج مصرف بود.

اما در آگوست 2015 با کشف میدان گازی «ظهر» توسط شرکت ایتالیایی «انی» تعادل بازار گاز در مصر به سود این کشور تغییر یافت. این کشف دست کم به صورت موقت کمبود سوخت این کشور را برطرف کرد، به خصوص پس از آنکه اکتشافات تازه ای در این میدان گازی انجام شد و تکیه بر آن نیز به عنوان سوختی محلی و تمیز به جای نفت که ذخیرۀ آن در مصر اندک است افزایش یافت. نهادهای نفتی و شرکت انی اولویت را به توسعۀ بسیار سریع این میدان گازی دادند و در دسامبر 2017 تولید گاز از آن آغاز شد. تا کنون توسعۀ این میدان 7.7 میلیارد دلار هزینه برده است. از همان آغاز کار دو هدف برای توسعۀ این میدان گازی تعریف شد: نخست تضمین تولید فوری مقدار کافی گاز برای مصرف محلی و درنتیجه خودکفایی و توقف واردات، دوم تبدیل مصر به یکی از محورهای صادرات گاز در خاورمیانه.

تولید گاز میدان گازی «ظهر» در حال حاضر به دو میلیارد فوت مکعب رسیده و این مقدار برای آغاز تحقق این هدف کافی است. مشکل در افزایش سالانۀ جمعیت مصر است که پیامد آن افزایش 5درصدی مصرف گاز در هر سال به خصوص با بهبود وضعیت معیشتی است. این افزایش و رشد مهارناپذیر باعث می شود که مصر تقریبا هر سه سال دست به اکتشاف میدان های گازی جدیدی بزند تا بتواند خودکفایی خود را ادامه دهد و این البته کار آسانی نیست. نهادهای تصمیم­ گیر در حوزۀ انرژی در مصر حوزه های تازه ای را تعریف کرده اند که شرکت های خارجی می توانند در آنها سرمایه گذاری کنند و پیش بینی می شود که میدان گازی «ظهر» و دیگر میدان های کشف شده تا کنون تا نیمۀ دهۀ آینده گاز لازم برای تحقق تعادل مطلوب مصر را تأمین کنند.

می ماند هدف دومی که مصر در پی دستیابی به آن است. یعنی ابعاد استراتژیک تولید گاز در خاورمیانه از راه واردات از کشورهای دیگر و صادرات مجدد گاز از طریق کارخانه های تولید گاز مایع (ال ان جی) به منظور کسب درآمد وعمل به تعهدات خود در زمینه صادرات گاز، به این ترتیب مصر خودکفایی در تولید گاز را از تعهدات خود برای صادرات آن جدا کرده است.

شرکت خصوصی مصری «دلفینوس» با شرکت های «نوبل انرژی» امریکایی و «دیلیک» اسرائیلی که در میدان های گازی «لویتان» و «تامار» اسرائیل فعال اند برای واردات سالانه حدود 64 میلیارد متر مکعب گاز به مدت ده سال و به ارزش 15 میلیارد دلار توافق کرده است، بخشی از این گاز از خط لولۀ عریش ـ اشکلون که قرار بود گاز مصر را به اسرائیل صادر کند به مصر می رسد. این قرارداد هرچند میان شرکت های خصوصی بوده اما چنان مهم و استراتژیک است که حمایت و موافقت دولت های مصر و اسرائیل را هم در پی داشته است. در همین راستا مصر با قبرس نیز برای صادرات گاز از میدان «اووردابت» قبرس به مصر از خط لوله های خاص برای تأمین گاز کارخانه های تولید گاز مایع به توافق رسیده است.

واردات گاز از کشورهای همسایه و تبدیل آن به گاز مایع برای صادرات اقدامی منحصر به فرد در نوع خود است و کشورهای صادرکنندۀ گاز ترجیح می دهند که کاملاً بر تولیدات خود تکیه کنند نه اینکه برای اجتناب از اتفاقات احتمالی آینده که ممکن است صادرات را با مشکل مواجه کند از تولید گاز کشورهای دیگر استفاده کنند. استفاده از این سیاست در خاورمیانه عوامل متعددی می تواند داشته باشد که یکی از آنها تلاش های بی وقفۀ آمریکا برای پیش گرفتن سیاست اعتماد متقابل میان کشورهای صادرکنندۀ گاز در خاورمیانه با هدف عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی همجوار آن است، به خصوص کشورهایی که با اسرائیل معاهدات صلح امضا کرده اند یا در آینده خواهند کرد.

آنچه به اجرای این سیاست اعتمادسازی کمک می کند نیازهای متقابل اقتصادی است. مصر برای صادرات و کسب درآمد از کارخانه های پرهزینۀ تولید گاز مایع، به گاز نیاز دارد. اردن برای تأمین و تولید برق و راه انداختن کارخانه هایش به گاز نیاز دارد. اسرائیل و قبرس هم تاکنون نتوانسته اند توافق های صادرات گاز امضا کنند، ضمن اینکه ذخیرۀ گاز هر کدام از آنها، محدود به میزان مصرف داخلی است و توان تأمین هزینه های کلان ایجاد کارخانه های تولید گاز مایع یا کشیدن خط لوله هایی که برای صادرات گاز در بازه های طولانی مدت از دریا به اروپا را ندارند. چنین پروژه هایی چنان پر هزینه است که تاکنون نه اسرائیل و نه قبرس آنها را به مرحلۀ اجرایی نرسانده اند.

در چنین شرایطی ایدۀ اعتماد متقابل پررنگ تر می شود. به جای تمرکز بر صادرات گاز به اروپا سیاست ها تغییر کرده و توجه اصلی به صادرات منطقه ای معطوف شده است. چنین تحولی منجر به عقد قراردادهایی شده که تضمین های لازم را به بانک های جهانی می دهد تا با خیال راحت وام های لازم برای توسعۀ میدان های گازی اسرائیل و صادرات گاز این میدان به مصر برای تولید گاز مایع و صادرات دوبارۀ آن را بپردازند.