اختلاف ایران و روسیه در سوریه بر سر چیست؟

نویسنده: علی هاشم

میدل ایست نیوز: در شرق سوریه، دقیقا در منطقه دیرالزور، اختلاف نظر ایران و روسیه ابعاد متفاوتی از اختلاف منافع دو کشور که مسئولیت دفاع از حکومت «بشار اسد» در سوریه را بر عهده گرفتند پیدا کرد.

آنها از پس این مسئولیت برآمدند هرچند نه جنگ تمام شد نه علل راه افتادن آن، اما آنچه چند نقطه سوریه نشان می دهد آن است که اختلاف برسر منافع به تضاد منافع انحامیده است.

یک منبع بلندپایه عراقی خبر داد که سطح تنش میان نیروهای نظامی ایران و روسیه در شرق سوریه چنان شدید است که نیروهای دو طرف در حالت آماده باشد درآمده اند. به گفته این منبع علت این تنش آن است که نیروهای سوریه مانع از تمرکز گردان های وابسته به ایران در مناطقی ازجمله مناطق نزدیک مرز عراق شده اند.

یک منبع در ستاد عملیات متحدان سوریه که نیروهای سپاه ایران و حزب الله لبنان و نیروهای عراقی در آن حضور دارند نیز این اخبار را تأکید کرده  بی آنکه اطلاعات بیشتری بدهد.

آنچه در این میان شایان توجه است آنکه این اختلافات فقط 10 روز پس از نشست مستشاران امنیت ملی امریکا و روسیه و اسرائیل در قدس برگزار می شود که همزمان با شدت گرفتن تنش های ایران و امریکا در خلیج بود.

البته در آن نشست «نیکولای پاتروشف» مشاور امنیت ملی روسیه، از ایران دفاع و از حملات اسرائیل در خاک سوریه علیه مواضع ایران انتقاد کرد. پس چه چیزی مایه جدایی میان ایران و روسیه شده است؟

ایران اختلاف با روسیه را کار اسرائیل می داند. به گفته مقامات ایرانی روسیه در پرونده اسرائیل هیچ گاه با ایران هم نظر نبوده است.

«حسین جابری انصاری»، معاون وزیر امور خارجه ایران، در ماه مارس گذشته طی اظهاراتی تأکید کرد که ایران و روسیه در موضوع اسرائیل با هم اختلاف نظر و در پرونده سوریه اتفاق نظر دارند.

او گفت که «اسرائیل متوجه پیامدهای اتصال ایران به سوریه و لبنان شده و اکنون می کوشد که نقشه خود را به دیگر بازیگران صحنه سوریه ازجمله روسیه تحمیل کند و در این راه از روابط تاریخی خود با روسیه استفاده می کند».

خود روسیه هم اختلاف خود با ایران درباره اسرائیل را منکر نشده است. پیش از این «سرگی ریابکوف»، معاون وزیر خارجه روسیه، طی اظهاراتی گفت که ایران همپیمان روسیه نیست و مسکو نگرانی های اسرائیل درباره امنیت خود را دست کم نمی گیرد و امنیت اسرائیل برای روسیه از اولویت های مهم است.

اما این همه ماجرا نیست.

رقابت ایران و روسیه در سوریه را می توان نزاعی درون جبهه ای واحد دانست. هردو کشور با وجود همه اختلافات تا این لحظه نتوانسته اند متحد قابل اعتماد سومی بیابند که از دیگری بی نیازشان کند.

آنها بیش از آنکه هم پیمان باشند، با هم ائتلاف کرده اند و این ائتلاف نتیجه شرایط خاص و دشمنان مشترک بوده است که البته به حکم واقع بینی سیاسی کنار گذاشتن آن همچنان ممکن نیست.

در این وضعیت همچنین رقابت دو کشور بر سر نفوذ در همه ارکان حکومت سوریه از رأس هرم قدرت تا پایگاه های مردمی آن و رسانه ها و شبکه های اجتماعی ایجاد می شود. این رقابت را در سطح تعیین افسران نظامی و امنیتی، و بستن راه طرف مقابل برای نفوذ در این یا آن اداره دولتی و حتی اقدام ایران به کاری شبیه بردن قاچاقی «بشار اسد» به ایران برای گرفتن عکس با مقامات ایران بدون هماهنگی روسیه و با ناکام گذاشتن دخالت روسیه جهت جلوگیری از آن می بینیم.

یک مقام مطلع سوریه ای به «بی بی سی» گفت که اکنون اختلافات بر سر دو موضوع بسیار مهم است. یکی کشیدن خط آهن ایران به سوریه ازطریق عراق که قرار است از استان دیرالزور عبور کند. و دوم دستیابی ایران به بندر لاذقیه که قرار است مقصد نهایی این خط آهن باشد.

«سعید رسولی»، مدیر شرکت راه آهن ایران، هفته گذشته در نشستی مشترک با همتایان سوریه ای و عراقی خود از نهایی شدن پروژه اتصال بندر امام خمینی به شلمچه و از آنجا به بندر لاذقیه خبر داد.

دسترسی ایران به دریای مدیترانه مایه نگرانی شدید روسیه است که می خواهد کرانه شرقی مدیترانه کاملا دست خودش باشد. در همین راستا، روسیه بندر طرسوس را به اجاره 49 ساله درآورده است.

ایران در اواخبر 2018، حق انحصاری استفاده تجاری از بندر لاذقیه را پیدا کرد اما صرف وجود ایران در این منطقه که روسیه در آن پایگاه نظامی دارد مایه نگرانی شدید روسیه است، زیرا هرگونه درگیری میان ایران و اسرائیل در این منطقه پای نیروهای روسیه ای را نیز به میان می کشد.

مقام آگاه سوریه ای تأکید می کند که روسیه ترجیح می دهد بندر لاذقیه به جای ایران به چین واگذار شود.

موضوع سومی هم می تواند باعث تنش میان دو کشور شود و آن حضور نیروهای نظامی سوریه ای است که ایران آنها را آموزش داده تا تجربه حزب الله لبنان و حشد الشعبی عراق را تکرار کنند.

براساس اطلاعات موجود شمار این نیروها بیش از 15 هزار نفر است که آموزش های نظامی دیده اند. این هم برای روسیه مایه خطر خواهند چون معنایش حضور دائمی ایران در سوریه است حتی اگر همه افسران ایرانی و حزب الله و گردان های عراقی و پاکستانی و افغانی هم از سوریه خارج شوند.