با کاهش محبوبیت ایران، تركيه مي‌ تواند جای نفوذ آن را در عراق بگیرد؟

ميدل ايست نيوز: یوسف اریم و تانیا گودسوزیان در یادداشتی مشترک می نویسند: خروج قریب الوقوع نيروهاي آمریکا از سوریه ديدگاه‌ هاي متناقضي درباره پیامدهای آن را در پي داشت. باتوجه به اينكه ماموریت شکست دادن داعش ناتمام مانده، برخی معتقدند بر اين باورند که خلاء امنیتی ناشي از خروج نيروهاي آمريكايي بلافاصله توسط ایران و روسیه پر خواهد شد. با این حال، آنچه كه به طور فزاینده نمايان مي شود اين است كه اقدام دونالد ترامپ رئیس جمهوري آمريكا احتمالا رها كردن اهداف ائتلافي نيست، بلكه انتقال مسئوليت عمليات مبارزه با تروريسم به تركيه است و از اين رو، مي تواند فرصتي براي گسترش نفوذ اين كشور در منطقه باشد.

ضياء الاسدي رئيس دفتر مقتدی صدر روحانی شیعه عراق در توئيتي نوشت: «پروژه ناتمام ايالات متحده در خاورميانه به ديگري واگذار شده است؟ آيا ما همچنان در حال تكرار تاريخ عثماني ها و صفويان هستيم؟ بايد خيلي زود در اين وضعيت تجديدنظر كنيم.» به عبارت دیگر، از نظر بسیاری از ناظران خاورمیانه عرصه دوباره براي دو رقيب ديرينه خالي مانده است. اگر در گذشته امپراتوری های عثمانی و صفوی بودند که بر سر هژموني در منطقه می جنگید، امروز احتمالا اين آنکارا و تهران هستند كه با يكديگر رقابت مي كنند.

درخواست ها براي افزايش فعاليت ترکیه در منطقه اتفاق جدیدي نیست. از زمان حمله سال 2003 به عراق به رهبری ایالات متحده، كشورهاي عرب همسايه كه نگران افزايش نفوذ فزاينده ايران بودند، چنين درخواستي را مطرح كرده اند. اما اين درخواست ها در پي وخامت روابط ميان ترکیه و کشورهای عربی حاشيه خلیج فارس كمرنگ شد. با اين حال، تمايل به ايفاي نقش بيشتر ترکیه در منطقه به ويژه در ميان جامعه سنی عراق كه تااندازه اي به حاشيه رانده شده، همچنان وجود دارد.

اما چنين اتفاقي چگونه ممكن مي شود؟ خارج كردن نيروهاي آمريكايي از سوريه ضربه ديگري به كاهش نفوذ واشنگتن در بغداد وارد آورد و اظهارات ترامپ مبنی بر اینکه نیروهای نظامی آمریکایی را در عراق نگه خواهد داشت تا ایران را زیر نظر بگیرد، احتمالا سبب می شود که عراقی ها و نه ترامپ، خروج نیروها از این کشور را خواستار شوند. در چنین فضایی ترکیه می تواند و لازم است که نفوذ خود را در عراق بیشتر کند؟ چه کسی «قلب و روح» عراقی ها را تسخیر خواهد کرد؟ ترکیه یا ایران؟

نفوذ ایران در عراق

طبق برخی گزارش های منتشر شده ظاهرا نفوذ ایران در عراق رو به کاهش است. برخی نظرسنجی ها نشان می دهند که نگرش مطلوب شیعیان عراقی به ایران سیر نزولی داشته است. برای نمونه، در نظرسنجی های موسسه «آلوستاکیلا/Alustakilla (IIACSS)» در سال 2015 حدود 88 درصد شرکت کنندگان از ایران حمایت می کردند، اما این رقم تا سال 2018 به 47 درصد کاهش یافت. دلیل اصلی این کاهش محبوبیت ایران هم این تصور است که دولت عراق تحت کنترل احزاب شیعه تحت حمایت ایران، قادر به ارتقاء سطح استانداردهای زندگی مردم نیست. برخی از ناظران پیروزی جناح مقتدی صدر (که مخالف هر گونه نفوذ خارجی در کشور است) را نیز نشانه همین کاهش نفوذ ایران در عراق غرق می دانند.

با این حال، گزارش های دیگری هم هستند که نشان می دهند نفوذ ایران در عراق نه تنها افزایش یافته، بلکه حضورش در این کشور هم کاملا تثبیت شده است. به گفته یک تحلیلگر منطقه، حضور ایران در عراق آنقدر قابل توجه است که به نوعی «ایرانی سازی عراق» منجر شده است.

به هر حال، همگان بر این مساله اتفاق نظر دارند که ایران موفق شده ایالات متحده را در مبارزه بر سر نفوذ بیشتر در عراق شکست دهد. اخیرا در مطلبی در الجزیره نوشته شده بود: «پیروزی اخیر ایران در برابر ایالات متحده و عربستان سعودی در چشم انداز سیاسی عراق، اولین و بزرگ ترین نتیجه اعتمادی است که در یک دهه گذشته در این کشور ایجاد کرده است.»

اگرچه به نظر می رسد اقلیت سنی که به حاشیه رانده شده به دنبال درخواست از ترکیه برای کمک به کاهش نفوذ ایران است، اما احزاب بانفوذتر سیاسی ترجیح می دهند نفوذ ایران را به عنوان جایگزینی برای هژمونی ایالات متحده تحمل کنند. حتی طرفداران جناح مقتدی صدر هم آن اندازه که تصور می شود با تهران مخالف نیستند. در چنین شرایطی سوال این است که جایی برای ایفای نقش ترکیه می ماند؟

دیپلماسی و همکاری به جای تقاضا و تهدید

در شرایط کنونی ترکیه می تواند به راحتی از طریق ایفای نقش همسایه ای با رویکرد کمتر تهاجمی، جایگزین ایالات متحده شود. به گفته منابع آگاه در آنکارا، یکی از موارد توفقنامه ایالات متحده و ترکیه بر سر سوریه تلاش آنکارا برای تعدیل دستورکار تهران در رابطه با افزایش نفوذ در منطقه بوده است. اما اگر ترکیه استراتژی عدم مواجهه، همکاری دیپلماتیک و تجارت منفعتی را در پیش بگیرد، دستاوردهای بیشتری خواهد داشت. سلیم کارا عثمان اغلو سفیر پیشین ترکیه در عراق و ایران در تایید این دیدگاه گفت: «درخواست از آنکارا برای ایفای نقش بیشتر با مخاطرات امنیتی و سیاسی همراه است و به تنش ها در منطقه دامن می زند. سیاست گذاران ترک باید در مواجهه با چنین فضایی از قدرت نرم استفاده کنند. عراق جای خوبی برای شروع است. در بغداد این مساله پذیرفته شده که آنکارا خالصانه خواهان ترویج حاکمیت و وحدت سیاسی عراق است.»

ترکیه از طریق تلاش های دیپلماتیک است که می تواند به عراق در بازگشت به «خانواده ملل» کمک کند. آنکارا در سالهای اخیر در موراد بسیاری نقش میانجی را ایفا کرد و خود را در مرکز یا در حاشیه بسیاری از درگیری های جهانی از حوزه بالکان گرفته تا سوریه، عراق، مصر، لیبی یا قفقاز یافته است. نوامبر گذشته رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه حتی پیشنهاد کرد که نقش میانجی را در بحران روسیه و اوکراین بازی کند.
ترکیه در سال های گذشته با ایران هم روابط گرمی داشته است. همکاری های نزدیک در روند صلح آستانه و معافیت ترکیه از تحریم های ایالات متحده در ارتباط با

خرید نفت از ایران، آنکارا را در موقعیت خوبی در رابطه با تهران قرار داده است. بهتر است ترکیه به جای استراتژی تهاجمی مخاطره آمیز ایالات متحده، نفوذ خود را از طریق گفت و گو و تجارت افزایش دهد.

منبع: نشنال اینترست